Sjedinjene Države pažljivo su gradile odnose s Panamom još za vreme Teodora Ruzvelta, američkog predsednika koji je pomogao toj državi da dobije nezavisnost od Kolumbije. Vašington je pak, u zamenu za odvajanje Paname od Kolumbije i uspostavu nezavisne države, zatražio kontrolu nad područjem Panamskog kanala koji su Amerikanci počeli graditi nakon francuskog odustajanja od tog megaprojekta.
Panamski kanal, koji je pušten za saobraćaj 1914. godine, uz Sueski kanal jedna je od najvažnijih pomorskih arterija sveta. Čitavo područje kanala nalazilo se pod upravom Vašingtona još od 1904. godine, ali nakon Drugog svetskog rata američka kontrola nad kanalom i kanalskom zonom što ga okružuje postaje sporna kako odnosi između Paname i SAD-a postaju sve napetiji jer su mnogi Panamci smatrali da kanalska zona isključivo pripada njima.
Pored dugogodišnjih nesuglasica oko Panamskog kanala, koje su rešene sporazumom američkog predsjednika DŽimija Kartera i njegovog panamskog kolege Omara Torrijosa u septembru 1977., čime je započeo proces predaje kanala panamskoj kontroli, Sjedinjene Države su sredinom 80-ih godina bile sve više zabrinute zbog neposlušnosti te države koja je preko svoje teritorije plasirala američke proizvode u obližnju Nikaragvu, kojoj je Vašington nametnuo sankcije zbog povezanosti s Kubom i tadašnjim Sovjetskim Savezom.
Budući da se Panama nije pridržavala uputstava Bele kuće, Sjedinjene Države u julu 1987. godine najavljuju kraj ekonomske i vojne pomoći toj državi. Početkom oktobra te godine panamske obrambene snage privele su 10 američkih građana (šest vojnika, tri mornara i državnog službenika) koji su učestvovali u antivladinim protestima. Uhapšeni Amerikanci su vrlo brzo oslobođeni, ali Vašington je morao reagovati na neposlušnost i pokušati izbeći gubitak kontrole nad tom geostrateški važno pozicioniranom državom pa optužuje vojnog diktatora Manuela Noriegu za trgovinu narkoticima i saradnju s narkokartelima koji su preko Paname švercovali drogu u SAD.
Noriega je živeo i ponašao se poput svojih sponzora iz kolumbijskih narkokartela. Nastanjen u raskošnoj rezidenciji sa zoološkim vrtom, privatnim kasinom i plesnom dvoranom, Noriega je postavljao i rušio panamske predsednike kao na pokretnoj traci imajući pritom bezuslovnu podršku vojske koja je štitila njegov položaj i narkobiznis koji je kasnije unapredio perući novac zarađen od kolumbijskog kokaina u Evropi.
Noriega se nikada nije proglasio predsednikom, već je od kraja 70-ih godina vladao iz senke okružen vernim oficirima. Uz to, bio je saradnik CIA-e još od 1967. godine, a na njihovom platnom spisku nalazio se sve do februara 1989. godine, kada je prekinuta saradnja. Dva meseca nakon prekida obaveštajne saradnje s Noriegom, SAD uvodi Panami ekonomske sankcije i započinje propagandni rat protiv svog dugogodišnjeg pouzdanika na čelu države koja je pod njihovim protektoratom. Okidač za naprasno prekidanje saradnje bilo je hapšenje američkog državljanina koji je uz podršku CIA-e iz svog doma organizovao antivladinu radiostanicu.
Manuel Noriega (Foto: Jutjub)
Vašington je pokušao preuzeti kontrolu nad Panamom, a samim time i nad važnim pomorskim putem, organiziranjem državnog udara koji je osmislila CIA, ali taj pokušaj je u oktobru 1989. neslavno propao brzom akcijom panamske vojske. Zbog stalnog američkog pritiska na njegovu vlast Noriega 15. decembra iste godine pred parlamentom najavljuje rat Sjedinjenim Državama, a već sutradan panamska vojna policija ubija američkog oficira koji je zbog pokušaja zaustavljanja na kontrolnoj tački ranio panamskog policajca. Bila je to kap koja je prelila čašu.
Zbog gubitka kontrole nad nekadašnjim saveznikom američki predsednik DŽordž Buš 17. decembra donosi odluku o invaziji na Panamu i rušenju Noriege, kojem je isplaćivao platu dok je bio na čelu CIA-e od 1976. do 1977. godine. Invazija je započela tri dana kasnije napadom na prethodno izabrane ključne strateške ciljeve. U invaziji je učestvovalo više od 27.000 američkih vojnika, a panamska odbrana temeljila se na 12.500 vojnika, od kojih je tek trećina njih bila obučena za borbu. Američka vojna nadmoć oduvala je pokušaje Panamaca da se odupru, a poslednja borba vodila se u božićno jutro.
Ključni izazov za američku vojsku bio je obezbedititi svoju bazu Fort Šerman, izgrađenu paralelno s izgradnjom Panamskog kanala, a u kojoj su pored američkih vojnika živele njihove porodici. Ta je baza bila centar za obuku američkih vojnika za borbe u džungli, a tokom Hladnog rata iz nje je ispaljeno više od 1000 testnih projektila.
