Nošeni idejama panslavizma, ilirskog pokreta i svešću o potrebi ujedinjenja Južnih Slovena, u Hrvatskoj, tada samo austrougarskoj provinciji, od sredine 19. veka se razvijao jak nacionalni i narodni pokret.

Ovaj pokret, zasnovan je na idejama Josipa Štrosmajera i Franje Račkog. Imao je veliki uticaj, a kulminirao je dvadesetih godina 20. veka stvaranjem Starokatoličke crkve u Hrvatskoj, nezavisne od Vatikana, koja je bila narodnog karaktera, sprovodeći službu na narodnom jeziku.

Međutim, Štrosmajer, kao sveštenik, iako specifičnih shvatanja, pre svega je bio naklonjen germanizmu, i hrvatskom nacionalizmu. Tako je koncept ujedinjenja Slovena video pod krunom Habzburga.

Ante Starčević

Među Hrvatima je postojao i jak ekstremno nacionalistički, šovinistički, pokret zasnovan na idejama Ante Starčevića.

„Temelje svog političkog programa Starčević je postavio u drugoj polovini 19. veka, u jednom kritičnom trenutku hrvatske istorije, kada je nacija počela gubiti svoj identitet, a germanizacija snažno zahvatila plemstvo i srednje slojeve'', piše Smilja Avramov u knjizi „Genocid u Jugoslaviji 1941-1945,1991..."

Ideje Starčevića propagiraju potrebu stvaranja nezavisne velike Hrvatske. Srbe, Slovence i muslimanski narod na ovim prostorima smatrao je pokrštenim Hrvatima, koje treba asimilovati. Na drugoj strani bio je protivrečan i zalagao se za likvidaciju Srba kao niže rase, iako i sam poreklom Srbin.

Starčević je na jednoj strani negirao postojanje Srba, pripisujući srednjovekovnu srpsku istoriju Hrvatima. Bestidnim falsifikovanjem istorije, pokušao je da dokaže superiornost hrvatskog naroda koji je gotovo nestao na marginama tuđinske vladavine. Na drugoj strani, Srbe je predstavio kao opasan element i okrivio ih za sve nesreće Hrvata. Možda najbolji zaključak o Starčevićevim idejama donosi Smilja Avramov koja kaže da one „imaju disparatne korene, lišene su veze sa stvarnošću pa i logike."

Treba napomenuti i da je Starčević bio izraziti protivnik dominacije Austrije i Mađarske, smatrajući da velikohrvatska država treba da bude ravnopravna. Takođe, njegove ideje bile su izrazito antiklerikalne.

Prethodnica ustaša

Naslednik Starčevićevih ideja i pokreta tj. Hrvatske stranke prava, bio je Josip Frank, pokatoličeni Jevrejin. Frank menja neke postulate i ujedinjuje antisrpske ideje sa katoličkim fundamentalizmom. Isto tako, počinje da propagira, oslanjanje na Beč i pokornost Hrvata Austriji.

Na ovim idejama, izrašće jak separatistički pokret, frankovci, koji će postati prethodnica ustaškog pokreta.

Vatikan

Početkom 20. veka, u Hrvatsku, sve više počinju da dolaze klerikalni redovi, poput jezuitskog i franjevačkog, pod kontrolom Vatikana, koji šire svoje ideje, i bore se protiv starokatolika i pokreta naklonjenih jugoslovenstvu i jedinstvu sa Srbima.

Velika kočnica jedinstvu naroda ovih prostora bilo je i samo poreklo hrvatske elite. Naime, najveći deo ovih ljudi nije bio slovenskog porekla, što je posledica strane vladavine. Tako su narodni projugoslovenski pokreti bili osuđeni na propast, a većina stanovništva povučena antisrpstvom i antipravoslavnom histerijom iz koje će se izroditi mržnja, nasilje, a kasnije i teror.

