Ponašanje spoljne politike prikazuje se instrumentalnim kao upotreba sredstava da bi se postigli specifični ciljevi. Država mobilizuje resurse: ljude, oružja i oruđa radi sigurnosti ili ekspanzije. Geopolitika kombinuje geografsku shematizaciju diplomatsko-strateških odnosa s geografsko-ekonomskom analizom resursa, s interpretacijom diplomatskih stavova obzirom na način života i sredinu: sedilački narodi, nomadi, stanovnici kopna, pomorci.
Primer geopolitičke teorije Hartlend, Engleza Sir Halforda Makindera, možda je najbolji primer koji objašnjava zašto se geopolitika popularizovala. Geopolitičar i geostrateg Makinder je prvi izneo nekoliko ideja koje je preuzela nemačka geopolitička škola u korist ekspanzionističkih ciljeva, a kasnije ju je preuzeo i sam nacistički režim na čelu s Adolfom Hitlerom prilikom invazije na sovjetsku Rusiju. Teorija se i danas se koristi kao podloga u nadmetanjima Vašingtona i Moskve. Geopolitička situacija na početku 21. veka i sve veće jačanje Rusije daje novi zamah geopolitičkim i geoekonomskim teorijama koje obuhvataju područje Evroazije. Zato je oživljena i teorija Hartlend.
Makinder je opisao svetske istorijske procese bazirane na ideji da je svet inherentno podeljen na izolovana područja gde svako od tih područja ima svoju posebnu svrhu. On je utvrdio da je evropska civilizacija produkt spoljnog pritiska. Iz iste ideje potiče njegov sud da su Evropa i evropska civilizacija rezultat viševekovne borbe protiv invazija iz Azije. Englez je verovao da su evropski napredak i ekspanzija podstaknuti potrebom odgovora na pritisak iz Azije. Prema tome, Hartlend ili središte Zemlje to jest središnji deo kontinentalne mase Evroazije služi kao stožerna tačka (pivot) za sve geopolitičke transformacije istorijskih dimenzija unutar svetskog ostrva.
1904. Makinder je objavio esej pod naslovom "Geografska osa istorije". Sledeće godine objavljen je članak "Manpower as measure of national and emperial strenght". A kapitalna knjiga u kojoj je centrirana suština Makinderove misli objavljena je 1919. "Democratic Ideals and Reality". Četvrt veka kasnije, 1943. Foreign Affairs objavio je članak koji dobija testamentovan karakter: "The Round World and Winning of Peace".
Makinder je definisao dva glavna pojma: svetsko ostrvo i središnje kopno ili Hartlend. Smatrao je kako je Hartlend najnaprednija geopolitička lokacija. Okean prekriva devet dvanaestina globusa. Jedan kontinent ili celina od tri kontinenta (svetsko ostrvo): Evropa, Azija, Afrika, prekriva dve dvanaestine. Ostatak, poslednju dvanaestinu, prekrivaju dve Amerike i Australija. Na tom crtežu planeta Zemlje, Amerike zauzimaju u odnosu na svetsko ostrvo, položaj uporediv s Britanijom u odnosu na Evropu.
Svestan relativne prirode koncepcije "središnje lokacije" Makinder je istakao da se u procesu geopolitičkih procesa evroazijski kontinent nalazi u centru sveta s tim da Hartlend zauzima centar Evroazije. Makinderova doktrina podrazumeva da onaj geopolitički subjekt (država) koji dominira Hartlendom poseduje potrebne geopolitičke i geoekonomske potencijale da naposletku kontroliše svetsko ostrvo i planetu Zemlju. Prema Makinderu, retrospektivna analiza vojno-političkih i socio-ekonomskih procesa otkriva očigledno geopolitičko i geoekonomsko jedinstvo. Istakao je stožernu prirodu velike evroazijske regije: nepristupačnost pomorskim brodovima, ali laku metu nomadskim narodima u prošlosti. Makinder je bio uveren da Evroazija poseduje održive uslove za razvoj vojnih i industrijskih sila.
Kada je strukturisao geopolitički prostor u formi sastava koncentričnih krugova, Makinder je konvencionalno smestio stožernu tačku (pivot) u središte planeta što uključuje rečne bazene Volge, Jenisej, Amu-Darju, Sir-Darju, i dva mora iliti jezera (Kaspijsko i Aralsko). Te stožerne točke su neosvojive za napade pomorskih sila, ali su bile sposobne podržati svoje velike populacije. Narodi koji su izniknuli iz tog područja bili su zavisni od konja i devojaka kako bi prelazili velike udaljenosti i bili pokretljivi kako bi pokretali napade na Evropu.
Iz istorijskih i geopolitičkih razloga, stožerna točka je postala prirodni centar sile. Makinder je takođe definisao "unutrašnji polumesec" koji se poklapa s evroazijskim obalnim područjima. Opisao ih je kao regije s najintenzivnijim civilizacijskim napretkom. One su uključivale Europu, južnu, jugozapadnu i istočnu Aziju. Definisan je i "spoljni polumesec" koji je uključivao Britaniju, Severnu i Južnu Ameriku, južnu Afriku, Australaziju i Japan, tj. zone geografski i kulturno tuđinske unutrašnjoj Evroaziji. Makinder je verovao da su istorijski procesi koncentrisani na Hartlend, teritoriju naseljenu turkijskim plemenima čiji su upadi naterali Evropu da se ujedini, pa je Hartlend bila dom svim nomadskim carstvima u prošlosti.
