Srbi se nikada nisu pomirili sa Titom. Nikada. Uprkos svim pokušajima Veljka Bulajića da ih u to ubedi. Dvorska kinematografija imala je ograničeni domet delovanja. Svakako, utisak iz šireg centra Beograda bejaše sasvim suprotan tokom decenija trajanja komunističkog sistema. Prestonice su mesta u kojima se grade karijere i sve što sa njima ide, to su megalopolisi otvoreni za razne kulturne uticaje i stecišta kosmopolita, staništa elita koje se ritualno odriču svega zajedničkog sa zaostalim i prevaziđenim tradicijama i onima koje te tradicije baštine. Takvima je bliži NJujork od Batajnice.
Pri tome, Beograd je u vreme Titove vladavine bio jugoslovenski glavni grad, u punom smislu te reči. Valjda se zato iz ostatka Srbije često sa podozrenjem gledalo na „beogradske direktive”. Koliko se elita distancirala od unutrašnjosti, toliko se i Srbija udaljavala od Beograda. Uočljivo je to u romanima Danka Popovića, Milovana Danojlića, Antonija Đurića, Ivana Ivanovića… U Orašcu, LJigu, Čačku i Doljevcu živelo se drugačije, različiti su bili i pogledi na brojna pitanja. Tito je u velikoj meri doživljavan kao tuđin, neznanac i stranac, a njegova vlast koja se nametala surovom silom i teškim represijama kao nepozvana i ničim izazvana. On je i govorio nekim čudnim jezikom, njega su Srbi slabo razumeli.
Masovna streljanja i likvidacije politički nepodobnih, ideoloških protivnika i ostalih koji su zasmetali nakon Drugog svetskog rata odigravala su se planski, prema ranije pripremljenim spiskovima i ravnomerno – u svim srpskim srezovima. Najveći broj ubijenih zatrpan je u neobeleženim i još uvek neotkrivenim grobnicama. Među njima je i mitropolit Joanikije Lipovac, streljan „negde pod Bukuljom”. Takve vlasti ljudi su se plašili, ali ko je mogao sa njom da se pomiri!?
Preispitivanje zaostavštine
Protokom vremena, a naročito od prve polovine 1970-ih godina i vera sve većeg broj srpskih komunista u Tita počinje da bledi. Smena Aleksandra Rankovića tome je doprinela. Bez obzira na lik, delo i stavove „druga Marka”, sam čin smene uzrokovao je potrese u sistemu sa dalekosežnim uticajima (otuda i preko 100.000 ljudi na sahrani Leke Rankovića 1983. godine). Deo srpskih komunista i dalje je verovao u neprikosnovenost komunističkih postulata, ali ne i u izbore „najvećeg sina naših naroda i narodnosti”, koji se (suštinski) samoproglasio za doživotnog predsednika.
Paralelno sa tim stasavale su i neke nove generacije, neopterećene dešavanjima iz Drugog svetskog rata, čak potpuno neopterećene komunističkom ideologijom i jugoslovenskom idejom. Preispitivanje Titove zaostavštine tako je započelo i pre njegove smrti, mada se o tome nije govorilo javno. U tom decenijskom preispitivanju (od kraja 1970-ih do kraja 1980-ih) Tito nije prošao dobro (na kraju tog ciklusa 1990. godine Bora Đorđević publikuje pesmu „Al Kapone” posvećenu Josipu Brozu, što je pokazatelj raspoloženja među novim naraštajima), a raspad komunističkog poretka i izbijanje građanskog rata čine da se taj utisak dodatno pojača i nastavi dugo nakon Titove smrti.
Naposletku, pregalaštvom čitavog niza istoričara uglavnom u prvim decenijama tekućeg veka demistifikovane su razne laži i manipulacije na kojima bejaše ustrojen komunistički poredak. Na primer, najskuplji jugoslovenski film ikada, čuvena „Bitka na Neretvi” (naravno, film Veljka Bulajića) imala je šest verzija za šest različitih tržišta. Kuriozitet predstavlja i podatak da nisu iste verzije prikazivane u Beogradu i Zagrebu. Ne samo da je scenario utemeljen na neistinama (što se kasnije i moglo predstaviti „umetničkim slobodama”), nego se i tim neistinama manipulisalo u zavisnosti od publike i mesta prikazivanja.
Uglavnom, četnici (za koje se ne samo u ovom filmu, nego uopšte nije spominjalo da su tokom čitavog rata imali izgrađene i uređene odnose sa američkim i britanskim oružanim snagama) ispadoše gori zlotvori od Nemaca, o Italijanima da i ne govorimo… Jugoslovenska vojska u otadžbini (JVuO) branila je sve ono predratno, a to predratno im nije valjalo. Zapravo, pre rata u Jugoslaviji kao i da nije bilo ničeg drugog do terora. Ili, kako je to umeo da objasni Brana Crnčević svojim aforizmima: „Pre rata nismo imali ništa, a onda su došli Nemci i uništili sve.”