Prvi svetski rat i Kraljevina Jugoslavija

Nakon Prvog svetskog rata formirana je zajednička država Srba, Hrvata i Slovenaca. Dominantnu ulogu u ovoj zajednici svakako je imao srpski faktor čija je dinastija i bila vladajuća. Međutim, dok je ova država konačno ujedinila skoro ceo srpski narod na Balkanu, za Hrvate i Slovence ona je predstavljala samo odskočnu dasku ka sopstvenoj državnosti. Tako se i ustav Kraljevine Jugoslavije 1921. donosi nasuprot glasovima hrvatskih i slovenačkih predstavnika.

Dvadesete godine donele su brojna politička i nacionalna previranja, a isforsirani pokušaji stvaranja jedinstvenog jugoslovenskog naroda završavali su se neslavno.

Ubistvo trojice hrvatskih poslanika u skupštini, i ranjavanje Stjepana Radića koji je ubrzo preminuo, u režiji isprovociranog srpskog poslanika Puniše Račića, produbilo je krizu u državi i doprinelo međunacionalnim trvenjima.

1929. godine kralj Aleksandar zavodi Šestojanuarsku diktaturu i raspušta skupštinu. Nakon toga, Ante Pavelić osniva paravojnu, terorističku organizaciju koja će se boriti za nezavisnost Hrvatske.

Ustaše

Ante Pavelić 1929. godine formira pokret koji dobija naziv „Ustaša – Hrvatska revolucionarna organizacija''.

Počinju da deluju sprovodeći niz subverzivnih i propagandnih aktivnosti u narednim godinama, kao i brojne diverzije i terorističke napade. Ustaški pokret deluje nesmetano iz svojih kampova u Mađarskoj i fašističkoj Italiji. 

Najveća akcija pokreta svakako je atentat na kralja Aleksandra, izveden u saradnji sa makedonskom terorističkom grupom VMRO. Nakon ubistva kralja počinje novi period političkih kriza i nacionalnih tenzija između Srba i Hrvata.

Uveliko destabilizovana zemlja, dodatno je uzdrmana stvaranjem Banovine Hrvatske, praktično „države u državi'' sa velikim ovlašćenjima i znatnom teritorijom. Pored toga, sve veća opasnost se nadvila i na spoljnopolitičkom planu, nadolazećom nemačkom ekspanzijom.

Drugi svetski rat i nastanak NDH

Odbacivanjem Trojnog pakta na demonstracijama 27. marta u Srbiji, i pučem koji je usledio, sudbina kraljevine je zapečaćena. Predstojao je rat i veliko stradanje koje će narode ovih prostora, Srbe pre svega, koštati milione žrtava, i teške antifašističke borbe.

6. aprila 1941. godine vojska Trećeg rajha počinje invaziju na Kraljevinu Jugoslaviju. Kroz nedelju dana kraljevina je okupirana, a već 10. aprila u Zagrebu je proglašena Nezavisna država Hrvatska.

Samo ime ove tvorevine na gotovo ironičan način svedoči koliko je ona zapravo bila samostalna. Pod patronatom Nemačke, dotadašnja teroristička grupacija ustaša, preuzima vlast na teritoriji koja je obuhvatala čitavu Bosnu, Hercegovinu, delove Dalmacije, i čitav Srem sve do Beograda. Režim će postati upamćen po najgnusnijim zločinima, ogromnih srazmera, tj. sprovođenju genocida prema Srbima, Jevrejima i Romima.

Ovaj teror sprovešće se u ime specifične ideologije nastale na ovom prostoru, mešavini nacizma, fašizma i izuzetno jakog klerikalnog, katoličkog, verskog fundamentalizma.

NDH

Nezavisna država Hrvatska je formirana kao totalitarna, jednopartijska država u skladu sa principima „novog poretka'' predvođenog Trećim rajhom.

Dakle, na čelu države nalazio se poglavnik, Ante Pavelić. Poglavnik je vrhovni komandant vojske, a po svom nahođenju imenuje članove vlade i potvrđuje zakone i međunarodne ugovore.

