Piše: Petar Živković
Učešće Moldavije na vježbama NATO pakta u Rumuniji pokazuje da je, zbog razvoja sukoba ruskih i ukrajinskih snaga i mogućeg ruskog prodora prema Odesi, moguće da se pored zaoštravanja situacije na KiM pogoršaju odnosi Moldavije i Pridnjestrovlja. Rusija nije slučajno povukla dekret o priznanju suvereniteta Moldavije nad Pridnjestrovljem.
Napad Moldavije na Pridnjestrovlje bi doveo do ulaska Rusije u ovaj sukob, a ulazak Rumunije u rat na strani Moldavije može dovesti do direktnog sukoba Rusije i NATO pakta.
***
Pridnjestrovlje je bilo u sastavu Kijevske Rusije, a potom Litvanije i Poljsko – Litvanske države, a ponovo je ušlo u sastav carske Rusije 1792. godine. Moldavija je ušla u sastav carske Rusije 1812. godine. Nakon sloma carske Rusije koji je 1917. godine izazvala Februarska revolucija došlo je i do Oktobarske revolucije 1917. godine i Građanskog rata (1918 - 1922) koji je Rumunija iskoristila da 1918. godine pripoji današnju Moldaviju. SSSR je povratio teritoriju koja je ušla u sastav Ukrajinske SSR i 1924. godine je u njenom sastavu osnovao moldavsku autonomnu republiku koja je obuhvatila Pridnjestrovlje i tako je stvorio osnovu da 1940. godine vrati Moldaviju u sastav SSSR -a, tj. da vrati predratne granice carske Rusije i Rumunije. Rumunija je 1941. godine povratila Moldaviju i stavila pod svoju kontrolu Pridnjestrovlje i dio Ukrajine, ali je SSSR 1944. godine oslobodio ove krajeve i oni su ponovo ušli u sastav SSSR -a.
Problemi u Moldavskoj SSR su počeli 31. avgusta 1989. godine kada je Moldavija usvojila zakon po kojem status službenog jezika i pisma imaju moldavski jezik i rumunska latinica dok su ruski jezik i moldavska ćirilica izgubili ovaj status. Predstavnici Pridnjestrovlja su tražili da oba jezika imaju status službenog jezika i da moldavska ćirilica bude službeno pismo (taj status danas imaju u PMR). Moldavija je to odbila, a u Pridnjestrovlju je u skladu sa tadašnjim zakonima održan referendum po kojem bi Pridnjestrovlje dobilo odgovarajuću autonomiju u Moldavskoj SSR. Moldavija nije priznala referendum i u junu 1990. godine je usvojila Deklaraciju o nezavisnosti, a narodni poslanici Pridnjestrovlja su 02. septembra proglasili Pridnjestrovsku Moldavsku Sovjetsku Socijalističku Republiku (PMSSR) koja je 05. novembra dobila naziv Pridnjestrovska Moldavska Republika (PMR). U novembru je došlo i do prvih sukoba.
Gorbačov je u decembru 1990. godine poništio odluku o osnivanju PMR, ali to nije smirilo stanje u republici jer je PMR odlučila da ostane u SSSR -u, a Moldavija je odlučila da iziđe iz sastava SSSR -a. PMR je 25. avgusta 1991. godine proglasila odvajanje od Moldavije, a odluka je potvrđena na referendumu. Moldavija je proglasila nezavisnost 27. avgusta 1991. godine kada je Parlament Moldavije usvojio Deklaraciju o nezavisnosti kojom su poništeni pakt Molotov – Ribentrop i zakon kojim je Pridnjestrovlje postalo dio Moldavske SSR i određena granica Rumunije i SSSR -a, odnosno Moldavije kao dijela SSSR -a i to odgovara Rumuniji, ali ne odgovora Moldaviji.
Moldavija je 02. marta 1992. godine postala međunarodno priznati član UN i istog dana je došlo do rata Moldavije (uz pomoć Rumunije) i Pridnjestrovlja. Rat je završen 21. jula 1992. godine, a Moldavija je priznala pravo Pridnjestrovlja da postane nezavisna država ako Moldavije prestane da postoji kao država (tj. ako se pripoji Rumuniji). Nakon potpisivanja mira u zonu sukoba su došle mirovne snage (vojnici Rusije, Pridnjestrovlja i Moldavije) u koje su kasnije uključeni i predstavnici Ukrajine i OEBS-a.
***
Dešavanja koja su nakon pada Berlinskog zida 1989. godine počela u SFRJ i u SSSR – u su suštinski povezana i zbog toga današnji događaji u državama nastalim na području SSSR -a utiču i na dešavanja u državama nastalim na području SFRJ.
U aprilu 1990. godine je usvojen sovjetski Zakon o proceduri rješavanja pitanja vezanih za izlazak saveznih država iz sastava SSSR -a. Po ovom zakonu su i autonomne jedinice u sastavu saveznih republika imale pravo da odluče da li će u slučaju izlaska savezne republike iz sastava SSSR -a ostati u SSSR -u ili će ostati u toj republici. Tako su npr. Moldavija i Gruzija odlučile da izađu iz sastava SSSR -a i nisu poštovana prava Pridnjestrovlja, Južne Osetije i Abhazije. To je dovelo do rata i do stvaranja stanja „zamrznutog sukoba“. Slično je bilo u SFRJ u odnosu RSK i RH.
