Pravda

Kroz čitav septembar i deo oktobra u zemljama u i oko Saveta Evrope iz Strazbura (50 stalnih i pridruženih članica) teku "Dani evropske baštine" najčešće posvećeni negovanju nacionalnog arhitektonskog i spomeničkog nasleđa. Srbija je ove godine za temu izabrala jezik i pismenost na manifestaciji koja će se održati u iduću nedelju, petog oktobra, u Kragujevcu. Dve prošle godine i Srbija je stavljala naglasak na arhitekturu, bilo kroz revitalizaciju industrijskih objekata (2013.) ili stare manastirske zadužbine (2012). Manifestacija "Dani evropske baštine" čije ime zvuči kao školska lekcija iz dobrog vladanja, u stvarnosti je visoko kreativna vežba istorijskog sećanja u kojoj Evropljani kao velika porodica odaju počast izabranim elementima odgovornima za definiciju nacionalnih kultura. Tako Austrija danas održava niz priredbi sa zajedničkom temom "iluzija i spomenici"; Nemačka je pre dve nedelje imala nastup sa "bojom i spomenicima", dok je prošle godine istom prilikom tematizovan fenomen "problematičnih spomenika". Ukratko, spomenička baština, posebno ona u sklopu većih arhitektonskih celina dominira godinama u okviru te manifestacije koja se održava već šesnaestu godinu za redom. Neobično je samo to da u godini kada se obeležava stota godišnjica od izbijanja Velikog rata niko ne spominje jedan od fenomena koji direktno ide na račun tog prvog svetskog obračuna: Spomenike neznanim junacima. Anonimni pobednici, anonimni gubitnici Rodononačelnici ideje su Francuzi. Još od 1870. godine u kojoj je Pariz neslavno započeo i izgubio rat sa Nemačkom, u parlamentu i javnosti se debatovalo o podizanju spomenika "bezimenom" koji bi simbolički predstavljao čitav niz palih u odbrani nacionalnih interesa. Sa početkom Velikog rata, razgovori o bezimenim junacima postaju tema u svim evropskim metropolama s obe strane zaraćenih linija. U novembru 1920. Francuska i Engleska u paralelnoj akciji podižu spomenike nepoznatom junaku - prvi ispod Trijumfalne kapije u centru Pariza, drugi u podu ispod glavnog broda Vestminsterske opatije u Londonu. Za oba spomenika je karakteristično da su grobovi u klasičnom smislu. "Nepoznati junak" je biran iz stotine hiljada ekshumiranih s verdunskih polja smrti, kroz ceremonije koje su ličile na svojevrsnu lutriju za Drugu grupu spomenika nepoznatim junacima dizali su poraženi – Austrija i Nemačka, svaka na svoj način opterećena potrebom da se priključi trendu, a s druge strane izbegne nelagodne ideološke konotacije. Još u jesen 1914. dok su trajale operacije na Balkanu u austrijskoj javnosti su počeli razgovori o tome da bi spomenik "nepoznatom" trebalo podići unutar arhitektonskog sklopa "Slavoluka junaka" (Heldentor) na ulazu u carski Hofburg kompleks. Razgovori su trajali sve do kraja 1916, kada je postalo jasno da pozicija austrougarske vojske generalno postaje problematična, pa su zahtevi za podizanjem spomenika nepoznatom slavnom pobedniku utihnuli. Projekt je ipak realizovan, ali tek 1934. godine i to samo kao kenotaf, prazni grob. Vajmarska Nemačka je takođe čekala do početka tridesetih da bi se usudila da svojim "nepoznatim junacima" palima u Prvom svetskom ratu podigne simbolički spomenik. Izbor je pao na "Novu stražu", vojni objekt reprezentativnog tipa u samom centru Berlina. Prenamena je bila samo simbolička, jer je i berlinska "Nova straža" figurirala kao kenotaf. Tek su se vlasti DDR usudile i promenile karakter spomenika u pravi grob, time što su u njega preneli posmrtne ostatke jedne žrtve koncentracionog logora i jednog vermahtovca. Pri tome se polazilo od toga da vermahtovac nije SS-ovac, što, naravno, kod anonimnih slučajeva uvek ostaje otvoreno. Francuzi su na primer u prvom "izvlačenju" u Verdunu zamalo dobili Alžirca za najvećeg nacionalnog junaka, što je za Pariz bilo neprihvatljivo, pa je čitav postupak ponovljen. Kategorija "Optužujem" (J'accuse!) Poljski i srpski slučaj nosioci su upečatljivih nacionalnih simbolika, koji se zajednički mogu svrstati u kategoriju "Optužujem". U novembru 1925. Poljaci su u prostor ispod arkade kasnobarokne Saksonske palate u centru Varšave preneli ostatke anonimnog vojnika sa groblja u Lembergu. Kada su se nacisti povlačili 1944, oba krila palate su potpuno uništena, a čudom preživeo samo mali deo arkade sa grobom nepoznatog junaka. Taj arhitektonski element sa potpuno jasnim obeležjima ruine i danas stoji na Pilsudskom trgu i opominje. Srpski spomenik "Nepoznatom junaku" na Avali kroz dva elementa ispada iz opšteg evropskog stila - arhitektonski i prostorno. Svi do sada spomenuti slučajevi, kao i oni za koje u ovom tekstu nema mesta, konstruisani su kroz arhitektonsku kombinaciju ili grčke ili rimske antike - u prvom slučaju stub-kapitel-zabat-kolonada, u drugom stubac-arkada-svod-kupola. Spomenik na Avali varira elemente persijske arhitekture iz šestog veka pre Hrista. Konkretno, Meštrović je motive direktno preuzeo sa nadgrobnog spomenika caru Kirosu Drugom, današnji iranski grad Širaz. Druga specifičnost je položaj usamljene osmatračnice izvan grada koji je dodeljen srpskom nepoznatom heroju Prvog svetskog rata. Svi drugi spomenuti primeri su bili predviđeni, danas i ostali, deo užurbane gradske svakodnevice, arhitektonski, fizički i simbolički uklopljeni u živote zajednice koju su branili, ili za koju su napadali. Ruski, grčki i italijanski primer spadaju u kategoriju "državotvornog" kulta neznanog junaka, što znači da su deo arhitektonskih celina vladinih institucija - Kremlja u Moskvi, parlamenta u Atini, ili Muzeja ujedinjenja u Rimu. O koliko jakom spoju dve simbolike se tu radi, dobro pokazuje hrvatski prevod italijanskog "Muzeja ujedinjenja" u "Oltar domovine". Primer Sjedinjenih Američkih Država - oni, istina, nisu Evropa, ali kako se stalno guraju da to budu, onda su deo ove teme - spadao bi u kategoriju "društveno" negovanog kulta. Još 1921, samo godinu dana posle Francuza i Engleza, Amerikanci su, takođe iz verdunske kosturnice Domon izabrali svog neznanog junaka i preneli ga na vojničko groblje Arlington u Virdžiniji. Kako je nacionalni ceremonijal zahtevao prisustvo porodice, koja je, jasno, bila anonimna, rešenje je nađeno u tome da je predsednik države - tada Vilijam Harding - proglašen za "prvog rođaka" palog junaka, pa je postalo moguće reći da ga je "sahranila porodica". Amerikanci su nastavili sa praksom spomenika anonimnim junacima: nepoznati junak Drugog svetskog rata dobio je "prvog rođaka" Dvajta Ajzenhauera, Koreanskog Ričarda Niksona, a nepoznati pali heroj Vijetnamskog rata Ronalda Regana.