Ipak, kako je hrvatska država formirana pod patronatom Hitlerove države, sve vreme hrvatski interesi bili su podređeni Nemačkoj, pa čak i Italiji kojoj su dati brojni ustupci, a sama NDH bila je ekstremna ispostava politike Vatikana.

Sve što se desilo u NDH, pa i samo stvaranje te tvorevine, omogućila je pre svega nemačka okupacija i oružana sila.

„Nemci su bili izrazito antisrpski raspoloženi, pa su podsticali hrvatski genocid, koji je poticao iz osnovnog frankovačkog usmerenja ustaša, a stabilna NDH je bila uspešna brana svakom jugoslovenstvu'', piše Todor Kuljić u svojoj knjizi „Fašizam".

Hitlerova ideja o istrebljenju Slovena

U skladu sa Hitlerovom doktrinom, niža slovenska rasa se istrebljivala međusobno. Iako su ustaški ideolozi pokušavali tragikomično da negiraju slovensko poreklo, dokazujući navodno gotsko poreklo Hrvata, teško bi, i u slučaju Hitlerove pobede, imali bolju sudbinu od drugih Slovena, predviđenih za istrebljenje ili ropstvo.

Jedna od prvih odredbi nove vlasti bilo je formiranje prekih sudova sa ciljem brze i masovne eliminacije Srba, Jevreja i Roma.

„Sinhronizovana masovna ubistva Srba otpočela su u Sremu, Slavoniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Dalmatinskoj zagori, odmah nakon proglašenja NDH. I pre nego što je počela da funkcioniše ustaška vlast, talas terora i genocidni mentalitet širio se Hrvatskom. Akcije su otpočele grupe ustaša, potpomognute Hrvatskom seljačkom stražom, a tek potom su usledili organizovani oblici terora'', piše Smilja Avramov.

O zvaničnim idejama sprovođenim u NDH detaljnije nam govori Kuljić.

„Prenošene su korporativne ideje, rasistički i antisemitski zakoni, organizovani konc-logori, a poglavnik je bio šef države i vlade, vođa pokreta i zapovednik vojske. Cilj je bio „čisti hrvatski životni prostor“ i istrebljenje Srba, Jevreja i Cigana. Dok je uzor rešavanja jevrejskog pitanja bila rasistička politika Trećeg rajha, rešavanje srpskog pitanja je bilo složenije. Gotovo trećina srpskog stanovništva iz Hrvatske nije mogla biti jednostavno prognana i istrebljena. Uz zdušnu podršku poustašenog katoličkog sveštenstva počela je prinudna katolizacija i masovno prekrštavanje radi stvaranja konfesionalno homogenog stanovništva. Katoličkom kleru je pridavana misionarska uloga u prodoru i širenju katolicizma na Istok. Ovu meru su pratili masovni pokolji Srba.''

Ustaše i katolička crkva

Nezavisna držva Hrvatska je od samih početaka bila prožeta religioznim fundamentalizmom. Prvaci ustaškog režima, ali i najveći broj visokih klerikalnih krugova, doživeli su svoju državu kao „proviđenje''.

NDH je trebalo da bude misionarska baza i odbrana katoličanstva od istoka i pravoslavlja, oličenih u Srbima. Zato se od samih početaka insistiralo da granica države bude na Drini. Osnovna ideja je bila osnivanje „svete i božije Hrvatske'' (Civitas Dei) kako navodi Viktor Novak u svom delu „Magnum Crimen''.

„Na tom poslu su se srele i do krajnosti solidizirale i stopile dvije ideologije, ustaško-fašistička i klerikalno-rimska'', piše Novak.

Politika NDH je bila spoj ideologije i religije, odnosno manipulacije religijom radi ostvarivanja ideoloških ciljeva i uništenja.