Zato je Makinder insistirao na preventivnim merama različitih sredstava kako bi se zadržala kontrola situacije u stožernoj tački. Jedna od njih se sastojala od kontrole "unutrašnjeg polumeseca". Označio je ideju istočne Evrope kao ključ za Hartlend ukratko rekavši: "ko god vlada istočnom Evropom, upravlja Hartlendom; ko god vlada Hartlendom upravlja svetskim ostrvom; ko god vlada svetskim ostrvom upravlja svetom. Makinder je u kasnijim radovima navodio istočnu Evropu kao sastavni deo Hartlenda. U vrlo kratkom periodu revidirao je svoju teoriju dvaput i uključio bazene Crnog i Baltičkog mora (istočnu Europu) u Hartlend. U istočnu Evropu uključio je područja današnje Bugarske, Rumunije, Mađarske, Crne Gore, Srbije, Bosne i Hercegovine, Poljske, Belorusije, Ukrajine, Rusije, Finske i Baltičke zemlje. To znači da njegova slavna formula se može drugačije formulisati: Ko god vlada Hartlendom upravlja svetskim ostrvom, ko god vlada svetskim ostrvom, upravlja svetom.
Ta premisa je logična budući da Hartlend čini najveću ravnicu na površini kugle zemaljske: azijska ravnica, stepe evropske Rusije završavaju preko Nemačke i Holandije s Parizom, srcem Zapada. Nekoliko najvećih reka na planeti teče tim područjem, bilo prema Arktičkom moru ili prema unutrašnjim morima: Kaspijskom, Aralskom. Hartlend, barem u svom istočnom delu je zatvoren za intervenciju spoljnih sila.
Iz jednostavnog pogleda može se zaključiti da je upravo Rusija u središtu Hartlenda pa se teorija može preformulisati: ko god vlada Rusijom i njenim komšilukom, vlada svetom. Posredovanjem nemačkih geopolitičara kao što su Karl Haushofer, Hitler se upoznao s idejom i verovatno je njom bio nadahnut. Jedna teorija koja je htela da bude naučna, pretvorena je u ideologiju koja je poslužila opravdavanju osvajanja.
Sama teorija, izgrađena je, na osnovi geografskog shematizma, simultanim razmatranjem jednog konstantnog elementa (kopno-more, kontinentalci-pomorci) i triju promenjivih elemenata (tehnika kretanja na kopnu i moru, stanovništvo i resursi koji se mogu koristiti u nadmetanju nacija i širenje diplomatskog polja). Pišući početkom veka, dok se sudbina Velike Britanije činila blistavom i neugrozivom, Makinder gleda iza i ispred sebe prema prošlim vekovima, da bi u njima otkrio uslove potrebne za pobedu ostrvske države i prema budućnosti da bi odgonetnuo je li suđeno da nestane britanska dominacija svetom. Za Makindera suprotstavljeni su kopno i voda kao dva najvažnija elementa za političko stanje sveta.
U stvari, geopolitička perspektiva Makinderova i druge, omogućava da se postavi problem, ali ne diktira nijedno rešenje. Makinder nije nigde napisao da Nemačka ili Rusija moraju izvršiti agresiju kako bi ostvarile teritorijalnu ekspanziju kako bi osvojile središnje kopno. Hitler to nije uspeo napraviti ali zato Staljin jeste. Teorija Hartlenda se u praksi apsolutno potvrdila tačnom nakon završetka Drugog svetskog rata 1945. kada je Sovjetski Savez proširio svoju zonu uticaja zapadno u istočnu Europu i obuhvatio većinu navedenih istočnoevropskih država (sve osim Jugoslavije i Finske). Varšavski pakt i KOMEKON bili su otelovljenja Hartlenda jer su zajedno sa sovjetskom Rusijom činili jednu političku celinu.
Takav Hartlend raspao se u periodu 1989.-1991. što je stvorilo nove uslove na svetskom ostrvu. Ruska Federacija je nasledila najveći deo središnjeg kopna i to je jedan od glavnih razloga zašto je Rusija danas supersila. Sukladno teoriji, što se tiče ostalih nacija poput Velike Britanije, Francuske i SAD-a one se mogu odbraniti od opasnosti koja dolazi od Hartlenda, tj. Rusije tako da se zajedno ujedine s državama sa ivice središnjeg kopna kao što su Baltičke zemlje, Ukrajina, Gruzija. Makinder je predvideo na neki način stvaranje NATO saveza i pokušaj okruživanja Rusije od Baltika do Dalekog istoka. Praksa je potvrdila Makinderove postavke. Zato se danas ne treba čuditi da se Rusija i Sjedinjene Države bore za dominaciju na prostorima Hartlenda jer ko god vlada Hartlendom vlada celim svetom.
Amerikanci kreću u ozbiljnu sabotažu najvećeg kineskog projekta! Više o tome čitajte OVDE.
Izvor: Advance.hr