Pročitajte još:ŠTA NAS ČEKA NAKON PARADE? Češka- festival sadizma na ulicama, Italija- gole žene gaze ikone!Izostanci veliki problem srpskog obrazovnog sistema(VIDEO) Pogledajte kako je policija hapsila građane okupljene na litiji

Ritualizovani anonimitet novog doba Teško je u tekstu ovog tipa preneti jedinstveni, nikada pre i nikada posle na taj način konstituisani politički kult mrtvih, kao taj koji se objektizovao u fenomenu "nepoznatog junaka" Prvog svetskog rata. NJegova matrica je bila internacionalna, jedino je politički smisao definisan na nivou nacionalnih društava. Naravno da su i pre toga evropska društva živela u duhu i tradiciji muškog junaštva, ali je ono bilo dinastički definisano, nije bilo anonimno i nije po difoltu zahtevalo smrt na bojnom polju. Element anonimnosti došao je sa dve strane - iz anonimnog karaktera građanskog društva i iz vrtoglavo visokog broja žrtava Velikog rata, prvog koji je demonstrirao svu efikasnost nove generacije oružja. Posebno je impresivna elastičnost tog spomeničkog fenomena, koji je, kako je vreme prolazilo, postajao više nego uspešan u tome da ujedini različite istorijske sadržaje poslednjih dvesta godina i podari im pečat jedinstvenog nacionalnog smisla. Ključni spomenici tog fenomena nastali su u objektima koji vuku direktne korene iz napoleonskih vremena, tako da bi njihova simbolička matrica bila proširivana kroz politički smisao kasnijih ratova. Na neki način, ti se spomenici danas, iako nacionalno prelomljeni, pokazuju i kao komplementarni. Oni primoravaju Evropljane da se zbijaju u okvire one linije "novog evropskog poretka" koja počinje preuređivanjem kontinenta posle svrgavanja Napoleona, a završava širenjem Evropske unije. Čak se i Srbija, iako nije direktno ratovala s Napoleonom, uključila u tu vremensku liniju: Nakon raspada Jugoslavije, simbolika spomenika na Avali proširena je i na anonimne junake Balkanskih ratova 1912-13; nekoliko godina posle toga i na žrtve Prvog srpskog ustanka protiv Turaka 1804. Vremenski, simbolički i politički, društveni kult "neznanog junaka" deluje danas kao integrativni faktor evropskih nacija. Pročitajte još: Izvor: RTS