Piše: Petar Živković
Švedska je u XVII vijeku i početkom XVIII vijeka bila velika sila, ali je nakon ruske pobjede u Sjevernom ratu (1700 - 1721) i potpisivanja mira u Ništadtu dobila manji geopolitički značaj. Rusija je ovim mirom dobila izlaz na Baltičko more i vratila stare ruske zemlje. Izlaz na Baltičko more i kasnije na Crno more su Rusiju preobrazili u veliku silu.
Švedska je nakon poraza u ratu sa Rusijom 1809. godine ostala bez Finske, tj. bez velikog dijela teritorije i nakon toga nije ulazila u sukobe sa Rusijom. Nije napala Rusiju čak ni u vrijeme Napoleonovog napada na Rusiju 1812. godine kada se Rusija našla u teškoj situaciji. 1813. godine je učestvovala u ratu protiv Francuske, 1814. godine je prisilila Dansku da joj preda Norvešku (koja je 1905. godine mirnim putem postala nezavisna), a Pruskoj je predala Pomeraniju na osnovu odluka Bečkog kongresa. Tako je 1815. godine počeo dug period švedske neutralnosti koja nije narušena čak ni u vrijeme I svjetskog rata i II svjetskog rata (iako je postojala ekonomska saradnja sa NJemačkom i sporazum o prelazu njemačkih trupa preko švedske teritorije).
Neutralnost je omogućila ekonomski razvoj Švedske koji je zasnovan na političkoj stabilnosti, prirodnim bogatstvima (šume, hidroenergetski potencijal i rudna bogatstva) i protekcionističkoj zaštiti domaćeg tržišta koja predstavlja nastavak ranije merkantilističke ekonomske politike. To je omogućilo uspješan razvoj privrede od sredine XIX vijeka do sredine XX vijeka. Švedska je u ovom periodu bila kapitalistička zemlja koja stvara osnove države blagostanja i to je prije svega zasluga Socijaldemokratske radničke partije Švedske koja je prilagodila marksističko učenje švedskim prilikama i pored brige o radnicima počela zastupati i interese seljaka. To je socijaldemokratama dalo političku moć i omogućilo da se 1913. godine donese zakon o narodnim penzijama čime je penziono osiguranje, do tada ograničeno na radnike i činovnike, prošireno na sve starije osobe. Socijaldemokratska radnička stranka je zbog takve politike 1932. godine u vrijeme Velike svjetske ekonomske krize (1929 – 1933) došla na vlast i u ovom periodu je za svoj ekonomski program usvojila kejnzijanizam.
Naredni period u razvoju Švedske je počeo 70 -ih godina XX vijeka kada je stvoren društveno – ekonomski model države blagostanja koji karakterišu jak javni sektor, tehnološki razvoj, puna zaposlenost i velika socijalna prava koja su omogućila razvoj školstva, kulture, nauke, zdravstva i socijalne zaštite. Visoki porezi su osigurali državi velike prihode koje je država upotrebila za povećanje socijalnih prava građana.
Ove promjene su u najvećoj mjeri zasluga Ulofa Palmea koji je 1971. godine odbio ulazak Švedske u EEZ i nastavio je čvrstu politiku švedske neutralnosti uz zalaganje za dekolonizaciju i za saradnju sa zemljama Trećeg svijeta čime bi se omogućilo uklanjanje siromaštva, socijalnih razlika i ekonomske nejednakosti u svijetu.
