Piše: Željko Komnenović, predsednik Upravnog odbora Matice Boke
Kao da je znao da će 100 godina kasnije oslobođenje u Prvom svjetskom ratu i ujedinjenje Boke sa Kraljevinom Srbijom biti osporavano, podvođeno po Podgoričku skupštinu sa kojom Bokelji nijesu imali veze niti su njene odluke imale bilo kakav uticaj na Boku, narodni poslanik, ministar u Kraljevskoj skupštini, dugogodišnji gradonačelnik Herceg Novog na svečanom ručku septembra 1925. godine u Kotoru prilikom dočeka Kralja Aleksandra u Kotoru izrekao je sledeće riječi:
„Boka nije osvojena, već je 6.novembra 1918. godine oslobođena, kad oživješe promrzle kosti palih div junaka i zašuštaše o krvavo stijenje i kad gromom srpske trube gordi Lovćen jeknu : Srbi idu! Jer se Bokelji nijesu nikad mogli pomiriti, što je naš ugnjetač znao, sa silom ili nametnutim stanjem“.
Mirko Komnenović je pritom mislio na više hiljada dobrovoljaca iz Boke, mahom Grbljana i Paštrovića koji su prethodno dezertirali iz austrougarske vojske, a zatim učestvovali u svim velikim bitkama srpske vojske, od Cera do Kajmakčalana, proboja Solunskog fronta i trijumfalnog povratka u otadžbinu.
Boka Kotorska nije bila u sastavu Crne Gore sve do 1945. godine, a na velikoj Narodnoj skupštini srpskog naroda u Crnoj Gori koja se često zove „Podgoričkom“ učestvovali su predstavnici sa teritorija unutar granica Crne Gore iz 1914. godine.
Boka je administrativno pripadala Dalmaciji što je i ostala u prvim mjesecima nakon ujedinjenja. Iako su njeni predstavnici na čelu sa dr Rudijem Sardelićem tražili da Boka bude autonomna oblast u novoj državi, priključena je novoformiranoj Zetskoj banovini. Prethodno su nove vlasti raspustile Narodnu gardu u Boki.
Početkom novembra 1918.g. oslobodilačka srpska vojska trijumfalno je poslije Podgorice, Cetinja donijela slobodu i u Boku kotorsku, a 9. novembar je upamćen kao datum kada su pod komandom potpukovnika Svetislava T.Simovića umarširali u Kotor, a zatim i u Herceg Novi.
U znak sjećanja na taj događaj 1937.u Herceg Novom su odlučili da pristaništu u tom gradu daju ime, tada već đenerala, Svetislava Simovića koji je počastvovan priznanjem uputio pismu tadašnjem predsjedniku Gradskog Poglavarstva Jovu Sekuloviću u kojem se između ostalog navodi:
„Vezivanjem mog imena za jednu od obala grada Hercegnovog preneli ste me u nezaboravnu 1918.g. Ono oduševljenje, onaj zanos, one naše nade neću i ne mogu nikada zaboraviti. Ponosam sam što je Hercegnovi bio odvajkada na glasu sa svoga junaštva i koji je uvek odoloevao neprijateljskim najezdama,o čemu svedoči istorija Hercegnovog i njegovi spomenici“, napisao je kasnije đeneral Simović i zatim detaljno opisao napredovanje jedinice koju je predvodio od Podgorice do Boke Kotorske.
Đeneral Simović podsjeća kako ga je pred hotelom Boka u Herceg Novom dočekalo bučno klicanje, a zatim i pozdravni govori i to katoličkog biskupa iz Kotora Ućelinija, te predsjednika opštine Gojkovića,predsjednika Sokola Jova Sekulovića. Tih dana 1918.g.u Kotoru je obrazovano Narodno vijeće koje su činili dr Filip Lazarević, prota Jovan Bućin i kanonik don Antun Milošević i sekretari Mondi Peručić, profesor i advokat dr Radoje Jovović.
