Dva teška mitraljeza velikog kalibra u tom smislu su pravi doajeni, ali o američkom Browningu M2 .50 je podosta pisano, dok se konkurentski DSHK 12,7 mm podjednako mnogo koristio i još uvek upotrebljava, iako nije tretiran ni u približnoj meri.
Prvi primerci tridesetih godina
Prilikom svake analize razloga pojavljivanja mitraljeza velikog kalibra, najčešće se pominje kako su razvoj avijacije u Prvom svetskom ratu i pojava vazduhoplova s oklopnom zaštitom inicirali armijske krugove da od konstruktora zatraže sredstvo koje će efikasnije poslužiti u odbrambene svrhe. Nemački Junkers J.I. bio je otporan na zrna ispaljena iz tada standardnih mitraljeza kalibra .30-06 Spr. i .303 British, pa je najpre u SAD najveći oružarski genije svih vremena DŽon Mozis Brauning osmislio koncept koji je aktuelan do današnjeg dana. Komandant Američkog ekspedicionog korpusa u Evropi DŽon Peršing, tražio je mitraljez kalibra .50 s početnom brzinom od preko 800 metara u sekundi, kako bi se obezbedio veći efikasni domet, probojnost i oštećenja vazdušnih ciljeva, pa je fabrika "Winchester" uvećavanjem metka .30-06 u srazmeri 5:3 ponudila novu municiju 12,7x99 mm, a Brauning predstavio svoj mitraljez M1921.
Kako se u istom periodu i Nemačka susrela s britanskim tenkovima na Zapadnom frontu i razvila protivoklopnu pušku M1918 u kalibru 13,2x92 mm, postalo je jasno kako će oružja krupnog kalibra imati široko polje primene u budućnosti.
Novoformirana Crvena armija je od 1925. godine intenzivirala sopstvenu potragu za naoružanjem koje će se koristiti radi protivavionske i protivoklopne borbe. Potentni metak 12,7x108 mm je na prvi pogled bio sličan američkom pandanu, a Vasilij Degtjarov je osmislio mitraljez nazvan DK (Degtjarov Krupnokalibernij) na principu pozajmice barutnih gasova, vazdušnog hlađenja i korišĐenja izmenjivog doboša kapaciteta 30 metaka.
Novitet je nekim rešenjima i ukupnom siluetom podsećao na njegov manje poznati mitraljez DS-39 u kalibru 7,62x54 mm, koji je u trupnoj upotrebi iskazao određene nedostatke i prepustio svoje mesto proverenom modelu Maxim M1910, te kasnije vrsnom SG-43. Prvi primerci velikokalibarskog DK su testirani ranih tridesetih godina, montirani na oklopna kola, lake tenkove, kao i manja plovila. Pošto je doboš predstavljao problem u konkretnoj upotrebi, Georgij Špagin je 1938. godine konstruisao drugačiji sistem dopremanja municije redenikom, pa je oružje modifikovano i u naoružanje snaga SSSR uvedeno pod nazivom DŠK-38 (Degtjarov-Špagin - Krupnokalibernij -1938).
Modifikovana varijanta DŠKM 1938/46
Posmatrano iz striktno tehničkog ugla, ovo legendarno oružje je bazirano na sistemu pozajmice gasova kroz komoru i delovanjem na klip smešten ispod cevi. Principom dugačkog hoda klipa vezanog za nosač zatvarača, ostvarivan je pouzdan način automatskog dejstva iz takozvanog "otvorenog položaja" zatvarača. Mitraljez je opremljen regulatorom protoka barutnih gasova koji se podešavao posebnim alatom, dok je cev bila orebrena radi uspešnijeg hlađenja protokom vazduha. Na ustima cevi se nalazio masivni nastavak, projektovan kao kompenzator odskoka i razbijač plamena, iako se ranija varijanta nije najbolje pokazala i kasnije je redizajnirana u sadašnji prepoznatljiv oblik koji koriste i mnoge antimaterijalne puške velikog kalibra novog doba. Cev dugu 1070 mm bilo je moguće zameniti, ali to nije naročito jednostavan proces kao kod mnogih mitraljeza opšte namene. Dopremanje municijom je rešeno metalnim redenicima koji nemaju mogućnost rastavljanja članaka na izlaznom delu, a atipično za zemlju porekla pun redenik se uvodi sa leve strane oružja, dok su ispaljene čaure ispadale kroz otvor na donjem delu.
