Jezična pitanja i javne diskusije o njima vode se u svim nerazvijenim i razvijenim kulturama i zemljama. Hrvatska u tome nije izuzetak – logično je da se u tim diskusijama održavaju sve hrvatske specifičnosti. A jezična su pitanja uvek istovremeno i politička i identitetska.
Hrvati su istorijiski i tradicionalno posebno osetljivi na jezik, i to s razlogom, jer u 19. veku nisu imali državu, poput Srba, a jezik je bio jedan od najvažnijih elemenata nacionalnog identiteta. Od tridesetih godina 19. veka, ali i pre i posle, zaista je bila najvažnija borba za hrvatski jezik. Hrvatski sabor je 1840. zahtevao od cara da se na zagrebačkoj Akademiji ustanovi katedra za hrvatski jezik te da se on uvede u gimnazije.
Dvadesetsedmogodišnji Ivan Kukuljević Sakcinski drži 1843. prvi govor na hrvatskom jeziku (jer se dotad raspravljalo samo na latinskom) i tvrdi: ”Mi smo malo Latini, malo Nemci, malo Italijani, malo Mađari, malo Sloveni, a ukupno, iskreno govoreći, nismo baš ništa! Mrtvi jezik rimski i živi mađarski i italijanski, to su naši tutori; živi nam se groze, mrtvi nas drže za grlo.” Hrvatski je postao službeni jezik četiri godine posle.
U 20. veku hrvatski je jezik obogaćen delima Matoša, Ujevića, Krleže i brojnih drugih književnika. Govorni jezik je takođe bujao, doživljavao prilagđavanja i izmene, proširivao riznicu frazeologije i reči. I dalje su se razvijale stručne terminologije, solidno prateći njihov razvoj u najvećim svetskim jezicima.
Međutim, u državama kojima je u 20. veku pripadala Hrvatska nanizali su se uz dva svetska rata brojni oblici totalitarnih i autoritarnih ideologija: tuđinski hegemonizam, monarhistički apsolutizam, ustaštvo, socijalizam/komunizam. U prirodi je tih poredaka da podvrgavaju i posvajaju javni život (katkad u nekim segmentima i privatni) pojedinca i čitavih naroda. Vrše nasilje i nad jezikom, pretvarajući ga u svoje političko oruđe (i oružje).
Tako je i hrvatski jezik bio izvrgnut raznim, međusobno suprotnim ideološkim pritiscima i nasilju. Umesto da bude sredstvo komunikacije i obogaćivanja života bio je u središtu svakovrsnih, često i štetnih, rasprava. Nagrđivan je nametnutim ideologijama raznih predznaka, što je na drugoj strani poticalo uskogrudnost koja je osiromašivala jezik. Kroz jezik su se vodile ideološke borbe, pravi mali ratovi, s taloženjem inhibicija, animoziteta i predrasuda, koje su zamagljivale jasan pogled na probleme samog jezika.
Dobar deo lingvista na hrvatsko-srpskom jezičnom području (ne i u Hrvatskoj!) u doba Jugoslavije tvrdio je kako su turcizmi u principu deo standardnoga zajedničkog hrvatskosrpskog jezika, a germanizmi da nisu, što je bilo pogrešno – nije se uzimala u obzir slojevita hrvatska istorija i istorija hrvatskog jezika. Sada smo otišli u drugu krajnost – odbacili smo sve turcizme!
I dok za izgon turcizama još i ima argumenata, mnoge su druge reči doživele izgon iz standardnog jezika komunikacije a da se to dogodilo voljom anonimnog jezikoslovca ili nekog samozvanog čistača hrvatskog jezika.
Glagol desiti se prognan je iz hrvatskoga javnog diskursa, netko nepoznat proglasio ga je “srbizmom”(?).
Neko je proglasio “spisak” srpskom rečju, pa sad nisam siguran smem li reći “j… mu sve po spisku”, ili valja govoriti “j… mu sve po popisu”!
Izgnana je i reč “porodica” i sastavno se zamenjuje rečju “obitelj”, iako to nije isto. Porodica je “temeljna društvena jedinica zasnovana na zajedničkom životu užeg kruga srodnika, ob. roditelja i njihove dece”, čime je porodica “široka rodbinska zajednica, drugim rečima svojta, familija” ili “obitelj po sledu naraštaja (pradjed, djed, otac, sin)”. Razlozi za izbacivanje “porodice” dolaze iz nečijeg mišljenja da je to srpska reč – jer srpski jezik ima samo reč “porodica”, ali ne i “obitelj” – a kako treba postići što veću jezičnu razlikovnost hrvatskoga prema srpskome jeziku, najbolje je “porodicu” ukloniti.
I “neophodnost” je postala nepodobna reč, pa se valjda treba reći “nezaobilazan” ili se nekako drugačije domišljati. Ali, za ovo izbacivanje nema argumenata – čini se da je nekome “ophod” zvučao jako srpski ili ruski. Ali, nije zasmetao vlastima NDH koje su koristile termin “neophodno potrebni stručnjaci” i niko od toga nije tada pravio problem.
Sledeći takve nakaradne logike više ne može ni “čas”, nego mora “trenutak”, ne može “radnik” nego mora “djelatnik”, ne može “dobrovoljac” nego “dragovoljac”, ne može “glasati” nego “glasovati”, ne može “datum” nego “nadnevak”, ne može “pažnja” nego “pozornost”, ne može “posuditi” nego “pozajmiti”, ne može “potreban” nego “potrebit”, ne može “fotokopija” nego “preslika”, ne može “prilog” nego “privitak”, ne može “štampa” nego “tisak”, ne može “upotrijebiti” nego “uporabiti”, ne može “zadaća” nego “uradak”, ne može “veoma” nego “vrlo”, ne može “muzika” nego “glazba”. Treba li tumačiti da nema nikakvih razloga za izbacivanje tih reči, da pažnja nije isto što i pozornost, da potrebit nije isto što i potreban, da je štampa kao reč ušla u hrvatski barem 300 godina pre “tiska”?
Pročitajte OVDE najnoviju provokaciju hrvatskog premijera upućenu Srbiji.
Izvor: Espreso.rs/ Jutarnji.hr
