Piše: LJubiša Moračanin
Kada bi se moglo putovati kroz vreme, jučerašnji govor Mila Đukanovića, u Vladinom domu na Cetinju, posle potpisivanja predsedničke zakletve, idealno bi se uklopio u Petrovdansku skupštinu održanu na Cetinju 12. jula 1941. godine, na kojoj su crnogorski separatisti i italijanski fašisti proklamovali promenu identiteta Crne Gore, uspostavljanjem čitave lepeze novih „nacionalnih vrednosti“, mada su i oni tvrdili da je to „povratak na staro“. Pozivajuću se na hiljadugodišnju crnogorsku državnost i kulturu, tvrdili su da imaju „svoju književnost, svoj jezik, svoju vjeru i svoju umjetnost“.
Pa da vidimo, u najkraćem, najpre šta je to juče rekao Milo Đukanović:
„Nova Crna Gora, usvajajući sistem evropskih vrijednosti, mora snažiti svijest o svojoj državnoj posebnosti kroz sve oblasti života. Prije svega u kulturi, koja je čuvar i nosilac identiteta, u kojem se ogleda suština i karakter crnogorske istorije i crnogorskog postojanja. Potrebna je sveobuhvatna, interdisciplinarna, suptilna identitetska politika, svakako lišena i natruha provincijskog kulturno-identitetskog inženjeringa.
Ipak, najistrajniji i najopasniji faktor destrukcije u procesu snaženja crnogorskog nacionalnog i verskog identiteta predstavlja kontroverza vezana za crkveno pitanje pravoslavnih vernika u Crnoj Gori. Kao inercija svih ovih okolnosti i danas su veoma živi politički i verski fanatizmi čija je misija otvoreno negiranje istorijskog i duhovnog bića Crnogoraca. Kao predsjednik Crne Gore biću izuzetno posvećen pronalaženju puta za savladavanje ovog teškog, naslijeđenog hendikepa našeg savremenog razvoja.“
Kao glavni identitetski problem Crne Gore, Milo Đukanović vidi Srpsku pravoslavnu crkvu i njene vernike, s tim što rešenje, izgleda, ne vidi u tzv. Crnogorskoj crkvi (Miraševoj nevladinoj organizaciji) koja je očigledno za njega deo provincijskog kulturno-identitetskog inženjeringa, već bi da iz majčinskog naručja Srpske pravoslavne crkve istrgne Mitropoliju crnogorsko-primorsku.
I tu je dosledan zaključcima pomenute Petrovdanske skupštine koja je Mitropoliju crnogorsko-primorsku videla kao buduću autokefalnu Crnogorsku crkvu. Sprovodeći njene zaključke, Sekula Drljević je, 9. jula 1941. godine, u Nacionalnom komitetu na Cetinju, saslušavao protu Petra Uskokovića (sekretara UO Mitropolije), primoravajući ga da potpiše depešu takve sadržine, a pošto je prota to odbio – uhapšen je i zverski mučen.
Dakle, političko-kulturni identitet nove Crne Gore ima svoje dublje korene nego što smatra jedan deo neobaviještenog sveta sklon da uzroke traži samo u političkim zbivanjima poslednjih decenija. Ta ideologija nije rođena u Crnoj Gori, već je uneta sa strane. Suština tog pokreta je u pokušaju, nastalom uoči Drugog svetskog rata (u okviru nacističko-fašističkog projekta razbijanja Jugoslavije i srpske etničke celine) da se Crnoj Gori nametne sasim novi kulturni i duhovni identitet – putem ideološke propagande, obrazovnih programa, kulturnih ustanova, umetnosti, naučnog rada i mnoštvom sličnih aktivnosti.
Iako u prošlosti, pa i za sve vreme postojanja nezavisne Crne Gore, niko nije dovodio u pitanje opšte poznatu činjenicu da su Crnogorci deo srpskog naroda. Čak ni veoma isključivi hrvatski ideolog dr Ivo Pilar, uzor hrvatskog ustaškog pokreta i crnogorskih separatista, nije mogao uvrstiti Crnogorce u poseban narod. On piše: „Poznajemo četiri naroda Južnih Slovena: Slovence, Hrvate, Srbe i Bugare.“
Prvi pokušaj da se Crnogorci proglase posebnom nacijom u odnosu na Srbe, dolazi uoči Drugog svetskog rata iz pera Savića Markovića Štedimlije, sledbenika ideja Ante Starčevića i Josipa Franka, utemeljivača ideologije hrvatskog ustaškog pokreta. Da li slučajno ili ne, tek pada u oči da se vrhunac Štedmilijine političke propagande vremenski poklapa sa propagandom KPJ, u peridu 1937-1941.
Srednjovekovni rimokatolički klerikalizam leži u korenu ideje crnogorske nacije, iako to na prvi pogled može izgledati paradoksalno. NJega je politički najdoslednije uobličio već pomenuti Ivo Pilar koji je u Beču 1918. godine objavio obimno djelo: „Južnoslovensko pitanje i Svjetski rat – prikaz cjelokupnog pitanja.“ Knjigu je potom na hrvatskom jeziku objavila Matica hrvatska 1943. godine. To delo je glavni izvor celokupnog Štedmilijinog koncepta crnogorske nacije. Taj duh provejava u njegovim uglavnom propagandističkim radovima.
U svojim političkim razmatranjima, Štedimlija temelji celu konstrukciju na gledištima Iva Pilara. Suština te konstrukcije je sledeća: Crnogorci su potomci crvenih Hrvata, jer je Dukljanska oblast bila deo Crvene Hrvatske, oni su u kulturnom pogledu deo zapadnog sveta, pa iako su u nekim prilikama bili prinuđeni da prihvate srpsko ime, piše Štedimlija, oni u suštini nisu nikada napustili svoj zapadni kulturni identitet.
