Pravda

Veličanstvenom Saboru u Moskvi, koji je okupio delegacije skoro svih autokefalnih crkava, te uz učešće ruske države i ruskog predsednika, javnosti grada Moskve i mnogobrojnih vernika, u pratnji NJegove svetosti patrijarha srpskog gospodina Irineja prisustvovao je i NJegovo preosveštenstvo episkop novosadski i bački, somborski i segedinski gospodin dr Irinej. U opširnom intervjuu za "Novosti" koji vam prenosimo u celosti, episkop se najpre osvrnuo na poruku patrijarha Kirila da Srpska pravoslavna crkva treba da sačuva kanonsko jedinstvo u svim svojim istorijskim predelima. - Stav patrijarha moskovskog Kirila koji navodite nije nov: to je njegov tradicionalni principijelni stav kako u odnosu na Srpsku pravoslavnu crkvu tako i u odnosu na sve pravoslavne crkve. Ako bi bilo ko u pravoslavnoj vaseljeni odustao od takvog stava, njegov postupak bi mogao da postane dinamit pod čitavim zdanjem kanonskog i organizacionog ustrojstva Pravoslavne crkve u celini i da ozbiljno ugrozi njeno jedinstvo. U ovom kontekstu taj stav dalje znači, po logici i automatizmu, i podršku našoj Crkvi po pitanju raskola poniklih na njenom kanonskom području, a pre svega po pitanju "Makedonske pravoslavne crkve", koja u raskolu istrajava, evo, već punih pola veka (1967-2017). Da li se ta ponovljena poruka patrijarha Kirila može protumačiti i kao jasna podrška čvrstom stavu SPC povodom nekanonske odluke Bugarske crkve da, kako tvrde bugarski mediji, "pod svoje okrilje" primi nepriznatu Makedonsku pravoslavnu crkvu? - Što se tiče sporne odluke Bugarske pravoslavne crkve, treba napomenuti da njen sadržaj jeste poznat iz medijskih izveštaja i komentara, ali da ona još nije zvanično dostavljena ni Vaseljenskoj patrijaršiji, ni Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ni ostalim sestrinskim pravoslavnim crkvama. Pritom moram da dam jednu ispravku: U toj odluci se ne kaže da Bugarska crkva "prima pod svoje okrilje" spomenutu Crkvu u raskolu, nego da je voljna da pokuša da za njen izlazak iz statusa nekanoničnosti posreduje, na molbu, kod drugih pravoslavnih crkava. Bugarska crkva je ipak svesna činjenice da se ne sme ogrešiti o svepravoslavni konsenzus niti o svoj poluvekovni solidarni pravoslavni kurs, a pogotovo da ne sme u službi jednog raskola da sebe dovede u opasnost da ponovo i sama dospe u raskol i sa majkom crkvom u Carigradu i sa drugim pravoslavnim crkvama, jer je i sama sedamdeset godina bila u raskolu zbog etnofiletizma i najbolje zna kakav je užas biti u raskolu sa braćom i sestrama po veri. Da li se ovo iznenadno istupanje BPC može obrazložiti političkim pritiscima? - Episkopi susedne pravoslavne zemlje, Bugarske, nalaze se između Scile i Haribde: Scila je pritisak političkih vlasti i javnog mnjenja, kojima i te kako odgovara iracionalna inicijativa iz Skoplja jer se njome implicitno prihvata zvanično državno-crkveno bugarsko gledište po kojem su Makedonci organski deo bugarske nacije ("To je naš narod", izjavio je bugarski patrijarh Neofit), a Haridba je rizik bilo kakvog "flertovanja" sa bilo kakvom raskolničkom organizacijom, a takvu je Bugarska crkva donedavno imala i "u sopstvenom dvorištu". Posmatrajući stvari iz ovog ugla, imam utisak da je Sinod Bugarske pravoslavne crkve dao prilično opreznu izjavu, prepuštajući stvar, čini mi se, vremenu, tome "majstorskom rešetu", i svepravoslavnoj odgovornosti. Da li se u ovom slučaju Bugarska patrijaršija postavila kao arbitar