Globalna unutarcrkvena kriza najjači je spoljni izazov sa kojim se pokojni patrijarh Irinej suočio tokom decenije na tronu poglavara Srpske crkve.

Srpska patrijaršija pod Irinejevim predstojateljstvom, svesna svih ovih aspekata, opasnosti i mogućih posledica politike dva centra pravoslavne moći - Moskve i Carigrada - nije bežala od ovog problema. Štaviše, u nekoliko navrata bila je faktor jedinstva i mirenja velikih crkvenih sila. Patrijarh Irinej uložio je sve svoje snage u potragu, ne samo za putem "nesvrstanosti" SPC u globalnom sukobu, nego i u medijaciju zavađenih strana. On je time nastavio putem svog prethodnika patrijarha Pavla, koji je u svojoj smernosti i molitvenosti pronalazio i snagu da utiče na globalni pravoslavni poredak.

NJemu svojstven, duh mira, dijaloga i kompromisa patrijarh Irinej pokušao je da unese i u Sabor pravoslavnih crkava održan na Kritu 2016. godine. Ovaj skup, zamišljen kao "veliki" "svepravoslavni" i "vaseljenski" pokazao je sve šupljine i neslaganja koji postoje među najuticajnijim pomesnim patrijaršijama. Sabranje na čijoj se pripremi radilo više od pola veka, od 1968. do 2016, međutim, nije dalo očekivane plodove.

Crkvenoj konferenciji održanoj od 18. do 27. juna u Pravoslavnoj akademiji u gradu Hanja na Kritu prisustvovale su visoke delegacije predvođene poglavarima deset, od ukupno 14 pravoslavnih crkava. Učešće na saboru otkazale su Moskovska i Antiohijska patrijaršija, kao i Bugarska i Gruzijska pravoslavna crkva.

Bugarska crkva imala je zamerke na predsaborske dokumente, nedostatak važnih tema u agendi zasedanja, ali i na raspored sedenja i organizaciju glasanja na Saboru. Antiohijska patrijaršija je izrazila nezadovoljstvo zbog izjave vaseljenskog patrijarha Vartolomeja, koji je predložio da se o eventualnom pomirenju Antiohijske i Jerusalimske patrijaršije razgovara posle zasedanja na Kritu. Dva drevna centra pravoslavlja godinama se spore oko crkvene jurisdikcije u Kataru.

Gruzijska crkva, opet, tražila je izmenu određenih predsaborskih dokumenata, posebno dokumenta pod nazivom "Odnosi pravoslavne crkve sa ostalim hrišćanskim svetom" smatrajući da sadrži dogmatske, kanonske i terminološke netačnosti.

Ruska pravoslavna crkva, imajući u vidu sve ove primedbe, iznela je zahtev da vaseljenski patrijarh Vartolomej odloži Sabor kako bi se razlike navedene kao razlog odbijanja učešća rešile, pa tek onda pristupilo pripremi sastanka.

Suština odbijanja prisustva ovom događaju, međutim, složenija je i zadire u prošlost, ali i izuzetno složene odnose među pomesnim crkvama. Srpsku patrijaršiju sve to dovelo je u delikatan položaj da bira da li će učestvovati u radu Sabora, pri čemu je svako svrstavanje nosilo i određene konsekvence.

Odluka svakako nije bila samo tehnička ili protokolarna, već je u njoj učitavana podrška grupi crkava koje su izabrale učešće, odnosno onima koje su se opredelile za bojkot.

Najveće prepreka uspehu velikog sabranja pravoslavnih hrišćana su složeni odnosi između dva bloka crkava. Prvu grupu činile su i tada, kao i danas, takozvane "jelinske" crkve okupljene oko Vaseljenske patrijaršije i Atinske arhiepiskopije, čiji su pojedini interesi suprotstavljeni takozvanom slovenskom bloku čiji je stub u Moskvi.