„U NDH religija je bila zloupotrebljena za ostvarenje duboko antihrišćanskih ciljeva. NDH je bila samo nominalno hrišćanska država; u suštini predstavljala je monstruoznu tvorevinu vatikanskog makijavelizma, oprobanog kroz inkviziciju i misionarske akcije franjevaca koji su pratili kolonijalne osvajače. NDH su potpomogli svi totalitarni sistemi; sovjetski do stupanja u rat sa Nemačkom, vatikanski duhovni i, konačno, nacističko-fašistički'', piše Smilja Avramov.

Politika i religija

Dva najuticajnija politička faktora u NDH bili su Vlatko Maček, vođa najveće hrvatske organizacije i Alojzije Stepinac, poglavar Katoličke crkve u Hrvatskoj.

„Umesto distanciranja od ustaša kao terorističke organizacije, od njihove dobro znane ideologije u čijem su programu bili rasizam, genocid i teror, oni su u najkritičnijem momentu istorije svog naroda stali na stranu ustaša...'', piše Avramov.

Mačekova Hrvatska seljačka straža stavljena je u službu ustaša i postaje temelj oružanih snaga NDH. Stepinac je sve vreme bio na vezi sa papom Pijem Dvanaestim koji je imao i svog direktnog predstavnika, legata u NDH, kardinala Josipa Ramira Markonea. Iako Vatikan nikada nije zvanično priznao NDH, postalo je jasno, da je prećutno podržavao ovu klerofašističku tvorevinu. Svojim ćutanjem ignorisan je teror i genocid koji je u NDH počinjen u ime katoličanstva.

„Naime i u Vatikanu su bili za NDH, samo im je bilo do drugih metoda, pomoću kojih bi se došlo do ciljeva, koje je ustaštvo i ustaški klerofašizam želio da postigne naročito brzo i najnemilosrdnijim i najbezobzirnijim terorom'', piše Novak u delu „Magnum Crimen''.

Katoličanstvo je, u svakom slučaju, obeležilo stvaranje hrvatske nacije.

„Vatikan je ostvario u Hrvatskoj ono što nije uspeo da ostvari u zapadnom svetu: da nacinalno identifikuje sa verom'', navodi Smilja Avramov.

Genocid nad Srbima

Jedna od prvih policijskih mera u NDH bila je, poput onih u Nemačkoj, obeležavanje nepoželjnih. U ovom slučaju pravoslavnih, Srba. Naredba je bila da svi moraju nositi plavu traku oko ramena sa latiničnim slovom P. Latiničnim, jer je ćirilica odredbom od 25. aprila 1941. već bila najstrože zabranjena.

Ubrzo su ukinuti julijanski kalendar i naziv Srpska pravoslavna crkva, koja je preimenovana u grko-istočna radi lakšeg unijaćenja. Formiran je čak i „Ured za rušenje pravoslavnih crkava''. Kada je pokrštavanje uzelo maha, srpske pravoslavne crkve su pretvarane u katoličke. Vrhunac licemerja bilo je formiranje „Hrvatske pravoslavne crkve''.

Kako je Srba, na tadašnjem prostoru NDH, bilo skoro dva miliona što je činilo trećinu stanovništva, jasno je da teror i eliminacija nije mogla biti ostvarena bez velikog ljudstva i koncentracionih logora.

Vlast u NDH je omogućila raznim grupama i bandama da sprovode preke sudove i da se iživljavaju nad nenaoružanim i često bespomoćnim stanovništvom.

Za sprovođenje terora, kasnije i genocida, nad ovako velikim brojem stanovnika bilo je potrebno veliko ljudstvo, što svedoči o masovnoj podršci Hrvata, politici NDH. Naime, Hrvati su činili jedva preko 50 odsto populacije NDH.

O masovnom odzivu svedoči i broj oružanih snaga u NDH od kojih je čak 10.000 završilo boreći se pod zidinama Staljingrada. Čelnici vlasti otvoreno su pozivali na likvidacije Srba ili prisilno katoličenje, čime je trebalo stvoriti unifikovanu hrvatsku naciju.