ili majka crkva? - Bugarska patrijaršija jeste, jednostrano i nekanonski, uzela na sebe ulogu "posrednika", pa i "arbitra", ali nije sebe proglasila za "majku crkvu" kako joj je iz Skoplja galantno ponuđeno. Ponuđena "trampa" - vi nama autokefalnost, bez obzira na druge pravoslavne crkve, a mi vama titulu naše crkve majke... - bila bi krajnje neobična da nije prosto neverovatna. Nije tu glavni problem što je ponuda u stvari nepoštena budući da Skoplje traži sve (volšebni prelazak iz raskola u regularnost, bez pokajanja i bilo kakve kanonske procedure, i, kao "miraz", još i autokefalni status), a zauzvrat ne nudi ništa. Naziv "majka crkva" ne proizvodi, naime, nikakvo crkvenopravno dejstvo u međusobnim odnosima autokefalnih crkava: autokefalni status, sam po sebi, čini sve crkve sestrinskim crkvama, u svemu jednakim i punopravnim, a naziv crkva majka figurira kao Titel ohne Mittel (titula bez sadržaja), kao znak zahvalnog sećanja na vreme sticanja autokefalnosti. Može li se "duhovno materinstvo" proglašavati po nečijem nahođenju? - Glavni problem je u tome što se duhovno materinstvo ne može proglašavati po nečijem nahođenju nego se može samo konstatovati kao istorijska datost. Može li ko od nas, kao fizičko lice, da bira i određuje sebi majku ili, hteo - ne hteo, mora da zna da ima majku otkako je živ? Istorijski tokovi su uvek čudni i burni. U našem slučaju postojao je period kada se Crkva srpskih zemalja nalazila u sastavu Ohridske arhiepiskopije, pa period kada su Crkva sa sedištem u Ohridu i Crkva sa sedištem u Peći živele naporedo kao autokefalne sestrinske crkve, pa period u kojem su obe bile ukinute i pretvorene u eparhije Carigradske patrijaršije, pa period u kojem Srpska crkva ponovo stiče autokefalnost (1879), potvrđenu, po ujedinjenju pokrajinskih crkava (1922), i najnoviji period, u kojem se Ohridska arhiepiskopija nalazi pod jurisdikcijom Srpske patrijaršije u opštepriznatom statusu najšire crkvene autonomije. Da li bi tokovi istorije na tom planu ubuduće mogli nešto da promene? - Da li će se tu šta, kada i kako menjati, to ostavljamo budućnosti. Sigurno je, međutim, da o ulozi Bugarske crkve kao crkve majke u odnosu na Skoplje ne može biti reči. Tu skoro, 14. decembra, Sveti sinod Jeladske (grčke) crkve zvanično je izrazio svoju zabrinutost zbog mešanja Bugarske crkve u jurisdikciju druge pravoslavne crkve, to jest Srpske crkve, što predstavlja, kako se dalje navodi u saopštenju iz Atine, "čin protivan sveštenim kanonima i predanju Crkve, kojim se previđaju kanonska ovlašćenja i vodeća uloga Vaseljenske patrijaršije, što može biti početak nemilih događanja". Ako bi neko na sve ovo kazao da se ne gleda na današnje nego na nekadašnje kanonsko ustrojstvo i ako bismo prihvatili takvu besmislenu mogućnost, rezultat bi opet bio isti: U prošlosti smo svi - Moskva, Peć, Ohrid, Trnovo, odnosno Sofija, i tako dalje - imali samo jednu crkvu majku, a to je Velika Hristova crkva u Carigradu. Kome ide u prilog napetost u pravoslavlju koju je izazvalo oglašavanje Bugarske patrijaršije? - Navodim, evo, samo neke krugove kojima ona ide u prilog: raskolničkim pokretima širom pravoslavlja, od Grčke do Ukrajine i od Australije do Amerike; ekstremnim unijatskim i ultrakonzervativnim sredinama u Rimokatoličkoj crkvi, posebno rigidnim protivnicima kursa pape Franje, koji, svi uglas, zlurado tvrde da primer pravoslavnih crkava pokazuje kako nema jedinstva Crkve bez papskog