Piše: Vladimir Dimitrijević

Kako je izgledala obnova?

Na dan Sabora svih svetih Srba, 30. avgusta 1920. godine, obnovljena je Pećka patrijaršija. Kada je, neposredno posle Prvog svetskog rata, obavljen popis stanovništva Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca – 46,6% stanovništva bili su pravoslavni hrišćani. Tako su se ujedinile samoupravne Mitropolija Kraljevine Srbije, sa pet eparhija, Karlovačka mitropolija, sa sedam eparhija, Mitropolija Kraljevine Crne Gore, sa tri eparhije. Četiri srpske eparhije u Bosni i Hercegovini, kao i šest eparhija Stare Srbije ( uključujući i Makedoniju ) bile su pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. 

Regent Aleksandar Karađorđević se, kao naslednik pravoslavnih monarhističkih tradicija, svim silama zalagao za ujedinjenje srpskih crkvenih oblasti, a potrudio se da primi i ruske episkope koji su odbegli pred boljševičkom opasnošću, i u Sremskim Karlovcima osnovali Rusku Zagraničnu Crkvu. On je Carigradskoj patrijaršiji isplatio milion i petsto hiljada franaka iz državne kase da bi sva pitanja prenosa duhovnih ovlašćenja bila rešena u skladu sa srpskim nadama i kanonskim pravilima. Carigrad je, nakon pregovora, izjavio da "usvaja, odobrava i blagosilja ujedinjenje svih srpskih pravoslavnih crkava u jednu, pod imenom Autokefalna ujedinjena Srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Vaseljenska patrijaršija, takođe s blagonaklonošću, prima i obnavljanje stare Pećke patrijaršije, s njenim pravima i povlasticama, pošto su se sve eparhije koje su je sačinjavale našle pod vlašću ujedinjene srpske crkve".(1)

Pisana odluka o tome je Srpskoj Crkvi predata 20. februara 1922. godine, od strane carigradskog patrijarha Meletija Metaksakisa. Prošlo je, evo, jedno stoleće od tada.

Plodovi krvave borbe

Ivan Miladinović opisuje kako je izgledala svečanost u avgustu 1920: „Ceremonijal ustoličenja patrijarha, 28. avgusta 1924, bio je takođe ispunjen istorijskom simbolikom i uspostavljanjem direktne veze, od prvog patrijarha iz vremena Nemanjića, zatim iz 1766. godine, i sa vremenom Karađorđevića. Svečanost je započela dolaskom kralja Aleksandra u Peć, gde ga je starešina manastira pozdravio kao "osvetnika Kosova, oslobodioca i ujedinitelja našeg naroda i istorijski pravog naslednika krune Nemanjića". U manastiru je obavljen i jedan "istorijski čin": Aleksandar je svečano zapalio dve velike sveće, koje je carica Milica ostavila kao amanet onom srpskom kralju koji "osveti Kosovo". Kralj je zatim prišao patrijarhu i svojom rukom mu stavio oko vrata skupocenu ogrlicu-panagiju, izrađenu od zlata i dragog kamenja godinu dana ranije u Parizu, prema nacrtu koji je poslat iz Beograda. Pored lika Svetog Save, u panagiji su ugrađeni i likovi srpskih patrijarha, svetitelja i srpskih vladara. Svečanost ustoličenja patrijarha u Peći završena je litijom i defileom vojnih jedinica, uz masovno prisustvo naroda i sveštenstva.“(1)

Krvava se borba vodila za obnovu srpske autokefalije. Kako kaže Živorad Janković:“Ništa nije dobijeno ni lako ni brzo. Tvorac nove srpske države knez Miloš to „formuliše“ na svoj način i nepobičnim povodom. Na uzvik đakona:“Gospodinu Petru, pravoslavnomu arhepiskopu belgradskomu i vseja Serbiji mitropolitu mnogaja ljeta“, Miloš dodaje:“Jes, moj...vseja Serbiji...moj popo, još treba mnogo krvavih glava, pa da možeš tako podviknuti...“(2,97) 

Autokefalija znači „samoglavost“ – kad se Crkva vodi svojom glavom, svojim „kefalom“, svojim Svetim Arhijerejskim Saborom u Duhu Svetome. Zat tu „samoglavost“ palo je mnogo krvavih glava naših najboljih sinova i kćeri. 

