Piše: Petar Živković
Rusija je vezana za Balkan i balkanskim narodima je uvijek bilo bolje kada je Rusija jaka. Dešavanja na području Crnog mora i Balkana su suštinski povezana i zato razvoj sukoba ukrajinskih i ruskih snaga i ishod izbora u Turskoj jačaju poziciju Rusije i otvaraju mogućnost ruskog prodora prema Odesi i Dunavu. Zbog toga i situacija na Balkanu postaje složenija i to posebno utiče na položaj Srbije pa se zato pogoršava i stanje na Kosmetu.
***
Rusija je postala velika sila izlaskom na Baltičko more i na Crno more. Taj proces je prvi počeo car Ivan IV, a nakon vremena Smutnje (1598 - 1613) car Petar I je obnovio rusku moć i pokušao da Rusiji osigura izlaz na ova dva mora. To je povećalo veliki strateški značaj Balkana jer su geopolitička dešavanja u oblasti Crnog mora i na Balkanu suštinski povezana. Petar I je pokazao interes za Balkan u vrijeme potpisivanja Karlovačkog mira 1699. godine. Najprije je osigurao Rusiji izlaz na Azovsko more, zatim se okrenuo Baltiku, a nakon pobjede nad Švedskom kod Poltave 1709. godine je planirao oslobođenje Balkana. To je Prutski pohod (1710. godine i 1711. godine) u okviru kojeg su veliku ulogu trebali da imaju balkanski narodi. Prutski pohod nije dovoljno dobro pripremljen i zato nije dao očekivane rezultate pa je Rusija zbog toga najprije osigurala svoje pozicije na Baltiku, ali nije odustala od jačanja svog uticaja na području Crnog mora i Balkana. U vrijeme Prutskog pohoda su uspostavljeni i stalni kontakti Rusije i Crne Gore što pokazuje da je Rusija pored Carigrada i preko naših krajeva nastojala da iziđe na Sredozemlje.
Pratite Jutjub kanal portala Pravda na kome emisije vodi Igor Marinković https://t.co/zpsfQELH7c
— Dnevne Novine Pravda (@NovinePravda) May 16, 2023
U vrijeme Katarine II se obnavlja ruski interes za Crno more i za Balkan. Nakon ruske pobjede nad Osmanskim carstvom 1774. godine je potpisan Kučuk – Kajnadžirski mir kojim je Rusija postala crnomorska država i dobila je pravo zaštite pravoslavnog stanovništva na Balkanu. Nakon mira u Jašiju 1791. godine je proširena ruska crnomorska teritorija do rijeke Prut i Katarina II je osnovala Odesu. Mir u Bukureštu 1812. godine je značajan za nas jer je stvorio međunarodnu pravnu osnovu za priznavanje srpske autonomije u Osmanskom carstvu, a Jedrenski mir 1829. godine je omogućio da Srbija uz pomoć Rusije formalno dobije autonomiju 1830. godine. Veliki uticaj Rusije na Balkanu nije odgovarao drugim velikim silama i došlo je do Krimskog rata (1853 – 1856) nakon kojeg su demilitarizovani Crno more i Olandska ostrva u Baltičkom moru, a prava zaštite hrišćana na Balkanu i zaštite autonomije Srbije, Vlaške i Moldavije su umjesto povlaštenog položaja Rusije prošireni na sve velike sile. Ograničene su i političke veze Rusije i Crne Gore preko koje bi Rusija mogla da teži izlasku na Jadransko more.
Kasnije je obnovljen ruski uticaj u oblasti Crnog mora i na Balkanu, ali je Berlinski konres 1878. godine osigurao jačanje habzburškog uticaja na Balkanu. Srbija je tada dobila nezavisnost, a 90 -ih godina XIX vijeka je imala plan izlaska na more dolinom Drima i preko Medunskog zaliva (jer je Habzburška monarhija 1878. godine dobila pravo policijskog nadzora crnogorske obale, a do 1908. godine je imala garnizone u Raškoj). Ovaj plan je obnovljen 1908. godine. Srbiji je izlaz na more trebala da osigura pruga od Prahova na Dunavu do Medovskog zaliva (išla bi preko dolina Timoka i Toplice, Merdara, doline Laba, Sitnice, Belog Drima i Bojane). Ovaj plan nije ostvaren zbog nemira na području današnje Albanije, a sve se ponovilo 1911. godine. Srbija je u I balkanskom ratu izašla na more i preko Drača, ali je 1913. godine osnovana Albanija jer druge sile (posebno London) nisu htjele da Srbija (i Rusija) dobije izlaz na Sredozemlje.
Sve ovo govori da Balkan ima veliki značaj i za Rusiju i za druge velike sile. Nakon I svjetskog rata balkanske zemlje u početku nisu bile naklonjene SSSR -u, ali je približavanje Francuske i Rusije popravilo odnose SSSR -a i balkanskih država. Trebao se stvoriti i savez Francuske, Čehoslovačke, balkanskih država i SSSR -a. Tu je posebnu ulogu imala Jugoslavija, ali su političke promjene nakon Marsejskog atentata dovele do podjele Čehoslovačke, okretanja dijela balkanskih država NJemačkoj i do okupacije Jugoslavije i Grčke u sklopu priprema sila Osovine za napad na SSSR. Nakon II svjetskog rata Grčka i Turska su ušle u NATO pakt, a Jugoslavija, Bugarska i Rumunija su bile uz SSSR. Jugoslavija se 1948. godine udaljila od SSSR -a i 1954. godine sklapa Balkanski savez sa Grčkom i Turskom, a 1955. godine obnavlja dobre odnose sa SSSR -om. Tako je stvorena geopolitička ravnoteža koja je postojala do pada Berlinskog zida 1989. godine.