Osnovne komande za manipulaciju su krajnje jednostavne i robusne, zasnovane na dvostrukom okidaču za zadnje strane sanduka, kao i ručkama koje nišandžija pridržava prilikom usmeravanja ka cilju. Zapinjanje je bilo moguće na dva načina, povlačenjem masivne poluge locirane s donje strane ili alternativnom metodom umetanja metka 12,7 mm u sferični otvor i korišćenjem njega kao svojevrsne ručice zatvarača u zadnji položaj. Osnovni nišanski sistem predstavljala je tangentalna kombinacija podešena za daljine od 100 do 3500 metara udaljenosti do cilja, a kao dodatak je isporučivan specijalizovani nišan za protivvazdušna dejstva. Zanimljivo je opisati postolje konstruktora Kolesnikova sa dva točka, koje je imalo masu od čak 123 kilograma i sadržalo tripod koji se koristio tokom protivavionske borbe. I pored tako teškog i naoko čvrstog postolja na točkovima, mitraljez je usled vibracija pri rafalnoj paljbi bio prilično nestabilan kada se koristio protiv kopnenih ciljeva. Ono je nakon Drugog svetskog rata odbačeno, a samo oružje modifikovano u varijantu DŠKM 1938/46, koja je isporučivana širom sveta, a kopije su pravljene u Čehoslovačkoj, Kini, Iranu, Sudanu i Pakistanu.
Kadenca do 600 metaka u minuti
Ipak, upotreba u Velikom otadžbinskom ratu je ono što nas prvenstveno zanima prilikom analize dosadašnjeg korišćenja. Sovjetski vojnici su svom teškom mitraljezu tepali "Duška" (draga ili mila) i verno je poslužio širom ogromnog fronta i tokom najtežih trenutaka ondašnje nacije. Nastao u fazi opšte industrijalizacije i sprovođenja petogodišnjih planova, DŠK je isporučivan jedinicama na frontu s redenicima kapaciteta 50 metaka i najčešće se koristio kao protivavionsko oružje montiran na tronožac, ali i na platformama vozila i plovila. Snažni metak 12,7x108 mm je obezbeđivao penetraciju 15 mm oklopa od valjanog čelika na udaljenostima do 500 metara i pod povoljnim uglom. Ova municija je oko 10% veće dužine od američke 12,7x99 mm, ali po skoro svim ostalim relevantnim parametrima je snažnija i sa specijalizovanim protivpancirnim zrnom se proslavila na ratištu. Smatralo se i to uverenje se održava do današnjih dana, kako je Browning M2 precizniji, dok sovjetski mitraljez predstavlja primer jednostavnosti, pouzdanosti i surove efikasnosti na bojnom polju. Oko 9.000 primeraka DŠK je korišćeno na Istočnom frontu tokom rata, uz varijante poput trocevnog sistema montiranog na kamionima GAZ radi zaštite konvoja od avijacije, kao i verziju koja se postavljala na torpedne čamce, oklopne vozove i T-40 amfibijska oklopna vozila.
Nemački obrušavajući bombarderi Ju-87G Štuka i Henšel Hs-123 su nanosili ozbiljne gubitke sovjetskim oklopnim jedinicama, pa su čelnici Crvene armije opremile svoje najteže tenkove JS-2 i samohotke JSU-152 mitraljezima DŠK na kupolama, radi odbrane od avijacije, što se kasnije nastavilo kao korisna praksa posle rata, jer su na isti način bili opremljeni i tenkovi nove generacije SSSR T-54/55, T-10 i T-62, sve do zamene modernijim mitraljezom NSV.
Kada je najveći sukob u istoriji čovečanstva minuo, uspešni mitraljez je ipak unapređen u varijantu pod imenom DŠK 38/46 ili DSHK-M. Novi model je dobio drugačiji višenamenski nastavak na kraju cevi, modifikovani sistem "hranjenja" municijom i kasnije savršeniji nišanski sistem. Preko milion primeraka je proizvedeno od 1946. do 1980. godine, iako je još od kraja Drugog svetskog rata u Sovjetskom savezu procenjeno kako će u perspektivi efikasniji biti snažniji mitraljez većeg kalibra KPV 14,5 mm, koji se proizvodio od 1949. godine. No, provereni DŠK je imao šansu da dokaže svoje kvalitete u svim mogućim sukobima manjeg ili većeg intenziteta i na svim meridijanima naše planete. Osim regularnih vojnih snaga, koristile su ga brojne gerilske i terorističke organizacije, doslovno protiv svih ciljeva koji se mogu pojaviti na ratištima.
Poučeni iskustvom crvenoarmejaca i sovjetskih partizana, korisnici novog doba su spoznali u kojoj meri je ovo sredstvo efikasno i adaptibilno potrebama savremenog ratovanja. Primera radi, DŠK se izvrsno pokazao tokom Drugog svetskog rata i za potrebe prepadnih dejstava na železničke kompozicije, kamionske konvoje, avione na stajankama, centre veze, stanice za napajanje gorivom i logorska mesta borbenog personala. Pomoću konjske vuče ili rasklopljenog na tovarnim grlima, borci Crvene armije su ih u potaji dopremali na predviđeni položaj i brzom paljbom (kadenca do 600 metaka u minuti) ostvarivali zastrašujući efekat, udaljivši se od opasnosti pre nego što bi protivnik uspeo da se organizuje.