O umešanosti katoličkog klera u zločine, pa čak i lična izvršenja postoje brojna svedočanstva. Interesantno je kako se to odrazilo na najveći broj stanovnika. Sigurno da je podrškom klera ustaški režim dobio na masovnosti.

„Zločincima je davan oproštaj za masovna ubistva kroz pričešće i na taj način izvor autoriteta prenet je na metafizički teren, a genocid u religioznu sferu'', piše Avramov.

U skladu sa nacističkom doktrinom ubijani su i Jevreji i Romi. Međutim, čak ni zločini prema ovim narodima nisu bili slučajni. Naime, još 1908. u Zagrebu, a 1941. u Sarajevu formirana su antisemitska udruženja koja su izdavala svoja glasila. Ubijanje Srba i srbofobija, jedinstveni su izum ustaške ideologije.

„Genocid u Hrvatskoj 1941-1945. bio je samo najapsurdniji izraz srbofobije, koja je bila duboko usađena u određenim društvenim slojevima unazad više od dva veka'', navodi se u knjizi „Genocid u Jugoslaviji 1941-1945,1991..."

Pokret otpora

Važno je istaći da je sistem terora umesto poslušnosti i mira, učinio upravo suprotno.

Shvatajući da bez ikakve krivice ili razloga mogu biti mučeni, ubijani, pljačkani ili poslati u logore, dobar deo naroda odmeće se u šume i planine. U nepristupačnim delovima zemlje polako i sponatno javljaju se pokreti otpora, koji će prerastati u gerilske, a kasnije i partizanske.

Pokret otpora najvećim delom činili su Srbi a kako se rat bližio kraju pristupali su i drugi narodi. U početku ovi pokreti bili su motivisani borbom za očuvanje golih života i zaštitom nemoćnog stanovništva. Tek kasnije došlo je do podele po ideološkim osnovama, što je uslovilo i bratoubilački rat.

Muslimani u NDH

Treba napomenuti i da je islamska religija i narod muslimanske veroispovesti bio prihvaćen kao deo NDH, pohrvaćen kao najčistiji deo hrvatskog naroda, u skladu sa Starčevićevom doktrinom. Neki predstavnici muslimana bili su čak i visoki zvaničnici NDH, poput DŽafera Kulenovića, potpredsednika vlade. Deo muslimanskog stanovništva stao je na stranu nemačkog okupatora i formirao kolaboracionističku vojsku, od kojih je najpoznatija „Handžar divizija''.

Takođe, jedan deo Hrvata i muslimana, nažalost mali, pružio je otpor klerofašističkoj državi. Oni su završavali u logorima, ili su ubijani, ili su postali deo nekog od pokreta otpora.

Pokrštavanje

Karakteristične za NDH bile su masovne srazmere pokrštavanja naroda. Međutim, viđeniji Srbi i inteligencija odmah su pobijeni ili odvedeni u logore.

Pokrštavanje je omogućeno samo prostijem narodu, zastrašenom seljaštvu uglavnom, koje je prethodno prolazilo provere ustaške uprave i lokalnog sveštenstva.

O srazmeri terora govori i to da se čak ni pokrštavanjem nije moglo spasiti mnogo. Često je bogatijim konvertitima oduzimana imovina, a neretko su nakon pokrštavanja i ubijani.

„Nema sumnje, način katoličenja u NDH predstavlja jedinstven primjer novovjekog oživljavanja srednjeg vijeka'', piše Viktor Novak.

Logori za decu i ustaštvo kao religiozni fundamentalizam

Teze da je ustaštvo oživljavanje srednjovekovnog katoličkog fundamentalizma praćenog terorom, zastupa i Smilja Avramov.

„Ustaštvo predstavlja jednu primitivnu verziju ekstremizma, i nije se poklapalo u celini ni sa fašizmom, ni sa nacizmom. To je amalgam ideja koje su se oformile u okviru viđenja jedne druge Evrope, koja nije ni nacistička, ni fašistička, već srednjovekovna katolička Evropa.''

