Pravda

Ovaj centar ima jednu od najažurnijih baza podataka o donacijama iz američkih organizacija ka ostatku sveta. U poslednjih deset godina, nevladinom sektoru u Srbiji uplaćeno je 35 miliona dolara od 39 fondacija. Reč je o novcu koji je stigao na račune 295 organizacija direktno od donatora, mimo USAID-a i američke ambasade u Beogradu. Najveći donatori srpskog civilnog društva su fondacije Čarls Stjuart Mot, Soroševo Otvoreno društvo i Rokfeler. Najviše novca u poslednjih deset godina u Srbiji dobili su Fond za humanitarno pravo (3,78 miliona dolara), beogradski Fond za otvoreno društvo (3,72 miliona dolara) i Trag fondacija (3,33 miliona dolara), pokazuju podaci Fondacija centra. Kada su u pitanju donacije medijima, novinarskim udruženjima i organizacijama, najveći darodavci su Nacionalna zadužbina za demokratiju (NED) i Fond braće Rokfeler. Znatne svote izdvajane su 2011. i 2012. godine uoči i tokom izbora u Srbiji. Veliki deo tog novca namenjen je finansiranju portala kao što su Autonomija, Cenzolovka, E-novine i Istinomer. Američka Nacionalna zadužbina za demokratiju, koja se najvećim delom finansira iz budžeta SAD, odvojila je znatan novac za istraživanje tema i objavljivanje tekstova o "posebnosti regija" kao što su Sandžak i Vojvodina, zatim o predsedničkim izborima i kandidatima, ulozi medija u ratovima vođenim devedesetih godina, o organizovanju tendera u javnim preduzećima… U projektima koje finansiraju tačno se navodi koliko tekstova bi trebalo da bude objavljeno o kojoj od ovih tema. Tako je BIRN 2012. godine od NED-a dobio 38.500 dolara za „podsticanje tematskih kampanja i odgovornosti kandidata na parlamentarnim izborima 2012. godine”. Zadatak BIRN-a bio je da "prati medijsko pokrivanje izborne kampanje" 2012. i da "uporedi kampanje kandidata s odgovarajućim izbornih platformama njihovih stranaka", te da "procenjuje nivo njihove odgovornosti u odnosu na pitanja koja tište njihove birače", u nadi da će taj "nepristrasni monitoring ujedno da uspostavi merila za ocenjivanje učinka javnih službenika posle njihovog izbora na vlast". Iste godine Centar za istraživačko novinarstvo (CINS), koji je osnovao NUNS, dobio je 39.000 dolara od NED-a za istraživanje javnih tendera u 30 preduzeća. O ovoj temi CINS je objavio pet tekstova pa je tako na sajtu ove organizacije krajem 2012. godine objavljen tekst o tome kako je Elektro-mreža Srbije mimo zakona dodelila posao vredan dva miliona evra. Slični tekstovi objavljeni su o nabavkama gradske vlasti u Novom Pazaru, tenderima Ministarstva poljoprivrede, kruševačkoj toplani... CINS je preko NUNS-a 2011. godine dobio još jednu donaciju od NED-a. Američka fondacija izdvojila je 31.500 dolara kako bi ovo udruženje nastavilo da neguje istraživačko novinarstvo. CINS je preuzeo obavezu da organizuje seminar istraživačkog novinarstva na kojem je izabrano pet studenata koji su dobili stipendije za pisanje istraživačkih tekstova. Dve godine kasnije, njujorški Fond za otvoreno društvo uplatio je 25.000 dolara NUNS-ovom Medija centru. Zanimljivo je da je američka fondacija izabrala internet portal E-novine za promociju etičkih standarda u novinarstvu. NED je u te svrhe 2011. izdvojio 41.850 dolara. Jedan od ciljeva projekta, kako je navedeno na sajtu Fondacija centra, bilo je objavljivanje 15 analitičkih tekstova koji ukazuju na ulogu medija u ratovima devedesetih godina. Godinu dana kasnije, dakle 2012. godine, E-novine su dobile 45.000 dolara "za utvrđivanje odgovornosti medija u sukobima devedesetih godina". Zadatak im je bio da nastave s objavljivanjem novinskih tekstova iz devedesetih godina za koje su procenili da predstavljaju primer ratnohuškačkog novinarstva. Ispunili su ga tako što su, primera radi, mesecima prenosili tekstove objavljene u "Politici" tokom ratova u Bosni i Hrvatskoj. "Ova najmračnija epizoda Miloševićevog huškačkog lista svesno je u Srbiji deponovana u zaborav: taj period se uglavnom ne pominje, postoji samo maglovito sećanje na tekstove koji su raspirivali mržnju i na pojedine autore koji su se svesno stavili na stranu šovinističke histerije. Za mnoge čitaoce, danas, 18 godina docnije, ovo štivo srpske novinarske sramote biće prvi susret s miloševićevskom krvavom ideologijom koja se otvoreno pripremala za zločine. Baš zato, ovaj feljton valja čitati kao upozorenje i iskustvo ratne propagande bez paralela u poslednjih 50 godina. Tekstove iz ’Politike’ prenosićemo u celini, bez komentara", stoji na sajtu E-novina uz naslov "Sve je spremno za pokolj!". Teško