Pre nepunih nedelju dana, navršilo se 110 godina od okončanja Drugog balkanskog rata. Rata koji je započet bez objave i na koji je srpski vojnik bio primoran, jer su u toku noći između 29. i 30. juna 1913, jedinice IV bugarske armije napale njegove položaje od Osogovskih planina do Bregalnice i ušća Zletovske reke u Vardar.
Isti onaj srpski seljak koji je na pragu 1913. godine pod komandom đenerala Stepe Stepanovića pomagao bugarskoj vojsci na trakijskom bojištu u osvajanju Jedrena, već sredinom iste godine bio je prinuđen da brani istočne granice Srbije i tekovine vojničkih uspeha iz rata sa Turcima od svog dojučerašnjeg brata po oružju.
Vraćanje Stare Srbije kući
Nezadovoljna faktičkom teritorijalnom podelom nakon Prvog balkanskog rata, Kraljevina Bugarska je umesto pregovora sa jednovernom braćom i arbitraže ruskog cara, pod uticajem germanske diplomatije odabrala rat kao sredstvo rešavanja pitanja sudbine Makedonije. U čuvenoj Bregalničkoj bici, njena namera da brzo zagospodari Povardarjem osujećena je žilavom odbranom I i III srpske armije. U isto vreme, iscrpljujuće borbe vođene su i na Vlasini, kod Knjaževca i Pirota. Uporedo sa borbama protiv Srba, bugarska vojska se tih vrelih julskih dana tukla i sa Grcima severno i severoistočno od Soluna.
Za samo mesec dana preambiciozni poduhvat zvanične Sofije o preuzimanju kontrole nad celom Makedonijom, rezultirao je potpunim fijaskom. Rumunija je zauzela Dobrudžu, Turci su povratili Jedrene, a Grci se učvrstili u Egejskoj Makedoniji i na obalama zapadne Trakije.
Štab Drugog pešadijskog puka I poziva, sa komandantom potpukovnikom Vladimirom Ristićem, 1. maj 1913. (Foto: Wikimedia Commons/Unknown author/velikirat.nb.rs/CC BY-SA 4.0)
Kraljevina Srbija nakon iscrpljujućih borbi sa Turcima i Bugarima i nekoliko desetina hiljada poginulih i ranjenih vojnika, a na osnovu odluka mirovne konferencije u Bukureštu od 10. avgusta 1913. godine, u državno-pravni sistem integrisala je oblasti Stare Srbije i Vardarske Makedonije proširivši se u populacionom smislu za preko 1.400.000 ljudi, a u teritorijalnom za blizu 40.000 km2.
Posle gotovo petovekovnog robovanja pod osmanlijskom vlašću vojska kralja Petra I Karađorđevića, nekadašnjim središnjim oblastima srednjovekovne srpske države i tamošnjem hrišćanskom življu, donela je slobodu.
Arhivska i muzeološka građa
Srbija postaje dominantna sila na Balkanu. Osvetila je Kosovo polje i odbranila Ovče polje. Ostvarila je narodne ideale i povratila značaj koji je na pomenutim prostorima imala država Nemanjića.
Veličanstveni trijumf srpskog oružja u Balkanskim ratovima nije značio samo vojni uspeh, već i veliku pobedu ideje srpskog integralizma na pragu XX veka. Stoga je svaki vid podsećanja na podvig Kraljevine Srbije 1912/1913. godine odraz dubokog poštovanja prema precima i istorijskoj tradiciji sopstvenog naroda, ali i zalog očuvanja identitetskog pamćenja budućih generacija.
Upravo to je bio osnovni motiv nastanka izložbe „Drugi balkanski rat na fotografijama i dokumentima” čiji je autor pisac ovih redova, a njeni nosioci Republički odbor Saveza potomaka ratnika Srbije i Istorijski arhiv Vranje.
Pratite Jutjub kanal portala Pravda na kome emisije vodi Igor Marinković https://t.co/zpsfQELH7c
— Dnevne Novine Pravda (@NovinePravda) May 16, 2023
Na 110. godišnjicu od potpisivanja Bukureškog mira, 10. avgusta, zahvaljujući Istorijskom arhivu Šumadije, koji je upriličio otvaranje izložbe, građani Kragujevca su bili u prilici da se upoznaju sa dokumentima, fotografijama, mapama, izvodima iz dnevnika i najupečatljivijim izjavama savremenika iz Drugog balkanskog rata. Ukupno 23 panoa ove izložbe, satkana od vredne arhivske i muzeološke građe, oslikali su ključne momente Međusavezničke vojne 1913. godine, prateći pojave i procese koji su se nizali po završetku Londonske mirovne konferencije. Od bitaka, dejstava srpskih vojnih formacija, uloge Gvozdenog puka, tretmana bugarskih zarobljenika, kolere, pa sve do Bukureškog mira i dočeka pobedničke srpske vojske.
