Pravda

Stanovništvo Beograda je u prvim danima rata bilo izloženo besomučnom artiljerijskom bombardovanju sa reka i okolnih uzvišica. Nikada do tada Beograd nije bombardovan na taj način. Dometi oružja i učešće ratnih brodova učinili su da ovaj rat za stanovnike Beograda bude mnogo drugačiji od prethodnih sukoba. Veliku opasnost predstavljali su monitori, oklopni austrougarski ratni brodovi, koje su Beograđani tada prvi put videli. Ako bismo pokušali da objasnimo šta je to monitor, onda je najbolje da se vratimo u tadašnji period i da citiramo brojne građane prestonice koji su ove brodove opisivali kao „aždaje koje krstare Savom i Dunavom i bez milosti ruše varoš" - kaže za dokumentarni film „Srbija u Velikom" ratu potpukovnik Ivan Mijatović, direktor Vojnog muzeja u Beogradu. Te čelične lađe stvarale su ogromne probleme srpskim snagama. Srpka vojska nije imala adekvatno naoružanje da bi uništila oklop monitora. Srpski vojnici su ratne brodove gađali topovima velikog kalibra. Austrougarski monitori imali su oklop debljine nekoliko desetina milimetara, što za današnje prilike nije nesavladiva prepreka, ali za ondašnje vreme to je bio izuzetno dobar oklopni rečni brod i vrlo moćno oružje austrougarske monarhije. Srpska vojska tada ne samo da nije imala adekvatno oružje kojim bi se suprostavila paljbi sa monitora, nego nije imala ni rečnu flotilu. Nisu imali nijedan brod koji bi krenuo u protivnapad i eliminisao neprijateljske položaje. A tih dana su sa Bežanijske kose, iz Zemuna, iz Borče na Beograd padale brojne granate. Najviše su stradali Dorćol i Savamala. Prema iskazima savremenika, Beograd je tada pružao tužnu sliku. Već sredinom avgusta, na potezu od Knez Mihailove ulice do Slavije, nije bilo kuće koja nije stradala. Terazije su, pišu savremenici, bile prokopane od brojnih granata. Tada je granatiran Narodni muzej. Srpska kultura i nasleđe prethodnih dinastija čuvano u muzeju, delimično je uništeno - kaže Dušica Bojić iz Istorijskog muzeja Srbije. Tada je bombardovan dvor, hotel „Moskva", hotel „Srpska kruna", uništene su brojne kuće i u tim kućama i na zgarištima stradao je veliki broj civila. Beograd, ne samo da je bio grad koji je prvi bombardovan u velikom sukobu koji će uskoro započeti, već je i jedan od gradova koji je najviše stradao u tom ratu - ocenjuje profesorka Filozofskog fakulteta Mira Radojević. Gađani su brojni civilni objekti, gađan je Beogradski univerzitet koji je austrougarska policija označila kao stecište jugoslovenske propagande i neprijateljske delatnosti. Savremenici beleže da su tih dana gađane povorke ljudi koji su odlazili na sahranu, da se na meti austrougarske artiljerije našla i kolona mentalnih bolesnika koji su svakodnevno izlazili u šetnju da nabave hranu i vodu. O tom vremenu svedoče i sećanja pripadnika američke vojne misije koja je tada boravila u Beogradu. Svi su bili užasnuti i zgroženi kada je austrougarska vojska 20. avgusta 1914. godine bombardovala bolnicu na Vračaru, iako je na bolnici vidno bila istaknuta zastava sa crvenim krstom. Granate su pogodile električnu centralu i vodovod, tako da je grad ostao bez struje i vode. Beograđani su spas od užasa i stradanja tražili u podrumima i raznim skloništima. Skrivali su se tada i u lagumima Tašmajdana. Savremenici beleže da su pećine i memljivi hodnici Tašmajdana bili prepuni naroda i da su se u pećinu, kako kažu, kao u Nojev kovčeg, unosile slamnjače, dušeci, jorgani, jastuci, hrana i voda za nekoliko dana. Mnogi su tada napustili Beograd i otišli u unutrašnjost gde su boravili tri do četiri meseca, dok se Beograd nije ponovo oslobodio i dok strahote rata, bar priveremno, nisu napustile ovaj grad. U mesecima koji su usledili stigla je saveznička pomoć u naoružanju tako da je srpska vojska bila u stanju da odgovori na napad austrougarskih monitora. Od Francuza, Engleza i Rusa dobili smo topove velikog kalibra i torpeda, odnosno torpedne cevi iz kojih su se lansirala torpeda za borbu protiv rečnih brodova - navodi potpukovnik Ivan Mijatović, direktor Vojnog muzeja. Tako su krajem 1914. godine austrougarski rečni brodovi oterani iz blizine Beograda. Na grad su sada mogli da dejstvuju samo izdaleka. Zahvaljujući ruskim minerima koji su napravili zagrade na Savi i Dunavu, srpski vojnici krajem 1914. godine uspeli su da ostvare i veliki uspeh, da čeličnu aždaju unište i zauvek je pošalju na dno Save i Dunava. Tada je potopljen prvi austrougarski monitor. Izvor: RTS