Dalje u svom delu ova autorka daje možda najbolje određenje korena ustaške ideologije.

„Ustaštvo se razvijalo na ruševinama srednjovekovnog katoličanstva, poraženog u Tridesetogodišnjem ratu.''

Hrvati su se, u ovom ratu, posebno istakli najstrašnijim zločinima u ime katoličanstva, o čemu su najbolje posvedočili stanovnici Magdeburga.

„Po bestijalnosti genocid u NDH nadmašuje svaku moć imaginacije. Bio je to sublimirani izraz svih istorijski poznatih oblika fizičkog i duhovnog terora.''

O tome svedoče i jedinstveni primeri logora za decu, u Jastrebarskom, Livnu, Krivoj Rijeci itd. Ovakva vrsta logora postojala je jedino u NDH. Zatim brojni drugi logori, jame i gubilišta, od kojih su najpoznatiji Jasenovac, Stara Gradiška, Jadovno, Pag, Lepoglava, Gospić i još desetine drugih.

Posleratna istraživanja govore o 750.000 stradalih samo u Jasenovcu, pa je izvesno je da se radi o više od milion ljudi ubijenih u NDH.

Pored zastrašujućeg broja žrtava, još više zastrašuje sadistički način na koji je ovaj genocid izvršen, a koji po svojoj bestijalnosti prevazilazi druge sisteme terora.

Propast Trećeg rajha i NDH

Propašću Trećeg rajha, propala je i NDH, njihov verni satelit i saveznik, gotovo do poslednjih dana rata.

Veliki broj prvaka vlasti u NDH, ali i običnih zločinaca, uspeo je da pobegne.

Takozvani „Pacovski kanali'', organizovani opet od jednog dela katoličke crkve, prebacivali su svoje verne koljače u zemlje naklonjene fašizmu. Tako su mnoge ubice našle utočište po čitavom svetu, od Španije, Argentine i drugih zemalja Južne Amerike pa čak do SAD i Australije.

Ustaštvo je i u narednim decenijama nastavilo svoje postojanje, opet kao teroristički pokret, i opet protiv istih neprijatelja, Srba i zajedničke države sa njima.

Zločinci i žrtve ponovo zajedno

Političkom igrom, ponovo je stvorena Jugoslavija. Tako su se zločinci i žrtve ponovo našli u istoj državi, koja će se pedeset godina kasnije raspasti u krvi, i opet će glavne uloge imati ustaška ideologija, a odlučujuću strani faktori.

Dobar zaključak bile bi reči Smilje Avramov koje definišu ono što se desilo ponovnim formiranjem zajedničke države i posledicama koje će to imati pola veka kasnije.

„Prihvatili smo bez protesta strategiju zaborava i manipulaciju sopstvenom istorijom, što će imati svoj epilog u degradaciji nacije koju danas preživljavamo, i hipokritskom prebacivanju odgovornosti sa dželata na žrtvu.''

Etničko čišćenje Srba iz Hrvatske i ispunjenje ustaške ideje

Preživljavanje i postojanje ustaške ideologije u Hrvatskoj, nije potrebno mnogo teorijski napominjati, imajući u vidu istorijske činjenice iz bliske nam prošlosti.

Skoro trećina teritorije današnje Hrvatske, nekada naseljena Srbima, potpuno je etnički očišćena u ratu devedesetih.

Preko 300.000 Srba je prognano čime je praktično dovršena ideja Mileta Budaka, ministra u NDH, „Trećinu Srba pobiti, trećinu pokrstiti, a trećinu proterati''.

Danas, u Hrvatskoj, biti Srbin, biti pravoslavan, društveno je nepoželjno, i znači biti obeležen i prokazan. Ćirilica nije zabranjena, ali se table ispisane ovim pismom ipak razbijaju, iako pod zaštitom države, zvanično demokratske i slobodne, nezavisne države, Hrvatske.

Izvor: Politika