Izložbu je otvorio general-major u penziji mr Milorad Stupar, legendarni komandant 72. brigade za specijalne operacije i počasni predsednik Udruženja ratnih dobrovoljaca 1912-1918. Tom prilikom general Stupar istakao je važnost negovanja uspomene na srpske junake sa Kumanova, Prilepa, Bitolja i Bregalnice i ukazao na potrebu da se mladim naraštajima na prigodan i slikovit način približi istina o oslobođenju Stare Srbije i Makedonije u ratovima 1912/1913. godine.
Zlonamerne interpretacije
Iako je izložba, koja se bazira na arhivskoj građi i proverljivoj faktografiji, postavljena isključivo sa ciljem očuvanja istorijske svesti građana Srbije i obeležavanja važne godišnjice iz prošlosti srpskog naroda, njeno otvaranje u Kragujevcu na krajnje tendenciozan i zlonameran način predstavljeno je u izveštaju bugarske medijske agencije „Bgnes“.
Pomenuta agencija je vest o otvaranju izložbe naslovila rečima „Beograd: Makedonija je iskonska srpska zemlja, u Bitolju ćemo slaviti srpsko jedinstvo”. Istine radi, kao i usled potrebe da se ukaže na zlonamernu interpretaciju događaja pomenute medijske kuće, treba istaći da izložba još uvek nije otvorena u Beogradu, niti se, pak, bilo ko od zvaničnika Republike Srbije u Kragujevcu obraćao na otvaranju iste, da bi u naslovu vesti moglo biti navedeno ime srpske prestonice.
Svi učesnici otvaranja izložbe govorili su isključivo istorijskim narativom o događajima koji su se odigrali pre 110 godina i ranije. Grad Bitolj pomenut je u kontekstu obeležavanja nacionalnog praznika Srba – Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, čiju proslavu svake godine – 15. septembra – organizuje bitoljski odbor Zajednice Srba u Makedoniji. A pošto neke novinske agencije iz susedstva nisu obaveštene, bio bi red da se upoznaju sa činjenicom da na Balkanu postoje demokratske države u kojima žive i nacionalne manjine. Da u Makedoniji živi i srpski narod, i da tamošnji Srbi u mestima gde su rođeni proslavljaju svoje nacionalne praznike na isti način kao što u Republici Srbiji pripadnici makedonske nacionalne zajednice proslavljaju 2. avgust i praznik Ilindan.
Propagandistističke namere
Naravno, onaj ko ne poznaje prilike na jugu rekao bi da se radi o slučajnoj omašci medijske agencije iz Sofije. Međutim, ako uzmemo u obzir činjenicu da je ubrzo po objavljivanju ove vesti na stranici Bgnes-a istu preuzelo i gotovo po zadatku plasiralo kao svojevrsnu senzaciju par pro-bugarskih portala u Republici Severnoj Makedoniji, stvari postaju kristalno jasne. Iza ovako perfidne interpretacije informacija o otvaranju izložbe kriju se jeftine propagandističke namere onih krugova u Sofiji i Makedoniji koji zaziru od dobrosusedskih odnosa Beograda i Skoplja.
Isti ti krugovi su godinama unazad navikli da svaki pokušaj dubljeg povezivanja naroda Srbije i Makedonije miniraju i ruše već oprobanom pričom o „velikosrpskom hegemonizmu”. Danas se, na njihovu veliku žalost, saradnja Srbije i Severne Makedonije kreće uzlaznom putanjom. Između Beograda i Skoplja nema otvorenih pitanja, a osim sve intenzivnijeg infrastrukturnog i kulturnog povezivanja, dve zemlje beleže uspehe na polju ekonomske saradnje uključujući i 1,5 milijardi evra trgovinske razmene na godišnjem nivou.
Za razliku od nekih drugih balkanskih država, Srbija u Bitolju ne otvara kulturne centre, koji nose imena ozloglašenih fašista, „niti uslovljava dalji ekonomski razvoj Makedonije revizijom istorije, promenom identiteta, ustava i imena, već nesebično pomaže njenim građanima što se najbolje videlo za vreme pandemije COVID-19.”
Po svemu sudeći, Beograd je odlično razumeo koliki je značaj opstanka Severne Makedonije u kontekstu očuvanja mira i stabilnosti na Balkanu, ali i u kontekstu zaštite sopstvenih nacionalnih i ekonomskih interesa, kao što je i mnogima u Skoplju postalo jasno da je, usled sve destruktivnijeg pristupa bugarskog i albanskog faktora, bez jakih veza sa Srbijom budućnost Makedonije neizvesna.