***
General Mile Novaković je u radu „Ovako je bilo“ napisao da za ostvarivanje vlasti nad Balkanom treba kontrolisati šest strategijskih objekata: Beograd sa Sremom, trougao Zagreb – Sisak – Karlovac (sa Bihaćom), Niš sa moravskom dolinom, Sarajevo i Nikšićka visoravan, Kosovo i Sofijska kotlina. Trougao Zagreb – Sisak – Karlovac je drugi po značaju strategijski objekat, a general Novaković je ovako objasnio strateški značaj Gornje krajine: „U vojno – geografskom smislu, prostor Korduna je izuzetno značajan za dejstva u oba smjera na pravcima: Panonska nizija – Jadran, Padska nizija (preko Postojnskih vrata) – dinarski planinski prostor (kočevsko – kordunski pravac) i za zatvaranje ovih pravaca. To objašnjava internacionalni vojnički interes ispoljen u ratu 1991 – 1995 kako za Kordun, tako i za Cazinsku krajinu i Baniju kao dijelove jednog strategijskog objekta“.
Opstanak Republike Srpske Krajine (RSK) nije odgovarao Zapadu zbog planova o prodoru na Istok. U julu 1993. godine kopredsjednici MKBJ su pregovaračkim timovima RSK i RH u Ženevi predstavili plan mirnog rješenja krize koji bi doveo do kraja rata, a RSK bi imala politički status sličan statusu RS u dejtonskoj BiH i po odredbama Vensovog plana bi ostala demilitarizovana zona u kojoj ne bi bilo strane vojske, a ulogu bezbjednosnih snaga bi imale policijske snage RSK. To nije odgovaralo zapadnim centrima moći jer bi strateški važno područje RSK bilo izvan njihove kontrole. Zato je ovaj mirovni plan osujećen preko „tajne diplomatije“, a nastavak pregovora je Zapadu služio za kupovinu vremena za napad SAD i RH na RSK. RH je tokom ovog perioda potpuno potčinjena stranom kapitalu. 1995. godine je došlo do napada SAD i RH na RSK i do pada RSK. Iste godine je napadnuta i Republika Srpska (RS), a 1999. godine je došlo do napada NATO pakta na SRJ.
***
Zapadni centri moći su nakon „Hladnog rata“ brojnim zemljama nametnuli mjere „Vašingtonskog konsezusa“. Tako je u ovim zemljama došlo do ekonomskih problema i osiromašenja ljudi, sloma obrazovnog, zdravstvenog i socijalnog sistema, nedovoljnog ulaganja u pravilan razvoj kulture, umjetnosti i nauke, velike smrtnosti i iseljavanja stanovništva iz zemlje. Došlo je i do velikih promjena u sferi kulture, a to je dovelo do velikog povećanja negativnih sadržaja (nasilje, nemoral) koji preko dijela filmova, serija, određenih televizijskih i internet sadržaja i sl. negativno utiču na ljude i na međuljudske odnose. Tako je došlo do velikih promjena u društvu i ljudi u ovim zemljama su opravdano nezadovoljni postojećim stanjem.
Skoro sve države nekadašnjeg Istočnog bloka i države nastale na području SFRJ su postale članice NATO pakta. Na Balkanu samo Srbija i BiH nisu članice NATO pakta, ali je dio Srbije, Kosmet, zbog vojnostrateškog značaja ovog područja pod kontrolom zapadnih sila i na Kosmetu je izgrađena baza „Bondstil“ koja omogućava nadzor Crnog mora i Sredozemnog mora, kao i puteve iz Evrope prema Kavkazu, Bliskom istoku i Sjevernoj Africi. Pogoršavanje situacije na Kosmetu je posljedica nemogućnosti ukrajinskih snaga da uz zapadnu podršku ugroze Rusiju koja u okviru ofanzive može da krene ka Odesi. Zapadnim centrima moći ne odgovara ni ishod predjsedničkih izbora u Turskoj. NATO je zato počeo velike vojne vježbe u Rumuniji (uz vježbe u Finskoj, Švedskoj i Norveškoj).
Ova kriza se može povoljno riješiti po Srbiju (i Kosmet kao dio Srbije) ako Srbija zadrži dobre odnose sa Rusijom i ako saradnja sa Rusijom bude iskrena. Istovremeno je potrebno sprovesti i promjene u sferi društveno – ekonomskih odnosa i u sferi kulture da bi se smirilo stanje u društvu jer su ljudi opravdano nezadovoljni. Saradnja sa Rusijom i NR Kinom i ovakve promjene odgovaraju i zemaljama EU koja je nakon osnivanja AUKUS pakta i antiruskih sankcija od strane EU uvedena u proces deindustrijalizacije čime se stvaraju uslovi za nove sukobe i nemire u Evropi, ali i za sukob EU sa Rusijom. Državama nastalim na području SFRJ i drugim balkanskim državana ne odgovara ni članstvo u EU koje odgovara samo razvijenim zemljama EU, ali sada su i razvijene zemlje EU u teškom položaju. Zato je za zemlje nastale na području SFRJ, druge balkanske zemlje i Rusiji bliskoj Mađarskoj najbolje rješenje članstvo u Evroazijskoj uniji.
Izvor: Pravda
