Nikolićevo svedočenje samo je jedno od mnogih koje je sakupio i nedavno objavio publicista Goran Minić iz Brusa. Na desetine njegovih sagovornika svedočilo je o tragediji, koja je bila deo šire operacije "Kopaonik", kada su fašisti zverski usmrtili više od 300 meštana potkopaoničkih sela. Zveri iz SS divizija "Princ Eugen", u čijim redovima je bilo oko 1.500 vojnika, podunavskih Nemaca, pod komandom pukovnika Franje Kodra, zatim bugarskog 36. pešadijskog puka sa 1.000 vojnika, predvođenih Petrom Panevim, i jedinice od 300 belogardejaca, odgovorne su za masakr u kome su pekli žive ljude i palili čitave porodice u kolibama, amputirali im ruke i noge, streljali na livadi. Najmlađa žrtva, beba Vera (Trifunović) imala je samo mesec dana. Više od 70 ljudi fašisti su ugurali u miniranu Crkvu Svetog Petra i Pavla i zatim ih digli u vazduh.
- Kriva Reka je procentualno, prema broju stanovnika, pretrpela najstrašnje gubitke u Drugom svetskom ratu, pored Lidice u Češkoj i Hetinja iz SSSR i to je bio jedan od mojih motiva da se upustim u sakupljanje priča - svedoči Goran Minić, autor knjige "Kazivanja o Krivoj Reci kopaoničkoj".
- Duboko sam uveren da smo svi mi ostali dužni prema toj nesreći, prepuštajući lagano užas u zaborav. Uostalom, to govore i mnogi moji sagovornici, njih oko 50, akademici, novinari, seljaci, đaci, u pet kazivanja.
Minić priču vodi kroz razgovore, autentična sećanja i fotografije onih koji su bili deca i danima pogroma. O zlu su govorili Dobrica Ćosić, Midorag B. Protić, Mića Popović, u knjizi su i dela autora koji su upamtili tragediju, Jankovića, Novčića, Trifunovića, Lazarevića, Đurića, a tu su i dragocene priče meštana koji govore o Krivoj Reci danas. Ni najumniji, međutim, ne mogu da objasne zlo koje je pokrenulo vojnike da nabadaju decu na bajonete. Zvanično "objašnjenje" je bilo da selo mora da ispašta zbog boravka Dragutina Keserovića sa vojskom.
- LJude ubijene, i rasturene oko crkve, Nemci su uvukli u bogomolju, polili benzinom, čak i nekolicinu koja je još davala znake života. Zapalili su ih, a zatim crkvu digli u vazduh. Plamen od zapaljenog benzina i tela visoko je kuljao - priseća se LJubiša Pršić, koji je kao dečak od 16 godina sa još šestoricom meštana umakao streljačkom vodu.
Radunka Nikolić preživela je krvavu prosidbu 12. oktobra, 1942. godine. Trebalo je da se uda za Milovana Milinčića, momka iz Osredaka, odakle su sa budućim mladoženjom pristigli rođaci sa poklonima i muzikom. Masakr je prekinuo ljubav, zauvek.
- Naoružani, sa psima koji su besno lajali, uleteli su u dvorište i kuću kao krovoločne zveri - ispričala je Radunka.
- Pucali su u nas, u goste, oko 40 nas je bilo. Pala sam među prvima, preko mene je palo nekoliko stradalih i to me je sačuvalo. Bila sam teško ranjena. Posle svega, kada je sve prošlo, nisam mogla da spasem ruku. Odsekli su je.
Pomen
Selo Kriva Reka danas broji svega 600 meštana. Žive na oko 1.300 metara nadmorske visine, uzdajući se u rodnu godinu. Svakog oktobra, skromno se obeležava pogrom predaka, kod spomen-obeležja iz 2011. godine, ispred krivorečke crkve stare 400 godina.
Hroničari
Prvi popis žrtava sačinio je kruševački sudija Radovan Marković već 14. oktobra 1942. Tragediju je istraživala istoričarka Budimka Kovbasko, a trenutno na istorijskoj rekonstrukciji radi naučnik Milovan Matić. Režiser Goran Erčević snimio je 2017. dokumentarni film "Plač prazne kolevke". Goran Minić, pisac i pesnik, nagrađivani novinar u Brusu i Kruševcu, o Kopaoniku piše i izveštava celog života. Smatra da mu je bila dužnost da se priključi vrednim hroničarima Krive Reke.
Pogledajte OVDE kako je nastala Kraljevina SHS i šta o tome kažu istorijski arhivi.
Izvor: Večernje novosti
