„Potpisivanjem ugovora o primirju Jugoslovenska oružana sila ima da kapitulira bezuslovno i odvodi se u ratno zarobljeništvo. Komandanti jedinica javiće se u tom cilju kod najbližih nemačkih oficira. Trupe se imaju prikupiti tamo gde se nalaze. Dok se ne izvrši predaja jugoslovenski oficiri odgovorni su u punom smislu za disciplinu i red i zato ostaju kod svojih jedinica. Prema vojnicima koji se posle zaključenog primirja i izvršenog prikupljanja udalje iz jedinica primenjivaće se smrtna kazna.“ Ovo je, između ostalog, navedeno u „odredbama o izvršenju primirja između nemačke i jugoslovenske oružane sile” (objavljeno u knjizi „Jugoslavija 1918–1988” autora Branka Petranovića i Momčila Zečevića), koje je potpisano 17. aprila 1941. godine. Tako je, bezuslovnom predajom jugoslovenske vojske, pre tačno 75 godina, završen kratkotrajni „aprilski rat“, a oko 370.000 njenih vojnika i oficira odvedeno u zarobljeništvo iz kojeg se mnogi neće vratiti. Kapitulacija je za posledicu imala okupaciju i podelu Kraljevine Jugoslavije, čime je zajednička država „troimenog naroda”, nepune 23 godine od proglašenja, faktički prestala da postoji, ali ne i pravno, jer je njena vlada bila u izbeglištvu i nije priznavala okupaciju.
Napad na Kraljevinu Jugoslaviju, bez objave rata, počeo je u zoru 6. aprila, bombardovanjem Beograda. U napadu su učestvovale 52 nemačke, italijanske i mađarske divizije, ukupno oko 860.000 vojnika. Glavni pravci udara bili su iz Austrije i Mađarske (nemačka Druga armija) i iz Bugarske (nemačka Dvanaesta armija). Nemački vojni vrh planirao je munjevitu pobedu, što se vidi i iz smernica usvojenih nekoliko dana ranije: „Od naročitog je političkog značaja da se na Jugoslaviju udari nemilosrdnom žestinom i da se vojnički poraz ostvari munjevito. Time bi Turska bila dodatno zaplašena, što bi povoljno uticalo na docniji ratni pohod protiv Grčke. Treba računati s tim da će pri napadu Hrvati stupiti na našu stranu.”
Jugoslovenska vojska, mada je u punom mobilizacijskom sastavu prema ratnim planovima mogla da broji 1,2 miliona vojnika, bila je u rasulu. Mobilizacija je bila samo delimično sprovedena, moral u jedinicama nije bio na zavidnom nivou, a čim je počeo napad, došlo je do masovnog dezertiranja, posebno hrvatskih oficira i vojnika. Osim toga, jugoslovenska vojska po opremljenosti i naoružanju nije mogla da se poredi sa moćnom armijom Trećeg rajha i njenih saveznika. Polovina njenog artiljerijskog naoružanja bila je zastarela, a vojska je na raspolaganju imala samo dva oklopna bataljona sa 110 tenkova, ratna mornarica četiri razarača (tri manja i jedan veći), a ratno vazduhoplovstvo 460 aviona, od kojih je oko 250 bilo novije generacije...
Sve to za posledicu je imalo brz vojni poraz. Nemci su već 9. aprila zaposeli Makedoniju i presekli vezu između Jugoslavije i Grčke. Na severozapadnom frontu Nemci su 10. aprila ušli u Zagreb, gde je istog dana bila proglašena Nezavisna država Hrvatska. Beograd, iz kojeg je zbog stalnog bombardovanja izbegla polovina stanovništva, pao je dva dana kasnije. Jedinice koje se nisu raspale bile su u stalnom povlačenju, pa je na poslednjoj sednici vlade zaključeno da vojska mora da kapitulira, ali da to nije i kapitulacija države. Sa aerodroma u Nikšiću članovi vlade i kralj Petar odleteli su u London, gde su u izbeglištvu nastavili delovanje.