Kao što je Ante Starčević uzor Štedmiliji, tako je Pilaru omiljeni pisac – bavarski istoričar Jakob Falmerajer, jedan od vodećih ideologa nepomirljive borbe protiv svega što je prvoslavno i rusko.
Među mnogim Štedimlijinim „biserima“ jeste i onaj da su Crnogorci imali svoju „narodnu vjeru“ i svoju „narodnu crkvu“. On je inače opčinjen ideologom hrvatskog ustaštva Antom Starčevićem. Smatra da je Crnoj Gori potreban jedan Ante Starčević.
Starčević je, kaže Štedimlija, poveo borbu za formiranje hrvatskog kulturnog nacionalizma. Crnogorski nacionalizam „nije doživio svoju istorijsku riječ kao hrvatski u Starčevićevoj riječi“ jer nije imao ogovarajuću kulturnu sadržinu i nomenklaturu.
„Formiranje političkog nacionalizma moguće je samo ako mu prethodi istoimeni i sadržajno podudarni kulturni nacionalizam. Završna faza formiranja kulturnog nacionalizma je njegov iz vana politički, a iznutra kulturni sadržaj, faza u kojoj nacionalizam u ostvarenju narodne države zadobija svoj definitivni oblik i sadržaj.“ Crnogorska pravoslavna crkva, piše Štedmilija, „nije bila nosilac i čuvar srpske, nego crnogorske državne misli, ali pod srpskim imenom“.
U sličnom, u osnovi srednjoevropskom klerikalnom duhu, zasnovana je teorija KPJ o Crnogorcima kao zasebnoj naciji. Ona proističe iz poznate teze o tome da je Jugoslavija „versajska tvorevina“ i da su u sve druga nacije žrtve „velikosrpskog ugnjetavanja“ i „velikosrpskog unitarizma“.
Crnogorsko pitanje se prvi put pominje u ideološkim programima komunista, nacionalističke orijentacije, u zagrebačkoj Borbi 1926. godine (Golgota Crne Gore, u potpisu Borojević). U istom listu o tome piše i crnogorski komunista Gojko Samardžić. Četvrti kongres KPJ u Drezdenu 1928. već govori o „crnogorskom narodu“ i „nezavisnoj Crnoj Gori“.
Šta se to dogodilo u Drezdenu, od 3. do 15. novembra 1928. godine? Ko je bio tamo? Da li je taj skup jugoslovenskih komunista zaista naduo jedra ustaškog pokreta, ohrabrio svako antisrpsko delovanje u budućnosti, postavio temelje budućih nezavisnih država, a na štetu Srba, stvorio embrione budućih naroda koji će nastati iz srpskog bića i živeti na patološkoj mržnji prema Srbima? Svaki odgovor na ova pitanja je potvrdan.
Dakle, u Drezdenu je na početku Kongresa, u analizi političkog stanja u Kraljevini SHS, konstatovano da su stvaranjem te države južnih Slovena pod vlast velikosrpske buržoazije stavljeni Slovenci, Hrvati, Crnogorci, ali i znatna albanska, bugarska i mađarska područja. Ova konstatacija i ono što sledi, izvučeno je iz dokumenata KPJ, i ne predstavlja ni najmanju tajnu.
Crnogorska nacija je nasilno nametnuta posle Drugog svjetskog rata, voljom rukovodstva KPJ, i bila je suprotna ne samo duhu zvaničnog proklamovanog komunističkog internacionalizma, nego i duhu evropskog koncepta nacije i evropskih nacionalnih pokreta. Jedinstven je primer u Evropi da stanovnici jedne provincije, odnosno republike, praktično preko noći postaju pripadnici nove nacije (ne postoji sličan primer). Jer, u Crnoj Gori, do 1945, prema popisima stanovništva, nije bilo drugih Crnogoraca do Srba.
Kada je pao komunizam, i kada je nacionalno izjašnjavanje postalo slobodno, opet su se u velikom broju pojavili Srbi (32 odsto na popisu 2003. godine), da bi njihov broj narednih godina neznatno pao, pod pritiskom Đukanovićevog režima (29 odsto na popisu 2011. godine). Do narednog popisa za tri godine, Đukanović će sve učiniti da se taj broj puno značajnije smanji.
„Najistrajniji i najopasniji faktor destrukcije u procesu snaženja crnogorskog nacionalnog i verskog identiteta predstavlja kontroverza vezana za crkveno pitanje pravoslavnih vernika“, reče juče Đukanović. Srpska pravoslavna crkva je, očigledno, ta kontreverza! Ako iz njenog naručja uspe da istrgne Mitropoliju crnogorsku-primorsku, smatra da će zaokružiti i crnogorski nacionalni identitet. I da u doglednoj budućnosti neće biti ni Srba u Crnoj Gori.
Predsednik Crne Gore otvoreno najavljuje da će sve učiniti da trećini građana onemogući osnovna ljudska prava i slobode, te da će kršiti Ustav Crne Gore u kome u članu 14. stoji: „Vjerske zajednice su odvojene od države. Vjerske zajednice su ravnopravne i slobodne u vršenju vjerskih obreda i vjerskih poslova.“
Ipak, danas je jasno da se na starim retrogradnim idelogijama ne može graditi istinski evropski identitet, koji sam po sebi nosi okupljanje i toleranciju, a ne dezintegraciju i isključivost. Kao što su se, kao mehur od sapunice, raspršile odluke Petrovdanske skupštine 1941. godine, tako će se raspršiti i starčevićevski snovi Mila Đukanovića.
Pročitajte OVDE kako je Šešelj odgovorio Milu Đukanoviću na njegove reči.
Izvor: Sedmica