je proceniti kako je NED odlučio da poveže novinarsku etiku s portalom kojim rukovodi kontroverzni beogradski novinar Petar Luković i koji znatan prostor posvećuje odbrani Stanka Subotića Caneta, biznismena nedavno oslobođenog optužbi za šverc duvana devedesetih godina. Tekstovi na sajtu obiluju skarednim psovačkim izrazima koji se ne mogu citirati u pristojnom listu. "Ne veruj Muslimanu, ni kad je Srbin", "Dočekajmo Putina raširenih nogu", "Nisam g… nego nagazna mina", "Putin će vam doći da vas sve oplodi", samo su neki od objavljivanih naslova. O novinarskim dometima tekstova objavljenih u E-novinama izjašnjavao i sud. Naš proslavljeni umetnik Emir Kusturica dobio je procese protiv ovog portala po tužbi za povredu ugleda i časti, nakon što su ga E-novine optužile da je bio kurir plaćenog ubice. Autora spornog teksta nagradili su NUNS i ambasada SAD u Beogradu za istraživačko novinarstvo. Ipak, Nacionalna zadužbina za demokratiju u opisu donacije za E-novine napisala je da je reč o "najpopularnijem regionalnom informativnom portalu, jednom od retkih slobodnih glasila u Srbiji". Tokom izborne 2012. godine znatna sredstva od američkih donatora dobio je Centar za istraživanje, transparentnost i odgovornost (CRTA). Ova ustanova, koja objavljuje tekstove na portalu Istinomer, od NED-a je dobila oko 188.000 dolara za praćenje i analiziranje rada parlamenta i poslanika (2011. i 2012. godine). Rezultati ovog istraživačkog rada objavljivani su na Istinomeru. Centar je dobio 2011. godine 47.000 dolara da nastavi razvoj ovog portala. Od braće Rokfeler znatna sredstva stigla su i malo poznatom Centru za nove medije – Kuda (215.000 dolara). Na portalu ovog centra, čije je sedište u Novom Sadu, navedeno je da je reč o organizaciji koja „ispituje uticaj elektronskih medija na društvo, analizira istoriju i značaj informacionog društva”. Fondacija braće Rokfeler podržala je Fondaciju Slavka Ćuruvije sa 150.000 dolara. Novac je uplaćen tokom 2013. i 2014. godine kao vid opšte podrške. Inače, ova fondacija osnivač je sajta Cenzolovka. Media i reform centar Niš 2006. godine dobio je 65.000 dolara za "promociju dijaloga", dok je agenciji Beta uplaćeno 151.000 dolara (2011. i 2012. godine). Beta je dobila 65.000 dolara (2011. godine) od Fonda za otvoreno društvo DŽordža Soroša, kako bi svakodnevno izveštavala o procesima vođenim pred Haškim tribunalom. NED je izdvojio 80.000 dolara kako bi pretplatio Asocijaciju lokalnih medija – Lokal pres, Kosovsku medijsku asocijaciju (KOSMA) i Mreža TV na servis agencije Beta. Inače, udruženje Lokal pres dobilo je 80.000 dolara (2011. i 2012. godine) kako bi nastavilo da piše o fiskalnoj decentralizaciji u svojim lokalnim zajednicama. O ovoj temi novinari je trebalo da napišu 17 članaka. Novac je dobila i TV PLUS Lebane (35.000 dolara 2012. godine) za "objektivno informisanje Srba i ostalih manjina na Kosovu i Metohiji". NIP Vranjske u vlasništvu Vukašina Obradovića, predsednika NUNS-a, dobile su od NED-a donaciju od 40.000 dolara (2011. i 2012. godine) da istraže i objave 24 teksta o ključnim političkim i ekonomskim pitanjima koja se odnose na sve etničke zajednice na jugu Srbije. Portal Južne vesti od Fonda partnerstvo za transparentnost dobio je 62.000 dolara "za smanjenje korupcije u projektovanju i trošenju budžeta lokalnih zajednica u južnoj Srbiji". Novosadskoj školi novinarstva NED je uplatio 2011. godine 58.000 dolara „za široku kampanju o podizanju svesti o korupciji u ključnim segmentima društva kao što su politika, zdravstvo i obrazovanje”. Kad je reč o novinarskim udruženjima, prema podacima Fondacija centra poslednjih godina najviše američke pomoći dobilo je Nezavisno društvo novinara Vojvodine (NDNV). Ovom esnafskom udruženju, na čijem su čelu Dinko Gruhonjić i Nedim Sejdinović, američki NED uplatio je 242.000 dolara od 2012. do 2014. godine. Novac je, između ostalog, bio namenjen obezbeđenju javnog dijaloga o decentralizaciji u susret predsedničkim izborima 2012. godine. Ovo udruženje imalo je zadatak da organizuje šest tribina o decentralizaciji, ali i da analizira stavove predsedničkih kandidata o ovoj temi. O svemu ovome NDNV informisao je „glasače” u 80 tekstova objavljenih na sajtu autonomija.info, koji je osnovalo ovo novinarsko udruženje. Na jednoj od mapa američkog Fondacija centra, Srbija se inače prikazuje bez obe pokrajine, ne samo Kosova već i bez Vojvodine. Nezavisno društva novinara Vojvodine zalaže se, kako kažu "za slobodu štampe i otklanjanje političkih uticaja na medije".