Smisao autokefalije

Šta je autokefalnost? Dr Zoran Čvorović kaže da je to „samostalnost jedne pravoslavne pomesne Crkve, koja dobija od svoje Majke Crkve mogućnost da sama bira svoj episkopat i poglavara i da samostalno pastirstvuje Bogom joj poverenim stadom. Najpre treba objasniti pojam autokefalnosti. On označava takav stepen samostalnosti jedne pomesne Crkve, koji podrazumeva da sabor episkopa te Crkve sam bira episkope i poglavara te Crkve. Takva odluka je konačna, ona ne podleže potvrdi ni jedne druge crkvene instance. Po tome je crkvenopravnom pojmu autokefalnosti u državnom pravu najbliži pojam suverenosti. Putem episkopskog prejemstva (nasleđivanje) stvara se samostalna domaća episkopska dinastija. Tako je posle dobijanja tomosa o autokefalnosti 1219. godine, Sveti Sava sa još dvojicom zatečenih episkopa izabrao novih osam episkopa, i tada se začela srpska episkopska dinastija, pošto posle smrti jednog episkopa Sabor, kao najviša vlast autokefalne Srpske crkve, bira novog episkopa.               

Najbolji poznavalac problematike autokefalnosti u Pravoslavnoj crkvi u 20. veku, profesor Sergije Troicki, jasno razlikuje faktore i uslove za autokefaliju. Faktor autokefalije je volja koja može na kanonski valjan način da stvori novu autokefalnu Crkvu. U početku su nove samostalne Crkve stvarali učenici Hristovi – sveti apostoli, a neke od tih Crkava i danas postoje kao autokefalne kao što su Jerusalimska i Antiohijska patrijaršija. U periodu Vaseljenskih sabora od 4. do 8. veka, Vaseljenski sabori su se javljali kao tvorci novih autokefalnih Crkava. Tako je stvorena, primera radi, Carigradska patrijaršija. Posle epohe Vaseljenskih sabora, volja majke-Crkve koja dodeljuje autokefalnost jednom svom delu je jedini kanonski valjan izvor autokefalnosti, shodno drevnom pravnom načelu da „niko ne može preneti na drugog više prava nego što sam ima.“ Na ovakav način su autokefalnost su stekle, primera radi, Gruzijska crkva od Antiohijske patrijaršije ili Bugarska, Srpska i Ruska crkva od Carigradske patrijaršije.         

Da bi majka-Crkva uopšte došla u situaciju da razmatra dodeljivanje autokefalnosti jednom svom delu mora budu ispunjeni materijalni i formalni uslovi definisani kanonima i predanjem Crkve.                   

 Najpre, mora da postoji jedinstveni zahtev za autokefalijom naroda i klira jedne oblasti u sastavu majke-Crkve. Po učenju pravoslavne Crkve se pod narodom podrazumeva laos, odnosno narod Božiji ili verni narod, koji zajedno sa klirom čini zemaljsku Crkvu Hristovu. Jednom rečju, da bi volja za autokefalijom bila kanonski legitimna, nju mora da izrazi na jednodušan način verni narod i klir jedne oblasti (o tome npr. 17. i 99. pravilo Kartaginskog sabora), a ne narod sam po sebi. Legitimni zahtev za autokefalnošću ne mogu da ispostave oni koji sebe ne smatraju članovima Crkve Hristove, odnosno članovima kanonske pomesne Crkve koja kao majka-Crkva treba da dodeli autokefalnost. Pošto autokefalnost služi crkvenim a ne političkim ciljevima, irelevantna je volja onih koji nisu deo vernog naroda.                             

Pored jasno izražene i jednodušne volje za autokefalnošću vernog naroda i klira jedne oblasti, neophodno je da ta volja poduprta činjenicama koje garantuju da će moći da se organizuje samostalan crkveni život, što se pre svega podrazumeva postojanje u oblasti koja teži autokefalnosti crkvene organizacije od najmanje četiri episkopa. /.../ Istorija Crkve pokazuje da se autokefalnost dodeljivala jednom etnosu tek posle dugog života u okvirima crkvene organizacije majke-Crkve i pod uslovom da taj etnos ima nezavisnu i pritom u velikoj meri etnički homogenu državu, tj. da je došlo do poistovećivanja crkvenog naroda i etnosa, s jedne strane, i etnosa i države, s druge strane. To je bio slučaj sa srpskom, bugarskom, grčkom, rumunskom, pa i ruskom (imajući u vidu teritorijalni obim ruske države u 16. veku) autokefalijom. Brojni slučajevi iz prošlosti pokazuju da je državna vlast izražavala želju za dobijanje autokefalnosti, pri tome nam srednjovekovna istorija pokazuje da se, kao u slučaju Nemanjića, uvek radilo o vladarima koji su bili među najrevnosnijim članovima Crkve.                             Pored formalnih postoje i mistički uslovi autokefalnosti, koji se ogledaju u tome da je jedan etnos dobio od Boga potvrdu svoje duhovne zrelosti i spremnosti za samostalan crkveni život, pre svega time što je već pre sticanja autokefalnosti dobio svoje nacionalne svetitelje u okviru svetih celokupne Hristove Crkve, da se razvio njihov kult i formirala crkvena književnost. Kao što je to bilo kod Srba i Rusa sa kultovima, primera radi, Sv. Simeona Mirotočivog i Sv. Ilariona Kijevskog koji su formirani pre sticanja autokefalije.“(3)

Srpski narod je, svetosavljem, kao. Po Svetom Nikolaju Žičkom, pravoslavljem srpskog stila i iskustva, odgovorio na Božji poziv – i evo ga, i danas, uprkos svemu, stoji na međi Istoka i Zapada, i nosi svoj krst svedočenja da van Hrista nema spasenja ljudima i narodima. 