Najmasovniji skup tih dana u Boki održan je u grbaljskom selu Pobrđe 10. novembra 1918. kada je načelnik opštine Grbalj, prota Vasilije Kovačević iz Prijevora „svečano proglasio propast Austrije i zahvalio Bogu i srpskom oružju koji su jednom za uvijek oslobodili Grbalj od tuđinske vlasti i pridružili ga, prirodno, svojoj jugoslovenskoj otadžbini“.
Nije upamćeno da je ikada na jednom mjestu u Grblju bilo toliko naroda.
Jugoslovensko ujedinjenje, kako navode istoričari, nije predstavljalo spoj starih država u jednu novu, već je predstavljalo spoj otcijepljenih teritorija bivše Austrougarske sa jednom već postojećom državom – Srbijom.
Stoga je među delegatima Narodnog vijeća koji su 27.novembra otišli da traže ujedinjenje sa Srbijom bio predstavnik Boke, doktor pravnih nauka Božo Vukotić, pred rat legalno izabrani bokeljski predstavnik u Carevinskom vijeću u Beču. On je prenio odluke skupština i Narodnih vijeća bokeljskih gradova sa Centralnim Narodnim vijećem u Kotoru o pridruženju Srbiji i zajedničkom uključivanju u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.
Na dan Ujedinjenja, 1.decembra 1918. godine, ministar unutrašnjih djela Kraljevine Srbije, Kotoranin LJuba Jovanović je rekao „Evo dana i časa na koji je mislilo i za koje je radilo, za koji je stradalo i za koji je živelo naše pleme…“. U Kotor je vijest o proglašenju ujedinjenja stigla telegramom iz Splita 1. decembra, a u Herceg Novi depešom narodnog vijeća iz Kotora 3.decembra uveče.
Narodna vijeća svih gradova Boke su donijela odluke o proslavama i blagodarenjima koja su priređena u objema crkvama i pravoslavnim i katoličkim na Andrijin dan, krsnu slavu Karađorđevića. Većina Narodnih vijeća je regentu Aleksandru poslala telegrame sa čestitkama. Među Bokeljima Kralj Nikola nije imao znatnijih pristalica, a srpsku vojsku koja je ušla u gradove Boke narod je dočekao sa oduševljenjem o čemu postoji obilje arhivske građe.
To su sve lako provjerljivi istorijski podaci i činjenice koje bi svaki Bokelj trebalo danas da zna. I iz ovih nekoliko redova lako je uočljivo da su za ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom u zajedničku jugoslovensku državu u Boki bili najugledniji narodni prvaci, bez obzira bili pravoslavni ili rimokatolici.
Istorijske činjenice šovinistički i ostrašćeni navodi kvaziistoričara koji ovih dana pune stupce novina i portala po Crnoj Gori mogu samo zbuniti one koji ne znaju ništa o Boki kotorskoj.
Iako su vjekovima živjeli u velikim carevinama i državama i pod stranom upravom, Bokelji su u svima njima uspjeli da se izbore za svoja prava, od svog predstavnika pred Carevinskim vijećem u Beču i Dalmatinskog sabora, zvaničnih školskih proslava Savindana i škola na narodnom srpskom jeziku i ćiriličnom pismu. 1870. godine austrougarski car Franjo Josif potpisao je ukaz o osnivanju bokokotorsko-dubrovačke eparhije svojeručno ćirilicom, isti monarh je istim, ćiriličnim potpisom ovjerio mirovni sporazum sa Krivošijanima u crkvi na Dragalju.
Vijek i po kasnije takva prava Bokelja u današnjoj nezavisnoj Crnoj Gori su skoro nezamisliva. Ako se tome doda besomučno betoniranje obale i tajkunsko otimanje i apartmanizacija priobalja, onda se dobija kompletna slika o situaciji i perspektivi u današnjoj Boki kotorskoj.
Jedini istinski legat koji je Bokeljima ostao da ga brane je borba protiv ugnjetavanja i nametnutog stanja, a da li će se odazvati zavjetu predaka ili sveopštoj globalizaciji i materijalnom pokazaće vrijeme.
Kako se Crna Gora pretvara u Iran, pogledajte OVDE.
Izvor: IN4S
