Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog srpskog župana Stefana Nemanje i Ane, rođen je oko 1174. godine. Zajedno sa starijom braćom, Stefanom i Vukanom, na dvoru u Rasu, dobio je izvanredno obrazovanje. Od rane mladosti pokazivao je ljubav prema knjizi. Na njegov duhovni razvoj najviše su uticala žitija južnoslovenskih pustinjaka, svetog Jovana Rilskog, Jovana Osogovskog, Gavrila Lesnovskog i Prohora Pčinjskog. Ipak, smatra se da se mali Rastko najviše oduševljavao žitijem svetog i ravnoapostolnog Kirila, prosvetitelja Slovena, koje je često čitano na Nemanjinom dvoru.
Već u petnaestoj godini otac mu dade na upravljanje Humsku oblast, između Neretve i Dubrovnika. Kao vladar bio je krotak, blag i ljubazan prema svima. Pomagao je sirotinji, kao retko ko drugi. Posebno je poštovao monahe.
Međutim, težeći savršenijem životu, mladi Rastko je napustio roditeljski dom i otišao u Svetu Goru. U osamnaestoj godini života primio je monaški čin i dobio ime Sava. Stefan Nemanja, koji je monahu Savi slao bogatu materijalnu pomoć za svetogorske manastire, zamonašio se, pošto je predao presto sinu Stefanu. Kao monah Simeon, pridružio se najmlađem sinu u manastiru Vatopedu, čiji su veliki dobrotvori ubrzo postali.
Oni, zatim, obnoviše napušteni i opustošeni manastir Hilandar, koji je vizantijski car Aleksije Š predao Srbima u vlasništvo. Hilandar je sve do XVIII veka bio najveća srpska škola i rasadnik naše duhovnosti, prosvete i kulture.
Posle četrnaest godina, tačnije 1207. godine, sa moštima Svetog Simeona Mirotočivog, Sava – sada u činu arhimandrita – vraća se u Srbiju i u manastiru Studenici, očevoj zadužbini, miri oko vlasti zavađenu braću Stefana i Vukana. Potom radi na crkvenom i kulturnom prosvećivanju srpskog naroda; govori im o hrišćanskom moralu, ljubavi i milosrđu; radi na organizaciji Crkve (osniva eparhije). U svojoj ličnosti je objedinio prosvetitelja, duhovnika, državnika i učitelja.
Na praznik Uspenja Presvete Bogorodice, 15. avgusta 1219. godine, u Nikeji patrijarh Manojlo Saranten, uz saglasnost cara Teodora I Laskarisa hrotoniše Savu za prvog srpskog arhiepiskopa. Od tada je Srpska Pravoslavna Crkva autokefalna, sa blagoslovom da srpski arhiepiskopi mogu da primaju posvećenje od sabora svojih episkopa. Iste godine, na saboru u manastiru Žiči koji je postao sedište samostalne Srpske Crkve, Sava od svojih najboljih učenika izabra i posveti nekoliko episkopa i razasla ih u eparhije širom otačastva. U Srbiji podiže mnoge crkve, manastire i škole.
Godine 1234. Sveti Sava kreće na svoje drugo putovanje u Svetu Zemlju. Pre polaska, na presto Srpske Arhiepiskopije postavlja svog odanog učenika Arsenija Sremca, čoveka duhovnog i hristolikog života. Ovo je bio mudar i promišljen potez, pošto je znao da od ličnosti naslednika umnogome zavisi dalja sudbina Srpske Crkve i države.
Prilikom povratka sa pokloničkog putovanja, upokojio se u Bugarskoj, u Trnovu, na Bogojavljenje 14. januara 1235. godine. Kralj Vladislav je, 1237. godine, uz najviše crkveno-državne počasti preneo mošti svetitelja Save u manastir Mileševu.
Prisustvo njegovih svetih moštiju imalo je za svakog Srbina izuzetan duhovni, ali i politički značaj, a naročito u vreme turskog ropstva. Ni jedna ličnost kod Srba nije toliko utkana u svest i biće naroda kao ličnost Svetoga Save. Primer za to su ustanici u Banatu sa kraja XVI veka, na čelu sa vršačkim vladikom Teodorom. Na ustaničkom barjaku bila je izvezena ikona Svetog Save. Srbi su ustali protiv tiranije turskih vlasti, ali je ubrzo usledila odmazda. Godine 1594. na Vračaru u Beogradu, Sinan paša je na lomači spalio Savine svete mošti. Predanje kaže da su dim i pepeo sa te lomače razvejali oganj blagodati Hristove u sve srpske zemlje i u sve srpske duše. Zbog toga mu Srbi, ne samo u srpskim zemljama, nego i širom sveta, podigoše mnoge svete hramove. Sada, upravo na mestu na kome su spaljene njegove svete mošti, Srbi sa svih svetskih meridijana dovršavaju najveći, veličanstveni – Spomen-hram Svetog Save.
Pročitajte OVDE novi autorski članak Vladimira Dimitrijevića
Izvor: SPC
