Pravda

Piše: Predrag Vukić Tome je prethodilo naglo buđenje srpske nacionalne svesti, koje je u Crnoj Gori usledilo odmah posle smene državnog i partijskog rukovodstva 1989. i uvođenja višestranačkog sistema godinu dana kasnije. Mnogobrojni istorijski izvori ukazuju da je srpsko nacionalno određenje u Crnoj Gori bilo većinsko do 1945. godine. Nova revolucionarna vlast je to narodnosno opredeljenje faktički stavila van snage i proklamovala doktrinu o crnogorskoj naciji. Novo nacionalno osećanje verovatno ne bi moglo zaživeti da određeni deo populacije odista nije bio naklonjen novoj nacionalnoj doktrini. Ali je neoboriva i činjenica da je doktrina o novom nacionalnom entitetu u Crnoj Gori promovisana bez opšteg društvenog i nacionalnog konsenzusa. Time je suštinski otvoren put dugotrajnom rascepu društva u Crnoj Gori s nesagledivim posledicama. U razdoblju od 1945. godine do naših dana sve ključne političke odluke u Crnoj Gori koje su od vitalnog značaja za njenu budućnost donesene su državnom prinudom ili mehanizmom preglasavanja. Usled nepomirljivih stavova sukobljenih strana, opšti društveni konsenzus nije moguć. Ovakav sistem upravljanja i odlučivanja neminovno uvećava revolt i ogorčenje koje bi pre ili kasnije moglo eskalirati u građanske sukobe koji bi i sam opstanak države Crne Gore doveli u pitanje. Upravo zato treba reći da je nerešeno srpsko nacionalno pitanje izvor i temelj većine političkih sukoba, konflikata, omraza i nesporazuma u Crnoj Gori. Ustavno-pravni status Srba u Crnoj Gori posle 1945. godine zaslužuje posebnu analizu stručnjaka za ustavno i međunarodno pravo. Jer, posle rata, Srbi su u Crnoj Gori faktički stavljeni van zakona. Lišeni su i prava na sopstveno nacionalno ime i bez svoje saglasnosti svrstani u novoformiranu crnogorsku nacionalnu zajednicu. Dok su Srbi u NR Hrvatskoj i NR BiH dobili status konstitutivnog naroda, u Crnoj Gori nisu imali ni status nacionalne manjine. Oni su i danas, suštinski, mimo svoje volje, isključeni iz ustavno-pravnog poretka Crne Gore. NJihov ustavno-pravni status ostao je nedefinisan sve do naših dana, što nije slučajno. Politički čelnici savremene Crne Gore očekuju da će se dezorijentisana i dezorganizovana srpska zajednica na ovim terenima vremenom asimilovati, biološki izumreti ili se posve iseliti sa prostora Crne Gore u Srbiju, evropske i prekomorske zemlje. Lišena realne potpore svoje matice Republike Srbije, Rusije i spoljnih centara moći uopšte, srpska zajednica u savremenoj Crnoj Gori, prepuštena samoj sebi i nepovoljnim političkim stihijama i previranjima, odista može dočekati upravo ovakvu sudbinu koja joj je faktički namenjena još od tzv. narodne revolucije 1941. godine. U razdoblju od 1946. do 2007. Crna Gora je promenila šest ustavnih akata. U Ustavu iz 1946. Srbi se uopšte ne pominju, kao ni u ustavnom zakonu iz 1953. Ne pominju se ni u Ustavu iz 1963. Prvi put se pominju u Ustavu SR Crne Gore iz 1974. U članu 1 istog ustava pored ostalog se kaže: „U Socijalističkoj Republici Crnoj Gori u svemu su ravnopravni Crnogorci, Muslimani, Srbi, Hrvati, Makedonci, Slovenci, Albanci i pripadnici drugih narodnosti koji u njoj žive”. Isti član definiše SR Crnu Goru kao „socijalističku samoupravnu demokratsku zajednicu radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti”. Prema ovom članu, SR Crna Gora je država „crnogorskog naroda i pripadnika drugih naroda i narodnosti koji u njoj žive”. Ustav Crne Gore iz 1974. realno priznaje postojanje srpske zajednice u Crnoj Gori u pravnom smislu, ali ne definiše njen ustavno-pravni status. Nije jasno definisano da li su Srbi u Crnoj Gori jedan od konstitutivnih naroda ili su narodnost, jer tako su nacionalne manjine pravno imenovane u tom vremenu. U novom ustavu Crne Gore iz 1992. Srbi se uopšte ne pominju, ali ni ostale nacionalne zajednice u ovoj republici, osim nacionalnih Crnogoraca. U preambuli Ustava pored ostalog se kaže da „na osnovu istorijskog prava crnogorskog naroda na sopstvenu državu” Skupština Crne Gore „usvaja i proglašava” ovaj ustav. U važećem ustavu Crne Gore, usvojenom 2007. godine, Srbi se pominju u preambuli, gde se pored ostalog kaže da – „polazeći od ... odlučnosti da smo kao slobodni i ravnopravni građani, pripadnici naroda i nacionalnih manjina koji žive u Crnoj Gori: Crnogorci, Srbi, Bošnjaci, Albanci, Muslimani, Hrvati i drugi, privrženi demokratskoj i građanskoj Crnoj Gori” – Ustavotvorna skupština Republike Crne Gore donosi ovaj ustav. Ni u ovom ustavnom aktu pravni status Srba u Crnoj Gori nije definisan, pa ostaje otvoreno pitanje da li je reč o konstitutivnom ili manjinskom narodu. Status Srba u Crnoj Gori tako ostaje nedefinisan punih 70 godina. Lišavajući je statusa pravnog lica, državna vlast u Podgorici lišava srpsku zajednicu u Crnoj Gori i prava na postojanje. Toj zajednici preti asimilacija i nestajanje, što predstavnici vlasti, a dobrim delom i opozicije, u Crnoj Gori neskriveno i žele. Da li će do ovako nepovoljnog ishoda po srpsku zajednicu u Crnoj Gori ali i po ukupne srpske nacionalne interese na ovom prostoru brdovitog Balkana neminovno doći, pokazaće vreme. Dosadašnja iskustva, kad je u pitanju otpornost, snaga volje i veština srpskog naroda da se uspešno organizuje, zaštiti i odbrani svoj narodnosni identitet i životni prostor uopšte, ne samo na području Crne Gore već i na širim srpskim i jugoslovenskim prostorima, u tom smislu ne ulivaju optimizam. Izvor: Politika