Politička kriza u SFRJ i SR Hrvatskoj je počela nakon prvih višestranačkih izbora jer je nova republička vlast u Zagrebu nastojala da srpskom narodu ukine status konstitutivnog naroda. Srpski narod je nastojao da pronađe političko rješenje krize koje bi zaštitilo istinske interese i srpskog naroda i hrvatskog naroda. To pokazuje Deklaracija o suverenosti i autonomiji srpskog naroda usvojena u Srbu 25. jula 1990. godine i dokument „Primjedbe na Nacrt Ustava Republike Hrvatske“ od 11. decembra 1990. godine.
Ovi dokumenti predviđaju očuvanje statusa konstitutivnosti srpskog i hrvatskog naroda u skladu sa ranijim pravima potvrđenim Ustavom SFRJ i SR Hrvatske, pravo oba naroda na službeni jezik i pismo, školski program, kulturne ustanove i medije, pravo na srpsku političku autonomiju u RH i očuvanje savezne države (SRJ), a dokument od 11. decembra predviđa i stvaranje novog Sabora RH sa Vijećem građana i Vijećem naroda (koje bi preko prava veta, kao u dejtonskoj BiH, onemogućilo preglasavanje i ugrožavanje prava konstitutivnih naroda i izazivanje sukoba). Za sferu bezbjednosti bi bila zadužena JNA. RH nije prihvatila ovaj način rješavanja krize pa je 21. decembra 1990. godine u Kninu proglašena Srpska autonomna oblast (SAO) Krajina, a RH je 22. decembra usvojila „Božićni ustav“ kojim je srpskom narodu oduzet status konstitutivnog naroda u RH.
Sabor RH je 20. februara 1991. godine usvojio Deklaraciju o izlasku iz SFRJ, a SNV i IV SAO Krajine 28. februara usvajaju Deklaraciju kojom se SAO Krajina u tim uslovima odvaja od RH i ostaje u sastavu Jugoslavije. Ove odluke su potvrđene na referendumima koji su u maju iste godine održani u RH i SAO Krajini.
Slovenci su ranije održali svoj referendum za nezavisnost Slovenije od SFRJ pa su Parlament Slovenije i Sabor RH 25. juna 1991. godine proglasili nezavisnost. To je dovelo do rata u Sloveniji, a prve borbe u SAO Krajini (na području Topuskog) su trajale od 03. jula do 15. septembra 1991. godine. RH nije uspjela slomiti srpski otpor u SAO Krajini, a kako je došlo do novih sukoba 16. avgusta je osnovana SAO Zapadna Slavonija, a SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srem je osnovana 25. avgusta 1991. godine. Ove tri oblasti su 19. decembra 1991. godine ušle u sastav Republike Srpske Krajine (RSK) koja je naredne godine prihvatila Vensov plan kao način da pronađe političko rješenje krize.
Predstavnici RSK i RH su u julu 1993. godine u Ženevi dobili mirovni plan kopredsjednika MKBJ koji je omogućavao kraj rata, a RSK bi dobila status sličan statusu RS u dejtonskoj BiH i u duhu Vensovog plana bi ostala demilitarizovana zona čime bi strateški važno područje RSK bila izvan kontrole zapadnih sila. To nije odgovaralo zapadnim silama i ovaj plan je srušen uz pomoć „tajne diplomatije“, a nastavak pregovora RSK i RH je Zapadu služio za pripremu napada SAD i RH na RSK.
RH je tokom ovog procesa potčinjena stranom kapitalu, a neoliberalne mjere koje su uništile privredu RH su nakon pada RSK odlukom RH sprovedene i na području RSK. Da je plan iz Ženeve ostvaren ove štetne privredne mjere se ne bi mogle sprovesti u RSK. Tako su na području Pridnjestrovlja, Južne Osetije i Abhazije sačuvana preduzeća iz sovjetskog perioda i otvorena su nova preduzeća dok je privreda u Moldaviji i Gruziji prošla kroz neoliberalne reforme i došla u teško stanje u kojem je i privreda RH. PMR dobija ekonomsku pomoć iz Rusije jer zbog nametnutih mjera od strane EU i Moldavije mora izvoziti robu preko Moldavije na sličan način kao što su Rezolucije SB UN 769 i 820 uticale na privredu RSK. Status RSK koji je bio predviđen u julu 1993. godine u Ženevi bi riješio ovaj problem u korist RSK kao što bi poštovanje prava PMR oslobodilo privredu Pridnjestrovlja ekonomskog pritiska i omogućilo bi razvoj PMR.
***
Rusija je 2012. godine posebnim dekretom priznala suverenitet i teritorijalni integritet Moldavije i to je uz članstvo Moldavije u Evroazijskoj uniji (EAU) moglo riješiti ovaj zamrznuti sukob na način koji odgovara i Pridnjestrovlju i Moldaviji. Međutim, Moldavija se 2014. godine okrenula ka EU, ali se pokazalo da bliska saradnja sa EU ne odgovora Moldaviji. Nakon osnivanja AUKUS pakta i uvođenja antiruskih sankcija cijela EU je ušla u veliku ekonomsku krizu koja može da dovesti do unutrašnjh sukoba u EU, ali i do sukoba sa Rusijom. Napad Moldavije na PMR je jedan od načina na koji zapadni centri moći mogu da uvuku EU u rat sa Rusijom. Zbog toga i Moldaviji i zemljama EU odgovara saradnja sa Rusijom, a Moldaviji odgovara i ulazak u Evroazijsku uniju sa PMR. Ulazak u EAU istinski odgovara i državama nastalim na području SFRJ, drugim balkanskim zemljama i Mađarskoj, a Srbija na ovaj način može da na pozitivan način riješi i pitanje Kosmeta koji je i po Ustavu Srbije i po međunarodnom pravu neotuđivi dio Srbije.
Izvor: Pravda
