Piše: Milan Vidojević
Preseljenje industrijskih kapaciteta najveće je bilo u periodu 1948-1953. godine, ali je počela pre tog perioda a nastavilo se i posle 1953. godine. Već u prvim posleratnim godinama, sa podržavljenjem privrede izvršena su masovna spajanja kapaciteta. Tada je zbog koncentracije kapaciteta dolazilo je do preseljenja pojedinih pogona, mašina i programa. Nije to samo bilo unutar republike, već znatno više van Srbije, a u više slučajeva i van zemlje, u države koje su tih godina smatrane prijateljskim. Posle Rezolucije IB ovakvih iseljavanja i poklanjanja fabrika drugim zemljama nije bilo ali će se nastaviti unutar Jugoslavije, pogotovo zbog političke paranoje vrha države da će uslediti invazija SSSR-a i zemalja Varšavskog pakta na Jugoslaviju. Ona je trajala dugo, čak je i kasnija gradnja kanala Dunav-Tisa-Dunav imala prevashodno odbrambenu ulogu i bila deo tog straha. Ako nas tenkovske jedinice napadnu sa severa i severoistoka otvaranje ustava kanala će izazvati plavljenje Vojvodine i onemogućiti tenkove u njihovom naletu! Kakva ludačka ideja!. Zato ovaj kanal ni danas nema crpne stanice za navodnjavanje, može eventualno da služi kao odbrana od poplava ili za turizam.
U ovim godinama je nastupilo i zatezanje odnosa sa Zapadom, iako je iz SAD stizala vojna i ekonomska pomoć, bez obzira što su samo dve zemlje odbile da se uključe u Maršalov plan, SSSR i Jugoslavija. Pitanje preseljenja industrije strateškog značaja sa zapada na istok zemlje nije se postavljalo ni kada su na zapadnim granicama 1946. godine oborena dva američka aviona. Takvi razlozi i konkretna politika preseljenja pojavila se tek nakon sukoba sa SSSR-om i istočnim blokom. To preseljenje celovitih proizvodnih kapaciteta, pogona i proizvodnih linija, mašina, alata, ali i projekata, proizvodnih programa, tehničke dokumentacije, prototipova, probnih serija, vrhunskih stručnjaka i stručnih radnika, dovelo je do ozbiljnog daljeg osiromašenja Srbije i Vojvodine, koje je trajalo desetak godina, a kad se malo dublje istraži i svih petnaest godina.
Kad se s ove distance pogleda ovaj period onda će se mnogi iznenaditi kad pročitaju da je najveću štetu pretrpela Vojvodina, pa Beograd kao industrijski centar i industrijski gradovi u Srbiji, Kragujevac, Kraljevo, Leskovac i drugi u manjoj meri. Vojvodina je bila žrtva neobjašnjive politike. Kad su razvijeni u Jugoslaviji trebali da pomognu nerazvijene, Vojvodina je bila "bogata" i trebala je da bude izdašna u pomoći drugima. Kad je počela industrijalizacija i izgradnja kapitalnih objekata Vojvodina je uglavnom zaobilažena jer ona je "poljoprivredi region." Kad je počeo sukob sa SSSR-om u Vojvodinu se nije ulagalo jer je postojala opasnost od "neprijatelja." Zaboravilo se da je Vojvodina imala razvijenu zanatsku proizvodnju visokog nivoa pre rata, i da se ta proizvodnja na tržištu veoma cenila, a najviše proizvodnja luksuznog nameštaja, proizvoda i obrada metala iz mnogobrojnih livnica, mlinova, mini elektrana na tečno gorivo, i drugog. Velikog dela tih kapaciteta Vojvodina je lišena vrlo rano kroz konfiskaciju i nacionalizaciju, a detaljnije o tome pisaću vam u sledećem nastavku. Ovo opterećenje Vojvodine primećeno je u političkom vrhu zemlje, o čemu je govorio Boris Kidrič 1950. godine. Govorio je o zaostajanju Vojvodine zbog opterećenja nametnutog poljoprivrednoj proizvodnji, a ne i o devastiranju industrijske proizvodnje u Vojvodini.
Beogradski region i gradovi u njegovom okruženju, sa kooperantskim kapacitetima, su pre i posle rata bile sedište dinamične proizvodnje aviona, motora, kamiona, proizvoda precizne mehanike, sredstava veze, i Beograd je bio centar razvoja tehnologija koje su u Jugoslaviji bile na najvišem nivou i imale perspektivu razvoja. Industrija Beograda devastirana je samo u nekoliko godina. Iz beogradskog industrijskog basena iseljeni su: proizvodnja aviona,proizvodnja kamiona, proizvodnja tenkova, proizvodnja avionskih motora, proizvodnja kamionskih motora, proizvodnja svećica za motore, proizvodnja sredstava veze, optička proizvodnja...
Nešto kasnije, devastirana je i trgovačka i bankarska tradicija i poslovi u Beogradu i bilo je jasno da je to bilo plansko satiranje najvećeg industrijskog kompleksa u Jugoslaviji. Ostavljene su proizvodnja odeće i obuće, prehrambena, hemijska i industrija poljoprivrednih mašina, kao industrije nižeg nivoa složenosti rada i nižeg ekonomskog potencijala. Tako je Srbija perfidno vezana za razvojno osujećene, drugorazredne sektore i nije slučajno da je u ekonomskom razvoju počela da zaostaje za Slovenijom i Hrvatskom. Slabi industrijski potencijal nove Srbije u Jugoslaviji značio je i dobijanje manje sredstava za dalji razvoj ali su izdvajanja Srbije u budžet Jugoslavije ostala veća nego što je bio povrat sredstava. Isto je bilo i sa izvozom gotovih proizvoda, industrijskih i poljoprivrednih.Podaci iz 1952. godine pokazuju da su izvoznici iz Srbije 7 milijardi 888 miliona dinara više nego što su primili, dok su izvoznici iz Hrvatske i Slovenije primili 3 milijarde 452 miliona i 4 milijarde 740 miliona dinara više nego što su uplatili.
Više podataka u sledećem nastavku.
Predhodni deo feljtona pročitajte OVDE.
Izvor: Pravda
