Piše: Nemanja Popović
Na prostoru Makedonije, koja će sve do Prvog balkanskog rata (1912) ostati pod Otomanskom imperijom, slovensko naseljenje je bilo svojevrstan prelaz između srpskog i bugarskog, tako da su oba naroda isticala svoje prvo na ovu teritoriju.
I Srbi i Bugari imaju svoju istoriju na ovom prostoru i simboliku koja je važna za njihove identitete. Staro bugarsko carstvo imalo je svoje uporište na ovom prostoru i neki njegovi prijestoni gradovi nalaze se tamo. Takođe, ovaj prostor ima simboliku i za srpsku istoriju, jer je srpski car Dušan krunisan u Skoplju, i ovaj grad je u jednom periodu bio njegova prijestonica.
Tako da je slovensko stanovništvo na prostoru Vardarske Makedonije, svakako imalo etnički i istorijski element ova dva slovenska naroda. Međutim, u XIX vijeku granica između srpskog i bugarskog identitetana ovom prostoru je bila tanka, tako da se mahom svela na razliku u nacionalnoj svijesti, te se narod dijelio na one sa srpskim i one sa bugarskim nacionalnim čuvstvom.
Onaj dio Slovena iz Makedonije koji nije imao kristalno izgrađenu nacionalnu svijest, imao je sasvim jasne izglede da u perspektivi postane dio, ili moderne srpske, ili moderne bugarske nacije. Upravo ovaj dio tamošnjeg stanovništva je bio objekat zalaganja srpske i bugarske agitacije, koje su se oštro sukobile na ovom prostoru.
Oba naroda su putem formiranja svojih nacionalnih organizacija pokušavala ostvariti prevlast svog elementa u Makedoniji. Vlade država Srbije i Bugarske su nudile brojne stipendije za omladinu, za studije u Beogradu, odnosno Sofiji, pri čemu će odluka za jedan ili drugi univerzitet, otvoriti odgovor na pitanje, na koju stranu naginje dati student, i čiji će nacionalni pokret u buduće podržavati.
Širom Makedonije bile su posebne srpske i bugarske gimnazije, za čije su se otvaranje takođe zalagale dvije države. I Srbi i Bugari su na prostoru Vardarske Makedonije imali svoje komitske čete, koje su osim borbe za slobodu od turske okupacije, takođe vojevale između sebe.
Crna Gora, kao manja i siromašnija srpska država, nije mogla da se na ovom prostoru angažuje kroz mehanizme koje je mogla koristiti Srbija. Crna Gora nije imala visokih škola, tako da, i u eventualnom prisustvu finansijskih mogućnosti, ona ne bi mogla stipendirati mladež iz Makedonije za visoko obrazovanje u Crnoj Gori. U svakom slučaju, makedonski prostor je generalno gledano, bio više od neposrednog interesa Kraljevine Srbije i u njegovom eventualnom oslobađanju, ona bi bila država koja bi se teritorijalno širila na ove krajeve, što osim same politike i geografske prilike nalažu.
Crna Gora je, s druge strane, diplomatski, vrlo izdašno djelovala za srpsku narodnu stvar u Makedoniji i Staroj Srbiji, ponajviše preko svojih diplomatskih predstavnika u Carigradu koji su u tu svrhu agitovali kod Porte, osobito kada je srpsko sveštenstvo u pitanju. Tendencija osmanskih vlasti je bila, još od 1766. godine kada su ukinuli Pećku patrijaršiju, da u srpskim crkvama postavljaju Grke da služe, kasnije i Bugare.
Zalaganje Crne Gore je još od toga doba na ovom polju prisutno, u želji da u srpskim crkvama služe sveštenici srpske narodnosti.
Srbi iz Makedonije i Stare Srbije takođe su računali na Crnu Goru i njenog vladaoca. Tako su odbornici „Bratstva Srba-Makedonaca“, znajući za bliske veze knjaza Nikole sa ruskim dvorom, uputili 23. aprila 1892. god. pismo knjazu, u kome ga mole da izdejstvuje kod ruskog cara Aleksandra III da Makedonija dobije autonomiju, kako je predviđeno Berlinskim sporazumom, sa riječima: „Vaše visočanstvo, svijetli gospodaru, (…) Od propasti srpskog carstva na Kosovu, pa sve do danas, narod Crne Gore očuvao je svoju domovinu neponiženu na slavu i diku svekolikog srpskog naroda i svojih vladara koji sa njom mudro upravljahu. (…) i ako je ovaj deo srskog naroda pretrpeo mnoge štetne bitke i gubitke od neprijatelja, ipak kao narod junačkog duha, narod koji je uvek imao patriotske vladare, nije pretrpeo tolike muke i nevolje kao što je pretrpeo srpski narod u Bosni, Hercegovini, Makedoniji, Staroj Srbiji, pa i Šumadiji, već je ostao nezavisan i nepobeđen. Od celog pak srpskog naroda, najviše je muke i nevolje pretrpeo, a i sada trpi od raznih elemenata, srpski narod u Makedoniji i Staroj Srbiji, jer je ostavljen na milost i nemilost divljih Turaka i Arnauta, koji mu jednako otimlju imanje, ubijaju prve domaćine, gaze mu svetinju veru, ruše crkve i manastire, turče žensku čeljad i siluju, jednom rečju utamanjuju mu i upropašćuju što mu je najmilije. (…) Potpisani Glavni odbor „Bratstva“ u ime Srba u Staroj Srbiji i Makedoniji, kolenopriklono moli Vašu svetlost, da blagoizvoli podejstvovati kod NJegovog veličanstva cara bratskog nam naroda ruskog, te da NJegovo carsko Veličanstvo blagoizvoli učiniti šta treba da Makedonija dobije, shodno rešenjima Berlinskog ugovora, svoju autonomiju, te da se tako i ovaj deo srpskog naroda oslobodi robovanja…“(…)
Ovakvi navodi potvrđuju ugled koji je crnogorski knjaz imao kod neoslobođenih Srba, ali još više svjedoče o tome, kako su ostali djelovi srpskog naroda takođe gajili mit o Crnoj Gori kao jedinoj nepokornoj srpskoj zemlji i da je takvo ubjeđenje bilo univerzalno u cijelom Srpstvu.
Takođe, navodi iz pomenutog pisma iz prve ruke daju informacije o teškom položaju Srba u Makedoniji i Staroj Srbiji, o ugroženosti njihovih elementarnih ljudskih prava u bezakonju koje tamo vlada.
Kako smo odbili NATO okupaciju, pročitajte OVDE.
Izvor: IN4S
