Manje je, poznato da se za pulsko brodogradilište, sudbine ništa manje tragične od one austrijske carice, još iste godine zainteresirao i Karl Marks, posvetivši mu popriličan prostor u svojim prognozama austrijske pomorske trgovine, o kojoj je naredne godine u uticajnom njujorškom NJujork Dejli Tribjunu, za koji je radio kao dopisnik iz Londona, objavio dva članka.
“Ponovno oživljavanje trgovine i razvoj parobrodarstva moraće kratkoročno ili dugoročno uroditi jadranskom flotom, koja od propasti Venecije više ne postoji”, piše Marks nakon detaljne analize poslovnih uspeha Austrijskog Loyda, dodajući kako je “Napoleon, sasvim u skladu sa svojim mentalitetom, hteo da stvori tu flotu, a da ne čeka ponovnu uspostavu pomorske trgovine”. Sama Venecija, međutim, za to više nije bila pogodna, jer, naglašava Marks “gospodar Jadranskog mora može biti samo onaj koji poseduje njegovu istočnu obalu”. Istočna jadranska obala raspolagala je i ljudskim potencijalom potrebnim za stvaranje flote: popisom iz 1813. utvrđeno je da je na toj obali, od Trsta do Kotora, živelo 43.500 iskusnih mornara.
Zapostavljena Pula
Napoleon je Bečkim mirom 1809. definitivno stekao ilirske provincije, “istražena je čitava obala, pri čemu je francuskim inženjerima za oko posebno zapela luka Pula (…) Mlečani, koji su se opirali ideji da svoju pomorsku silu stacioniraju bilo gde izvan Venecije, Pulu ne samo da su zapostavljali, nego su i marljivo širili glasine da je Pula zbog peščanog spruda navodno nepristupačna za ratne brodove”. Ispostavilo se, međutim, da takav sprud ne postoji te da Pula ispunjava sve uslove da postane moderna ratna luka: “U različita vremena služila je kao uporište pomorskih snaga na Jadranu. Bila je središte pomorskih radnih delovanja Rimljana tokom ilirskih i panonskih pohoda i u rimsko je doba već postala stalnim sedištem flote. Posle su je zauzimali Đenovljani, Mlečani i na kraju Uskoci. Duboka i prostrana u svakom smeru, pulska luka s morske je strane zaštićena ostrvima, a s kopnene stenama. Jedini nedostatak su nezdrava klima i groznice, koje će, međutim, nestati sa isušivanjem i uvođenjem kanalizacije koje dosad nije bilo”.
Austrijanci su se, nastavlja Marks, veoma sporo privikavali na pomisao da bi mogli postati pomorskom silom: “Donedavno je u njihovim očima mornarica bila samo pododel vojske. Pukovnik vojske činom je odgovarao linijskom kapetanu, potpukovnik kapetanu fregate, bojnik kapetanu korvete; a isti položaj na ranglisti Austrijancima je garantovao i isti položaj u mornarici i vojsci. Ako je trebalo imenovati pomorskog kadeta, smatralo se najuputnijim da ga pre toga obuče za husarskog zastavnika. Novac za flotu biran je na isti način kao i oni za vojsku, s jedinom razlikom što su provincije Istra i Dalmacija bile određene isključivo za pomorsku službu. (…) Razdvajanje vojske i flote je, kao i svaki drugi napredak u Austriji, rezultat revolucije iz 1848. Uprkos Napoleonovim iskustvima, Venecija je do 1848. bila jedini austrijski arsenal. Venecijanski nedostaci Austrije se nisu ticali, jer ona faktički nije ni imala modernu flotu. NJena pomorska sila sastojala se od 6 fregata, 5 korveta, 7 brikova, 6 šalupa, 16 parobroda i 36 armiranih brodova - ukupno 850 cevi. Kako bi kaznila italijansku revoluciju, Austrija je pomorsku akademiju, opservatoriju, hidrografski institut, plovni inventar i artiljerijski park preselila iz Venecije u Trst. Brodogradilišta i skladišta ostali su u Veneciji; i tako je pomorstvo iz birokratske osvete presečeno na dva dela.
Obnova pomorske sile
Umesto da se kazni Venecija, oba dela lišena su odgovornosti. Austrijska vlada postepeno je otkrivala da Trst, ma koliko sjajno služio kao trgovačka luka, ipak nije pogodan da bude uporište flote. Naposletku su se morali prisetiti lekcije koju je na Jadranskome moru naučio Napoleon i učiniti Pulu središtem mornaričke uprave. Sasvim po austrijskom običaju, prve godine nakon premeštanja admiraliteta u Pulu korištene su za gradnju kasarni umesto brodogradilišta. Obrambeni sastav sastoji se od unakrsne vatre, koja se s ostrva usmerava prema ulazu u luku, te od lanca Maksimilijanovih tornjeva, koji bi brodovima trebali onemogućiti bacanje bombi u luku.
Osim strateških prednosti, Pula ispunjava još jedan uslov neophodan za luku, naime, da je u stanju opskrbljivati snažnu flotu. Istra ima hrastova koliko i Napulj; Kranjska, Koruška i Štajerska neizmerno su bogate smrekama, koje već čine glavni artikl tršćanskog izvoza; Štajerska ima velika nalazišta gvozdene rude; za izvoz konoplje iz Ankone Pula je najpogodnije mesto; ugalj se zasad još uvozi iz Engleske, ali u dalmatinskim ugljenokopima kod Šibenika počelo se kopati ugalj bolje kvalitete, a kad bude otvorena železnička linija Beč-Trst sa Semmeringa će dolaziti najkvalitetniji. Istarski proizvodi, koji rastu na vapnenačkom tlu, podnose duge transporte. Ulja ima u dovoljnim količinama, mađarsko žito sasvim je blizu, dok Dunavska dolina daje svinje u neverovatnim količinama. Te svinje sada odvoze u Galati i Hamburg, ali železnica će ih dopremati u Trst i Pulu.”
Kad smo već kod marksističke literature, “Uljanika” se, sasvim marginalno, u svojoj knjizi “Žena i socijalizam” (1878.) setio i nemački socijalistički političar i publicist August Bebel, napomenuvši u kontekstu tehnološkog napretka uslovljenog elektrifikacijom da nosivost tamošnjeg krana iznosi 60 tona (spram onog u nemačkom Kielu, koji ih ipak podiže 200).
Ni Marks, ni Bebel, znamo, nisu doživeli 1918. godinu i takozvane januarske štrajkove, koji su se zbog katastrofalnih radnih i životnih uslova razbuktali širom Austrougarske monarhije, najavljujući uveliko i njen skori slom. Nakon što je obustavljen rad u Dajmlerovim pogonima u Bečkom Novom Mestu, usledile su obustave i u mnogim drugim pogonima, što je dovelo do kratkoročnog paralisanja ratne proizvodnje. 22. siječnja 1918. u štrajk su stupili i radnici pulskog arsenala te mornari ratne luke. Što se dogodilo gotovo u dan stotinu godina kasnije svima nam je dobro poznato.
Pročitajte OVDE šta se krije iza Trampovog povlačenja iz Sirije.
Izvor: Jutarnji. hr