Novo doba se karakteriše masovnom upotrebom terenskih motornih vozila, pa su u drugoj polovini prošlog veka grupacije kao što su PLO, IRA, Front Polisario, avganistanski mudžahedini i ostale srodne grupacije spoznale višenamensku korisnu upotrebu pikap automobila i kamioneta, na čijem zadnjem delu je montiran DŠK mitraljez. Na svim ratnim žarištima našeg vremena u Aziji, Balkanu, Latinskoj Americi, Africi i "problematičnim" zonama bivšeg SSSR upravo ovo oružje je na vozilima sa 4x4 pogonom bila ubitačna kombinacija za brza dejstva, koja su nanosila velike gubitke i još veći psihološki efekat na neprijatelja, uz vrlo male osnovne troškove u smislu utroška municije ili sopstvenih gubitaka.
"Čestita starina"
S druge strane, ratnu slavu konstrukcije Degtjareva i Špagina dokazala je i vojska pokreta Vijet Min predvođena legendarnim generalom Đapom 1954. godine, tokom bitke kod Dien Bien Fua protiv francuskih kolonijalnih snaga. Oko stotinu DSHK mitraljeza je (uz 80 snažnijih PA topova 37 mm) naprosto masakriralo francusku avijaciju, koja je dopremala zalihe i logistički potpomagala opsednute zemljake na toj lokaciji. Barata se podacima o čak 62 oborene i 180 oštećenih letilica tokom dejstava u trajanu od sedam nedelja. Na istom području, tokom kasnijih dejstava protiv Amerikanaca, regularna vojska Severnog Vijetnama i Vijetkong gerilci su u džunglama južnog dela zemlje, Kambodži i Laosu, locirali mnoštvo primeraka ovog teškog oružja i smatra se kako su upravo njime oborili pretežni deo od 5500 helikoptera i 2000 drugih letilica američkih snaga. Dosta štete je naneto i oklopnim transporterima, pa je to razlog obaveznoj proveri otpornosti oklopne zaštite vozila M2 Bredli i Strajker, odnosno helikoptera Apač, na dejstvo zrna ispaljenih iz oružja DŠK i KPV.
Ironijom sudbine, ova "čestita starina" je naneo dosta štete i armiji zemlje u kojoj je nastao, pošto su avganistanski mudžahedini vešto koristili zaplenjene primerke dejstvujući iz pećina i planinskih zaklona. Osamnaest primeraka je iz Libije isporučeno IRA, a oni su njima 1988. godine oborili britanski Lynks helikopter, koji je zadobio 15 pogodaka. Pet godina kasnije, IRA je koristeći dva DŠK i tri standardna mitraljeza srednjeg kalibra napala heliodrom na kom se nalazio jedan helikopter Puma i četiri Lynk letelice, tako što je na pet vozila bio montiran po mitraljez. Događaj je kasnije nazvan "Borba kod NJuri puta", ali je završena oštećenjem dve letelice i korisnom poukom Britancima da dodatnim oklopom ojačaju svoje helikoptere. Kamioneti naoružani ovim teškim mitraljezima, bestrzajnim topovima i protivoklopnim raketama imali su zapaženu ulogu i tokom sukoba u Mogadišu, a poslednji izveštaji govore kako je čak 466 DsŠK korišćeno tokom rata u Somaliji.
Snimci s lica mesta svedoče o prisutnosti pouzdane "Duške" na uzavrelom terenu Čada, Avganistana, Sirije, Libije, Iraka, Istočne Ukrajine i mnoštvu zemalja gde se borci Islamske države sukobljavaju s međunarodnim antiterorističkim snagama. U Siriji militantna grupacija "JayŠ al-Islam" je koristila nekoliko antimaterijalnih pušaka baziranih na sklopu DŠK mitraljeza, a jedna vrlo neobična konstrukcija je dokumentovana i u širem području Donbasa.
Na našem području, izvesna količina je isporučena snagama NOVJ potkraj 1944. godine i korićtena je na Sremskom frontu, dok je neuporedivo veći broj stigao kada je za potrebe jugoslovenske posleratne vojske nabavljan tenk T55 u SSSR. Ovo oružje je opstalo u aktivnoj upotrebi čak osamdeset godina, uz neznatne modifikacije i zahvaljujući tako dugom stažu i iskazanim kvalitetima - treba ustati i odati mu dužno poštovanje svaki put kada se pomene.
Koja arapska zemlja se do zuba naoružava ruskim avionima, saznajte OVDE.
Izvor: Kalibar