Zato nije lako voditi taj narod i biti na čelu takve pomesne Crkve. 

Krst srpskog patrijarha

Od 1920. do danas na kormilu Srpske Crkve bili su patrijarh Dimitrije, koji se, sa vojskom i narodom, pred austrougarskim okupatorom, povlačio iz Srbije 1915-1918, patrijarh Varnava, po svemu sudeći otrovan u doba borbe protiv konkordata s Vatikanom 1937, patrijarh Gavrilo, koji je bio pod stražom nacističkih okupatora od 1941. do 1945, patrijarh Vikentije (umro pod sumnjivim okolnostima, i on možda otrovan zbog odbijanja da prizna makedonski raskol u najavi), patrijarh German, koji je stolovao u doba žestokog pritiska na SPC od strane Brozovog režima, ali koji je ipak dočekao da počne obnova hrama Svetog Save, kao i vere srpskog naroda. Imali smo i patrijarha Pavla, koga je Žarko Vidović zvao „brat vladika srpski“, i koji je poneo naš krst u doba srbofobnog rata za jugoslovensko nasleđe, NATO bombardovanja 1999. godine i otimanja Kosova i Metohije uprkos međunarodnom pravu, kao i odvajanja Crne Gore od Srbije. Patrijarh Irinej je bio arhiepiskop pećki u doba kada su sile zla nastavile sa otimanjem zemlje na kojoj je Pećka patrijaršija sagrađena, i kada su pokušali da pokradu svetinje Crne Gore od Strpske Pravoslavne Crkve. 

Takva je cena srpske autokefalije; uvek u nepredahu, uvek na straži krsta – jedinih dveri ka vaskrsenju.

Zasluge srpske narodne crkve

U tekstu našeg poznatog medieviste, Đorđa Trifunovića, „Srednjovekovna imena Srbije“, saznajemo da je prvi pomen imena ove zemlje dat u kanonu službe sastavljene za praznik prenosa moštiju Svetoga Save iz Trnova u Mileševu 6. maja 1237. godine. Pesnik gradi naporedne slike nošenja mladenca Hrista u Egipat i prenošenja Savinih moštiju. U službi se na više mesta Savino otačastvo naziva „Srpskaja zemlja“, što je bilo uobičajeno. Međutim, u tom kanonu se koristi, po prvi put, ime „Srbija“, u sledećim stihovima:“U Egiptu negda na rukama Djeve nošen besovska trebišta, idolišta, uzdrmao jesi. U Srbiju sad Savu poslao jesi da svima objavi tvoje očovečenje i Božiju, Hriste, Tvoju tajnu.“                               

Svima koji su se bavili istorijom je jasno: pravoslavne narode, od Balkana do Tihog okeana, oblikovala je Pravoslavna Crkva. Tako je bilo i sa nama. Vladimir Velmar – Janković, u svom „Pogledu s Kalemegdana“, piše:“Svetosavska crkva i pravoslavna duhovnost nisu bile nikad u sukobu ni sa narodnim težnjama ni sa srpskom državnom idejom; kad nije bilo države crkva je nosila i pronosila i sinonimnost države. Ta crkva nikad nije, u posle-nemanjićskom vremenu, imala od naroda odvojeni, privilegisani ili feudalno-aristokratski karakter/…/Hristos je kroz tu crkvu bio jednako blizak i poslednjem verniku i prvom sluzi. Duboko je crkva delovala svojim pravoslavljem; a mnogo se ukotvila u civilni život naroda i svojom prisnom vezom kroz pravo./…/Služeći se svojom autonomijom pod Turcima, nastavljajući i u pravu svoj prisni odnos prema narodu, svetosavska crkva uticala je neposredno na mnoge pravne građanske odnose kroz crkveno suđenje i putem ustanove izbornoga suda, pri čemu joj kao osnova služe Sintagma Vlastareva i Dušanov zakon. Pred XIX vek izašlo je Srpstvo sa održanim pravoslavljem i živom crkvom./…/Vera i narod, crkva i država nisu bile jedno drugom sredstvo, ni podvlašćenja ni nametnuta sila, no jedna jedinstvena zajednica“.

Dok god tako bude, ima nade za Srbe.

Zato naši neprijatelji čine sve da nas podele, raskole, unize i unište. 

Naša je dužnost da im u tome nikako ne pomažemo. Naprotiv! 

Zato, i uvek zato: Za Krst Časni i Slobodu Zlatnu! 

Više tekstova autora Vladimira Dimitrijevića pročitajte OVDE.

Izvor: Pravda