Mapa okupacije
U „Smernicama za deobu Jugoslavije”, sklopljenim između Nemačke i Italije 12. aprila, pored ostalog je navedeno: „Područje gde se Drava sastaje sa mađarskom granicom, pa do ušća Tise u Dunav ima pripasti Mađarskoj. Područje južno od Tise staviće se za sada pod nemačku zaštitu, a isto tako i teritorija južno od Dunava prema istoku... Područje koje je nastanjeno bugarskim Makedoncima pripada, s obzirom na etničku granicu – Bugarskoj. Područje stare Srbije ima doći pod nemačku vojnu upravu pod vrhovnom komandom vojske. Hrvatska će unutar narodnih granica biti samostalna država. Sa nemačke strane neće biti nikakvog mešanja u njene unutrašnje odnose. Političko uređenje ostalih predela (Bosne i Crne Gore) prepušta se Italiji. Takođe može doći u obzir i uspostava samostalne Crne Gore” (citirano prema knjizi „Jugoslavija 1918–1988”). Ove smernice su korigovane tokom nemačko-italijanskih pregovora u Beču 24. aprila, tako što je dogovoreno da Bosna i Hercegovina bude u sastavu Nezavisne države Hrvatske.
Rasparčavanje okupirane Jugoslavije obavljeno je prema ranijim planovima
Cilj je bio da se kazne Srbija i srpski narod, ponajviše zbog uloge u odbacivanju protokola o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu i demonstracija 27. marta, da se nagradi „lojalnost“ Hrvatske u „aprilskom ratu”, kao i da se ohrabre razni separatistički pokreti i teritorijalno nagrade države koje su bile nemački saveznici.
Tadašnji hrvatski političari – sa izuzetkom onih koji su ušli u sastav izbegličke vlade u Londonu, nekolicine ubeđenih antifašista i pripadnika komunističkog pokreta – pozdravili su proglašenje Nezavisne države Hrvatske. To je učinio i navodno umereni Vlatko Maček, vođa Hrvatske seljačke stranke i potpredsednik Vlade Kraljevine Jugoslavije. Mada je znao ko su ustaše i kakva je njihova ideologija on je, na dan proglašenja NDH 10. aprila, hrvatskom narodu poručio: „Hrvatski narode, pukovnik Slavko Kvaternik, vođa nacionalističkog pokreta u zemlji, proglasio je danas slobodnu i nezavisnu hrvatsku državu na cjelokupnom historiskom i etnografskom području Hrvatske, te je preuzeo vlast. Pozivam sav hrvatski narod da se novoj vlasti pokorava, pozivam sve pristaše HSS, koji su na upravnim položajima da iskreno surađuju sa novom narodnom vladom.”
Odmah po ulasku italijanske vojske u Cetinje 17. aprila, u ovom gradu formiran je Crnogorski komitet, kao privremeni civilni organ. Sačinjavali su ga protivnici Kraljevine Jugoslavije i pristalice crnogorske nezavisnosti koji su se ponadali da će, pod pokroviteljstvom Italije, ostvariti svoje ambicije. Italijanske vlasti su Komitet raspustile u maju i oformile Savetodavno veće, a pitanje suverene Crne Gore stavljeno je u drugi plan u odnosu na formiranje „Velike Albanije“ i aneksiju Boke kotorske.
Srbija je svedena na granice od pre balkanskih ratova i zajedno sa Banatom stavljena pod nemačku vojnu upravu. Bugarskoj je pripao veći deo Makedonije, Pirotski i Vranjski okrug, kao i jugoistočni deo Kosova. Italijani su dobili i zapadni deo Makedonije, kao i najveći deo Kosova i Metohije, koji su potom pripojeni tzv. Velikoj Albaniji. Tako je teritorija današnjeg Kosova i Metohije bila podeljena na tri okupacione zone: nemačku, bugarsku i italijansku. Okrug Mitrovica pripao je administrativno Srbiji, s tim što je rudnik Trepča bio pod nemačkom upravom.
Krajem aprila 1941. u Srbiji je obrazovana Komesarska uprava, sa Milanom Aćimovićem na čelu. Ona nije mogla da uguši ustanak koji je uskoro buknuo, pa je, pod nemačkim pritiskom, 29. avgusta formirana „vlada nacionalnog spasa“, predvođena Milanom Nedićem, koja je imala nešto šira ovlašćenja.
Izvor: Politika