Ove grupe crkva imaju su načelnu saglasnost oko većine pitanja koja bi se našla na Saboru, osim oko dve tačke. Najveći jaz postojao je oko pitanja diptiha (redosleda) pravoslavnih crkava, s obzirom na to da Moskva i Carigrad pojedine crkve različito rangiraju. Drugi veliki problem je broj crkava, budući da postoje zajednice u pravoslavlju na koje se različito gleda.

Diplomatska misija Srpske Crkve

Razlike u stavovima koje su se između Carigrada i Moskve otkrile tokom pripreme Sabora na Kritu bile su preduboke za "vaseljenski" karakter ambiciozno zakazanog sabranja. Bez obzira na to, srpska delegacija na marginama zasedanja uložila je najviše napore u približavanju stanovišta dva duhovna centra pravoslavlja. Dobra, posrednička i pomiriteljska namera patrijarha Irineja prepoznata je i u Ruskoj i u Vaseljenskoj patrijaršiji. NJihov put razlaza, međutim, nastavljen je i u godinama koje će uslediti. Ozvaničen je početkom prošle godine izdavanjem tomosa o autokefaklnosti takozvanoj Ukrajinskoj crkvi.

Sporan status i dalje imaju pre svega Finska, Estonska, Američka, Japanska i Kineska pravoslavna crkva, a u novije vreme i Ukrajinska crkva. Za deo pravoslavlja one su autokefalne (potpuno samostalne), dok im druge priznaju status tek - autonomnih.

Diptih i statusi crkava bili su, međutim, samo deo tema za razgovor ortodoksnih crkava. U krugu delikatnih pitanja značajnih za budućnost pravoslavne vaseljene bila su i sekularizacija, položaj pravoslavaca na muslimanskom istoku, odnosi sa Rimokatoličkom crkvom, kao i pitanje kalendara, zajedničkog slavljenja praznika, pravoslavne dijaspore...

Srpska crkva poznata je po negovanju istinski dobrih odnosa i sa Carigradom, koji se smatra "pupkom" pravoslavlja, ali i sa Ruskom crkvom. Iako su je mnogi videli u društvu "jelinskih" crkava, Srpska patrijaršija veoma je držala do duhovnog vođstva "trećeg Rima" - Moskve.

Patrijarh Irinej, zajedno sa arhijerejima, posle dužeg promišljanja, doneo je početkom jula, u jeku otvorenog sukoba dva bloka, mudru i dalekosežnu odluku - Srpska patrijaršija putovaće na Krit. I ne samo to: upotrebiće svoj autoritet i uticaj da posreduje među dva crkvena bloka kako bi zakazani Sabor ispunio zadatak sa kojim je sazvan.

- Pozivam sve crkve koje nisu prisutne da se odazovu na poziv i učestvuju u radu ovog značajnog Sabora - obratio se patrijarh Irinej pravoslavnoj vaseljeni uoči početka radnog dela skupa. - Nije kasno da nam se braća predstojatelji pridruže u sabornom služenju Liturgije na praznik Silaska Svetoga Duha na apostole - Pedesetnicu

Okosnica platforme sa kojom je delegacija od 24 člana Srpske patrijaršije otputovala na Krit sadržana je u stavu da problemi i pitanja ne samo SPC nego i onih "najsvetijih crkava koje su otkazale svoje učešće na Saboru", moraju biti razmatrani na Kritu.

- Sveti i veliki sabor treba da traje dok se sva pitanja ne razmotre i on ne može biti talac unapred sročenih i oktroisanih pravilnika - obrazložio je Irinej juna 2016. godine. - Jer tek sa punim konsenzusom Sabor se može smatrati svetim i velikim. Konačno, naša crkva insistira na tome da sabranje na ostrvu Kritu bude početak saborskog procesa, da se postavljena pitanja rešavaju u njegovom toku, a u duhu saborno-vaseljenskog predanja crkve Hristove.

Stotine stranih plaćenika pristupile teroristima! Više o tome OVDE.

Izvor: Večernje Novosti