apsolutizma; mondijalistima i "verskim reformatorima" koji snuju i kuju planove o razbijanju istorijskih religija, a najpre hrišćanstva, i o uspostavljanju jedne, sinkretističke, "svetske religije"; rečju, neprijateljima Crkve i vere. Na kakav je prijem u Rusiji i u Ruskoj pravoslavnoj crkvi naišla izjava patrijarha srpskog Irineja da "očekujemo pomoć Gospoda, ali i naše bratske Rusije, da sačuvamo našu svetu zemlju Kosovo i Metohiju"? - Evo pitanja na koje je moguće dati najkraći mogući odgovor: Patrijarhova izjava je naišla na izuzetno dobar prijem. Podsećam na antologijske izjave ruskih crkvenih i državnih čelnika da oni nas Srbe neće izdati osim u slučaju da mi sami sebe izdamo i da neće propustiti Tačijevu lažnu državicu u Ujedinjene nacije osim u slučaju da to mi prethodno omogućimo pristankom na ultimatum SAD i EU, pa ma to bilo i u uvijenoj formi "obavezujućeg sporazuma" dveju strana da neće jedna drugu ometati na putu u međunarodne organizacije. U Srbiji je u toku tzv. unutrašnji dijalog o Kosovu i Metohiji. Da li ste zadovoljni tokom tog dijaloga? - Koristim priliku da podsetim na to da bi, po meni, sintagma svenarodni ili svesrpski dijalog više odgovarala njegovom smislu i sadržaju nego izraz "unutrašnji dijalog". NJegovim tokom ne možemo biti ni zadovoljni ni nezadovoljni jer on samo potvrđuje duboku podeljenost naših elita, poluelita i pseudoelita: širok je dijapazon od iskazanih veoma mudrih, razboritih, sa nacionalnog stanovišta odgovornih mišljenja (primer: razgovor u Matici srpskoj) do plitkih, nerazumnih i neodgovornih izjava pojedinaca koji idu dotle da napadaju Srbiju što se već odavno nije "oslobodila" toga, kako oni sebi dozovljavaju da se izraze, "kosmetskog balasta". Pritom se ne čudim pojedinim likovima iz našeg šarenog partijsko-političkog kaleidoskopa, ali se čudom čudim jednom priznatom univerzitetskom profesoru, inače pravniku, i jednom poznatom akademiku, inače pesniku. Ali šta ćemo - svako je slobodan i vlastan da govori u svoje ime, a sadržajem rečenoga govori o sebi. Kakav ishod očekujete i da li bi on trebalo da bude obavezujući za rukovodstvo naše zemlje u pregovorima sa međunarodnom zajednicom? - Ishod će biti kao i dosadašnji tok - raznoglasje. Ali već sada se da videti šta zastupa većina Srba. Stoga smatram da će državno rukovodstvo morati da ozbiljno uzme u obzir većinski stav srpskog naroda. Lično ne verujem da naš narod može da pogazi samo svoje biće, svoj identitet, i njegov izvor, formiran na Kosovu i u Metohiji i normiran kao Kosovski zavet, duhovna vertikala i istorijska samosvest. Da li su pravda i istina o stradanju srpskog naroda na Kosovu i Metohiji privremeno "zakopane" i ima li nade da istina o svim zlodelima jednom vaskrsne? - Pravda jeste zakopana i ostaće zakopana sve dok sila otima zemlju i gradove i dok međunarodna zajednica, odnosno Zapad, istrajava na svojim rešenjima, koja su se već pokazala kao bumerang (Bliski istok, Katalonija...) i tek će se pokazati kao bumerang, svuda u svetu. Istina, međutim, uopšte nije zakopana niti može da bude zakopana. U okrilju naše Crkve ona je uvek gromko svedočena, počevši od izveštaja negdašnjeg episkopa raško-prizrenskog Pavla, potonjeg patrijarha, preko kapitalnog velikog zbornika "Zadužbine Kosova", čije je drugo, dopunjeno izdanje nedavno izišlo na srpskom i, paralelno, na engleskom jeziku, zatim kroz mnogobrojne knjige i tekstove vladike Atanasija (Jevtića), mitropolita