Bugarski ekspanzionizam
Kada je reč o interesima bugarskog i albanskog faktora u Severnoj Makedoniji, trebalo bi podsetiti da iako su Bugarska i Severna Makedonija još 2017. godine potpisale Ugovor o prijateljstvu i dobrosusedskim odnosima, ovaj dokument je ostao mrtvo slovo na papiru.
Bugarska je nastavila sa negiranjem postojanja makedonskog jezika i pisma i svojatanjem stanovništva u Povardarju. Koristeći se oštrom retorikom i sistemom ucena, zvanična Sofija zahteva od Skoplja izmenu Ustava i unošenje bugarskog naroda kao konstitutivnog elementa Republike Severne Makedonije, računajući da se radi o državi „oročene budućnosti”, kako je percipiraju bugarski desničarski krugovi.
Činjenicu da je na poslednjem popisu u Severnoj Makedoniji registrovano samo 3.500 Bugara, politički lideri Bugarske uopšte ne uzimaju u razmatranje već prete da će stopirati dalji proces evrointegracija Makedonaca.
Ovakva ekspanzionistička politika Bugara prema Makedoniji ne predstavlja ništa novo, i njeni koreni se vezuju za drugu polovinu XIX veka, dok je svoj vrhunac doživela tokom Prvog i Drugog svetskog rata. U ovom poslednjem oblasti Vardarske Makedonije bile su podeljene između italijanskog protektorata zvanog Albanija i Kraljevine Bugarske.
Najnovijim beskrupuloznim zahtevima Sofije i ustavnim promenama u Skoplju oštro se suprostavlja partija VMRO-DPMNE, koja ih smatra štetnim po nacionalne interese. Zbog toga predstavnici ove najveće opozicione partije već neko vreme zahtevaju vanredne parlamentarne izbore optužujući vladajuće socijaldemokrate za izdaju države.
Razbijanje Makedonije
Čini se da su se i danas, kao ne tako davne 1941. godine, interesi bugarskog i albanskog faktora oko pitanja Makedonije podudarili. Kako drugačije tumačiti potez najveće stranke Albanaca u toj zemlji, Demokratske unije za integraciju, koja je ponudila ostavke svih svojih ministara u aktuelnoj makedonskoj vladi i time obezbedila uslove za održavanje vanrednih parlamentarnih izbora, sve ukoliko opoziciona VMRO-DPMNE podrži amandmane kojima se Bugari uvode u makedonski Ustav?
Ili postupke Aljbina Kurtija, kojeg su pre samo nekoliko dana tetovski Albanci dočekali kao svog „premijera” uz ikonografiju Velike Albanije, i koji je tim povodom poručio Severnoj Makedoniji da bude što bliže Albaniji, Kosovu i Bugarskoj, i da se distancira od Srbije? Očigledno je Kurti dok je u skopskom naselju Čair skidao ploču sa nazivom ulice Druge makedonske brigade i postavljao novu sa imenom Adema Demaćija, zaboravio da je Severna Makedonija još uvek suverena i nezavisna država.
U perfidnom pokušaju stvaranja medijskog i društvenog ambijenta za udaljavanje Beograda i Skoplja, sličnu mantru upotrebio je i bugarski poslanik u Evropskom parlamentu i izvestilac za Severnu Makedoniju Ilhan Čučuk.
Samo nekoliko dana pre Kurtijeve posete Skoplju i Tetovu on je u intervjuu za, gle slučajnosti – medijsku kuću „Bgnes“ izjavio da će se Severna Makedonija neuvođenjem „Bugara u ustav” suočiti sa zamrzavanjem evrointegracija i ostati sa Srbijom i BiH – zemljama koje, po njegovom mišljenju, imaju ozbiljne probleme sa mnogim susedima.
Ovakva retorika i postupci ne ostavljaju nimalo prostora da se komplementarno i sinhronizovano delovanje albanskog i bugarskog faktora prema Makedoniji tumači kao slučajnost. Naprotiv, dok ovih dana po oprobanom receptu šire antisrpsku histeriju, identičan odnos velikoalbanskih i velikobugarskih političkih predstavnika prema zvaničnom Skoplju pravi je pokazatelj da su upravo oni glavni izvođači radova na desuverenizaciji i razbijanju Makedonije. Zato se njihovim političarima i medijskim kućama Beograd priviđa i tamo gde ga nema. Čak i kada izveštavaju o kulturi i izložbama istorijske tematike.
Izvor: Pečat