Korak dalje u razvoju švedskog društveno – ekonomskog modela je počeo 1982. godine kada je Palme drugi put postao predsjednik švedske vlade. To je vrijeme osnivanja radničkih fondova. Ovi fondovi su po ideji Rudolfa Meidnera trebali omogućiti suštinski preobražaj društva kroz promjene imovinskih odnosa u društvu. To bi stabilnost društveno – ekonomskog sistema podiglo na viši nivo u odnosu na dejstvo kejnzijanskih mjera za ostvarenje makroekonomske stabilnosti i pune zaposlenosti. Značaj ove ideje pokazuje knjiga „Kapital XXI vijeka“ Tome Piketija koji je pokazao da su prihodi od kapitala (tj. vlasništva) nekoliko puta veći od prihoda ostvarenih radom (tj. plata zaposlenih) i da je ovo suština kapitalizma koji svojom prirodom izaziva ekonomske krize, društvene potrese i društvenu nejednakost. Piketi se u cilju sprečavanja rasta društvene nejednakosti zalaže za povećanje poreza koje bi obuhvatilo ne samo redovne prihode nego i bogatstvo koje je stečeno na osnovu veće stope prinosa koju kapital (vlasništvo) osigurava u odnosu na stopu rasta proizvodnje i radničkih prihoda od plata.
V. A. Lisičkin i L. A. Šelepin su u knjizi „Treći svetski (informativno – psihološki) rat“ napisali da je povećanje složenosti ekonomije dovelo do promjena u sistemu upravljanja i do pojave novih oblika kapitala (državni, akcionarski i privatni) jer je potreba za kapitalom dovela do ulaganja države i malih ulagača u zapadna preduzeća. Udio državnog kapitala u nekim razvijenim državama je došao do 30%, a akcionarski kapital je svojim obimom dobio crte kolektivne svojine. Na sličan način je De Gol želio uvesti u francusku privredu sistem participacije koji nije usvojen, a ovaj model je kritikovala i desnica i ljevica. Na sličan način su desnica, ljevica i centar kritikovali ideju radničkih fondova u Švedskoj, ali je Palme uz određene izmjene uveo radničke fondove 1984. godine. Osnovano je pet fondova koji su postojali do 1991. godine. Fondovi su finansirani iz poreskih prihoda države. Nama je učešće radnika u dobiti i u odlučivanju o poslovnoj politici preduzeća poznato iz iskustva našeg samoupravnog sistema čija načela je uspješno primjenila japanska privreda 70-ih godina XX vijeka, a danas ih uspješno primjenjuje kineska visokotehnološka kompanija „Huavej“.
Novi period švedske privrede je počeo 1991. godine kada je usvojen model neoliberalne privrede. Ovaj model je izazvao ozbiljne društveno – ekonomske probleme u velikom broju zemalja. Švedska je 1994. godine počela saradnju sa NATO paktom kroz program „Partnerstvo za mir“, a 1995. godine postaje član EU. Težnja Švedske da uđe u NATO pakt je nastavak ovog procesa koji nije dobar ni za Švedsku ni za druge zemlje Evrope i svijeta.
To utiče i na nas jer su Skandinavija i Balkan važni zapadnim silama za kontrolu Evrope.
Švedski premijer Ulof Palme se zalagao za dobre odnose sa SSSR -om jer bi to omogućilo geopolitičko oslobađanje Evrope i uklanjanje nuklearnog oružja iz evropskih zemalja. Palme je suštinski imao isti stav kao De Gol koji je smatrao da treba ukinuti i Varšavski ugovor i NATO pakt i stvoriti zajednicu suverenih država od Rejkjavika do Vladivostoka. Evropa kao ovakva zajednica suverenih država odgovara i američkim suverenistima, a u uslovima kada oni nisu na vlasti Švedskoj istinski odgovara neutralnost. Evropa suverenih država od Rejkjavika do Vladivostoka odgovara i nama jer omogućava ulazak država nastalih na području SFRJ i drugih balkanskih zemalja u sastav Evroazijske unije.
Ulazak Švedske u NATO pakt nije garancija sigurnosti ove države jer je Švedsku od rata dugo vremena najbolje štitio upravo status neutralne države. Za razliku od perioda prije II svjetskog rata Rusija ima nuklearno oružje i zapadni centri moći (koji ne žele dobro ni Švedskoj) ne mogu poraziti Rusiju i između sebe podjeliti rusku teritoriju i bogatstva.
Žestok sukob vojnika Kfora i Srba: "Mirovnjaci" nasrnuli na građane koji su mirno protestovali
Izvor: Pravda