Amfilohija i mnogih drugih autora, preko zvaničnih obraćanja Sabora, Sinoda, NJegove svetosti patrijarha, i tako dalje. Zatim, naši najbolji naučnici, književnici, pesnici, novinari, stvaraoci i pregaoci uopšte - svi se, svako na svoj način i po svome daru, izjašnjavaju o Kosovu i Metohiji. Ne mogu da prećutim ni mnoge ruske naučnike i pisce, kao ni njihove kolege iz zapadnih zemalja, kojih ima mnogo više nego što mislimo i koji istinoljubivo, pošteno i hrabro iznose istinu o događajima na Kosovu i Metohiji i predlažu puteve razuma i razrešenja. Mogao bih nabrajati i dalje, ali nema potrebe. Nedavno u Matici srpskoj uputili ste preporuku aktuelnim političarima da u verbalnoj komunikaciji KiM vrate nekadašnji naziv Stara Srbija. Rekli ste tada: "Da se pregovaralo o otcepljenju Stare Srbije, a ne Kosova ili Kosmeta, kako su ga nazivale u prošlosti naše političke strukture, u svetu bi odjek bio drugačiji." Molim vas da to svoje razmišljanje ponovite. - Vi ste ga već u sažetom obliku ponovili. Hvala vam za to! Ovo je, međutim, prilika da čitaoce i našu kulturnu javnost uopšte, pa i naše političare, podsetim na jednu dragocenu, ali, nažalost, nezapaženu knjigu, koja opravdava moje skromno mišljenje o terminološkoj neodgovornosti "modernih" Srba. To je "Atlas Stare Srbije: evropske karte Kosova i Metohije", iz pera dr Mirčete Vemića i Mladena Strugara, sa dodatkom "Sveopšteg slovara" Johana Jakoba Hofmana u prevodu Vesne Nikčević sa latinskog na srpski jezik. Knjiga je objavljena istovremeno u Beogradu i na Cetinju 2007. godine kao izdanje "Svetigore", izdavačko-informativne ustanove Mitropolije -crnogorsko-primorske. Opominjući i rečit je predgovor mitropolita Amfilohija u toj knjizi... - U svom predgovoru mitropolit Amfilohije s punim pravom naglašava: "Čak i u vjekovima turskoga ropstva (...) onovremene evropske karte i leksikoni nepodijeljeno su svjedočili o Kosovu i Metohiji kao o prirodnom i neodvojivom dijelu srpske zemlje..." Isto, u Uvodnom slovu, konstatuju i autori ukazujući na činjenicu da je na starim kartama, uključujući i one iz doba osmanlijskoga prodora na Balkan, "nedvosmisleno i nesporno prikazano da su Kosovo i Metohija uvek bili srpska teritorija, a nikada arbanaška". Stoga opravdano zaključuju: "... Ove su karte postale svojevrsne srpske tapije Kosova i Metohije." Sa svoje strane, pitam i pitam se: kad bi Arbanasi ili Albanci - uprkos svemu naši susedi i sugrađani, unesrećeni jednako kao i mi - imali u svom posedu makar jednu jedinu kartu iz predklintonovskih i predtačijevskih dana sa naznakom da je reč o njihovoj, a ne srpskoj teritoriji, da li bi oni takvu kartu ili takav istorijski podatak prećutkivali, kao što mi Srbi činimo sa desetinama karata i hiljadama istorijskih dokumenata, ili bi o tome danonoćno telalili širom "zemlje turske i đaurske i vlaškijeh sedam kraljevina", širom sveta? Sličan propust, u vezi sa odustajanjem od izvornog imena, načinili smo i u slučaju Vojvodine... - Apsolutno tačno! Broz i njegovi komunisti, virtuozi u borbi protiv svega što je srpsko, genijalno su se dosetili šta treba da urade. U Austrougarskoj je postojala srpska autonomna pokrajina Vojvodstvo (ili Vojvodina, odnosno Vojvodovina) Srbija i Tamiški Banat, a posle smrti Stevana Šupljikca austrijski carevi su u svojoj raskošnoj titulaturi nosili i titulu "velikog vojvode srpskog"; javna pak dokumenta sačinjena u tom svojstvu bila su potpisana srpskom ćirilicom (za razliku od prakse u "krugu dvojke" i šire u Srbiji 21. veka). Šta je, dakle, valjalo učiniti? Prvo, trebalo je zadržati i do apsurda proširiti autonomiju srpske većine severno od Save i Dunava unutar (bolje reći protiv) Srbije, a naziv oblasti obesmisliti. Prosto kao pasulj: nema više Srpske Vojvodine u granicama Austrougarske, ali ostaje Vojvodina (čija?) u granicama Srbije. Da li je ta propaganda pospešila stvaranje autonomaštva u Vojvodini? - Termin Vojvodina ili Vojvodstvo, kao i termini kneževina ili knjažestvo, kraljevina ili kraljevstvo, carevina ili carstvo, odnosno imperija, ne znače ništa bez bliže oznake ili odrednice koja je i čija oblast koju tako nazivamo, a to važi i za razne emirate i sultanate, pa i za propali kalifat takozvane Islamske države. Vojvodstvo mogu biti Monako, Lihtenštajn ili pak administrativna jedinica u Poljskoj, ali nikada bezimeno Vojvodstvo in absoluto. Kraljevina može biti Velika Britanija, Belgija ili Saudijska Arabija, ali nikada bezimena Kraljevina in absoluto. Carevina može biti Japan, ali nikada bezimena Carevina in absoluto. Emirati mogu biti Arapski Emirati, a nikako bezimeni Emirati in absoluto. I tako dalje... Naizgled sitnica, takoreći beznačajna jezička začkoljica ili zanoktica, ali nije tako: rezultat propagande i histerije zamalo da nije bio stvaranje veštačke "vojvođanerske" nacije nauštrb Srpstva, po uzoru na "crnogorsku", "bošnjačku" i druge slične tvorevine. Već je od nekih Srba, na našu žalost i sramotu, stvorena autonomaška, tačnije separatistička, srbomrzačka družina, srećom malobrojna... Može li se političkim eksperimentom objasniti i preimenovanje Raške oblasti u Sandžak? - Sandžak, vilajet i slično turski su nazivi administrativnih jedinica bivše Otomanske imperije. Današnji "Sandžak" je u vreme osmanlijske vlasti u stvari bio Novopazarski (Jenipazarski) sandžak, što će reći okrug. Istorijski, to je Raška oblast. Napominjem da je kralj Nikola crnogorski deo takozvanog Sandžaka nazivao baš tako - Raška zemlja. Ako nam je to nekakva uteha, sličnih eksperimenata i procesa bilo je i drugde u svetu: Ukrajina (srpski: Krajina), prvobitna ruska država, postavši od centra periferija, izmetnula se, zahvaljujući boljševicima, a zatim i postsovjetskim "demokratima", miljenicima Zapada, u antirusku državu; nekadašnji Ruski Turkestan u Centralnoj Aziji evoluirao je u niz usitnjenih i zavađenih državica i paradržavica, nastale su nove nacije, poput Amerikanaca i drugih... Posle nekoliko sastanaka Mešovite komisije SPC i Hrvatske biskupske konferencije o tumačenju uloge kardinala Stepinca u Drugom svetskom ratu i njegovoj eventualnoj kanonizaciji, stanovišta dveju strana ostala su neusaglašena. Aktuelni hrvatski političari i dalje iznose očekivanja da će Stepinac biti proglašen svecem. Kakav ishod vi očekujete? - Kao što je poznato, svaka strana - naša, srpska, pravoslavna, i ona druga, hrvatska, rimokatolička - ostala je, tokom i posle dijaloga, na svojim pozicijama. Činjenica da se hrvatski političari toliko upliću u to pitanje i da se upinju da u Vatikanu "lobiraju" za kanonizaciju Stepinca dovoljno govori o prirodi i nameni čitavog projekta Stepinac. Kakav će biti ishod, to zaista ne mogu da znam. Ali jedno znam: današnji papa drugačije shvata Crkvu nego kaptolska sredina u Zagrebu ili pak biskupska većina u Hrvatskoj. Uostalom, i u Hrvatskoj se čuju mnogi trezveni i opominjući glasovi. Videćemo! Izvor: Novosti