Koliko je Panama bila važna za Vašington, govori i podatak da je u toj intervenciji prvi put korišten borbeni avion za napade na zemaljske ciljeve F-117 Najthok (Nighthawk, eng. Noćni soko), koji je svetsku slavu stekao ubrzo nakon Paname, tokom Zalivskog rata. Pored prvog stealt lovca, Amerikanci su prvi put koristili jurišni helikopter AH-64 Apač (Apach). Uz to, invazija na Panamu bila je prva američka vojna akcija u kojoj je učestvovao značajan broj žena vojnika, njih 600. Upravo je Linda Bray, komandir voda američke vojne policije, komandovala akcijom osvajanja skladišta oružja u blizini Panamskog kanala.
Manuel Noriega
Nakon što je u munjevitom udaru neutralizisan svaki pokušaj otpora Panamaca američka vojska započela je lov na svog dugogodišnjeg saradnika Manuela Noriegu. Amerikanci su raspisali nagradu od milion dolara za informaciju koja bi dovela do njegovog hapšenja, ali veoma brzo se ispostavilo da se diktator sakrio u vatikanskoj ambasadi u kojoj je pokušavao dobiti politički azil.
Zbog nemogućnosti udara na zgradu ambasade Amerikanci su se dosetili trika koji je urodio plodom. Budući da je CIA znala kako je Noriega bio pasionirani ljubitelj klasične muzike, osobito opere, američkoj vojsci je predloženo da iz zvučnika počne puštati glasnu rok i hevi metal muziku, čime bi se testirali diktatorovi živci. Prezirući modernu muziku, Noriega je vrlo brzo popustio pa se predao Amerikancima 3. januara 1990. godine. Komanda američke vojske kasnije je tvrdilo da su koristili muziku kako bi se spečila upotreba paraboličkih mikrofona za prisluškivanje, a ne kao psihološko oružje zasnovano na Norieginoj odbojnosti prema rok muzike.
Dostojna zamena
Nakon Noriegine predaje Amerikanci su odmah našli zamenu pa je za predsednika postavljen Guilermo Endara položivši zakletvu u američkoj vojnoj bazi. Prema nekim izvorima, Vašington je poručio Endari da će američka vojska, ukoliko ne preuzme predsedanje, okupirati Panamu na duže vreme. Endara je pristao na ustupak pa je vodio zemlju sve do 1994. godine.
Noriega je 1992. godine osuđen na 40 godina zatvora, a kazna mu je kasnije smanjena na 30 godina. Izdržavao ju je u američkom zatvoru, ali je 2010. izručen Francuskoj, u kojoj je bio osuđen na sedam godina zatvora zbog pranja novca narkomafije iz Kolumbije u francuskim bankama. Umro je 29. maja 2017. godine u bolnici u Panama Sityju, u kojoj se oporavljao nakon operacije tumora na mozgu.
Trideset godina od akcije 'Pravedni cilj' pitanje legalnosti američke vojne intervencije ponovno je okupiralo medije nakon što je Interamerička komisija za ljudska prava utvrdila da je SAD narušio prava civila tokom intervencije u Panami.
Prema podacima panamskih humanitarnih organizacija, tokom intervencije poginulo je 5000 Panamaca. Osim toga, postoje izveštaji o nestancima civila i postojanju masovnih grobnica te prisilnih raseljavanja čitavih zajednica. Oštećeni su godinama bezuspešno upućivali žalbe panamskim sudovima koji su ignorisali njihove zahteve. Rodbina ubijenih i raseljenih tvrdi da je zemlja bila pod američkom okupacijom sve do kraja vladavine predsednika Endara, a koji se, s obzirom na to da ga je postavio Vašington, nije nameravao zameriti moćnom savezniku.
Pesme koje su isterale Noriegu iz skloništa
Iako je američka vojska poznata po korištenju muzike kao oblika nekonvencionalnog ratovanja, grmljavina rifova iz zvučnika stadionskih proporcija požnjela je najviše uspeha pri isterivanju Manuela Noriege iz bezbednosti vatikanske ambasade u Panama Sityju. Poznati ljubitelj opere izdržao je tek tri dana 'terora' pop, rok i hevi metal izvođača ss popisa koji je lično sastavila komande akcije 'Pravedni cilj'. Prema javno objavljenim podacima CIA-e, vojnici su danonoćno puštali kompilaciju od 88 hitova s dozom ironije koji su sugerisali Noriegi da je opkoljen i da nema kamo. Među pomno izdvojenim uspešnicama su: Bruce Springstenn: Born To Run; Martha Reeves and the Vandellas: Nowhere To Run; Bon Jovi: Wanted Dead Or Alive; Alice Cooper: No More Mr. Nice Guy; AC/DC: You Shook Me All Night Long; KC & The Sunshine Band: Give It Up; Rick Astley: Never Gonna Give You Up;Guns N' Roses: Patience; Iron Maiden: Run To The Hills; Twisted Sisters: Stay Hungry;Steppenwolf: The Pusher; Warren Zevon: The Long Arm Of The Law; Rolling Stones: Waiting On A Friend; The Animals: We Gotta Get Out Of This Place; The Clash: I Fought The Law
Kako je ruski pilot izveo nemoguće, pogledajte OVDE.
Izvor: tportal.hr