Elem, što zbog preispitivanja Tita i njegove zaostavštine, što zbog smene generacija, kada su se stekli uslovi prvi miting za iseljavanje Kuće cveća upriličen je 1991. na jedanaestogodišnjicu smrti Josipa Broza, u organizaciji Vojislava Šešelja. Za to vreme i te okolnosti skup je bio itekako posećen, sa šarolikom i uglavnom mlađom publikom. Ipak, od upada u Kuću cveću nije bilo ništa, inače ko zna kako bi se sve završilo… Jer, sa prednje strane ograde bili su raspoređeni pripadnici MUP-a, a sa one druge strane, dvorišne, pripadnici Gardijske brigade JNA. Kasnije se o sudbini ovog objekta sporadično govorilo, uglavnom pred kakve izbore ili tokom rasprava o vraćanju otete imovine, ali nije bilo političke volje za aktualizacijom teme.
Odbrana „Titovog slučaja”
Osim toga, Kuća cveća nalazi se na nacionalizovanom posedu Miloša Savčića, neverovatnog čoveka koji se ostvario i kao inženjer u struci (i to prvo u Bavarskoj, pa tek nakon toga u Srbiji), i kao biznismen u brojnim poslovima koje je vodio, i kao političar najpre u Samostalnoj radikalnoj, a potom i Samostalnoj demokratskoj stranci (u Kraljevini Srbiji kratko je bio ministar građevina, a onda nakon Prvog svetskog rata i dugogodišnji gradonačelnik Beograda sa zapaženim rezultatima). Komunisti su naslednicima Miloša Savčića oteli imovinu odmah po završetku Drugog svetskog rata, iako je on preminuo marta 1941. godine, tako da ga u kategoriju narodnih neprijatelja ili saradnika okupatora nikako nisu mogli svrstati.
Apsurdno za odluku komunista je i što su Nemci još na početku okupacije izbacili Savčiće iz njihovih vila, trebalo je skućiti visoke oficire Vermahta i Gestapoa, a kao formalni povod poslužilo je odbijanje Miloševe supruge Katinke (inače rođene Bavarke) da sarađuje sa okupacionim vlastima. Tito je urnisao staru srpsku buržoaziju kako bi stvorio prostor za rađanje nove jugoslovenske buržoazije. Patološka mržnja prema Slobodanu Miloševiću ukorenjena je kod jugoslovenskih komunista zbog toga što se 1980-ih godina paralelno sa smenom generacija unutar partije odigrala i smena, elita te je jugoslovenska buržoazija gubila pozicije.
Taj svojevrsni sukob između srpskog i jugoslovenskog nikada nije prestao, traje i dalje, mada u promenjenim okolnostima i uz prateće transformacije. Recimo, ono jugoslovensko premetnulo se u evropejsko, unijatsko, levo-liberalno i prozapadno, od potomaka titoista nema većih zagovornika ulaska u EU i NATO, odricanja od Kosova i Metohije, kao i prihvatanja realnosti o srpskoj „genocidnosti”. Logično, pošto oni uglavnom i ne poznaju Srbiju, još su njihovi preci raskinuli sve veze sa Orašcem, LJigom, Čačkom i Doljevcem. Sa druge strane, među nastavljačima tradicija srpskih komunista nalaze se i najveći podržavaoci jačeg oslanja na pravoslavne tradicije u projektovanim društvenim procesima, najredovniji su na liturgijama, kao i najgrlatiji kritičari odluka KPJ sa Drugog zasedanja AVNOJ-a.
U polemici koja se i dalje „izokola vodi„ (malo po društvenim mrežama, malo kroz intervjue i tekstove zainteresovanih autora) nakon incijative Aleksandra Šapića o premeštanju Titovog groba čini se kako ovaj ideološko-politički deo zauzima važno mesto. Branioci lika i dela Josipa Broza uporno odbacuju sve demistifikacije. Jugoslovenstvo je njima samo i isključivo sinonim za slobodu, progres, civilizovanost, uređenost, pripadanje tom velikom svetu ma šta se pod njim podrazumevalo, a Tito je simbol jugoslovenstva. Iako je jugoslovenstvo postojalo i pre Tita, taj „detalj” se vešto zaobilazi. Isto tako se zaobilazi i još čitav niz „detalja” važnih za ocene istorijske uloge Josipa Broza.
Tito jeste deo srpske istorije, isto kao što su delovi te istorije i jugoslovenska ideja i komunistički sistem. Istorijske istine nikada nisu crno-bele. I pored toga što će zagovornici jugoslovenskog (danas presvučeni u evropejsko, unijatsko, levo-liberalno i prozapadno) braniti lik i delo Josipa Broza, Srbi se sa Titom nikada nisu pomirili i njegova slika je u kolektivnoj predstavi više „crna” nego „bela”. Za jugoslovenske komuniste, kako god se danas deklarisali, Tito je centralna istorijska figura i razumljivo je zašto će se usprotiviti inicijativi koju danas reaktualizuje Aleksandar Šapić.
Za Srbe, istorija niti počinje sa Titom niti je Josip Broz njen najznačajniji vladar, niti se tragične i dramatične posledice njegove vladavine mogu zaobići prilikom donošenja konačne ocene. Nesumnjivo, sa aktuelizacijom teme o preseljenju Kuće cveća pokazaće se i da takva inicijativa uživa većinsku podršku u javnosti. Sahranjuje se na groblju, pa neka oni koji žele tamo odaju počast i evociraju uspomene na Jugpslaviju. Uostalom, po čemu to Josip Broz zaslužuje mauzolej kada ih nemaju ni značajniji vladari koji su rukovodili našom zemljom? Taj mauzolej je podignut na otetom zemljištu! Uostalom, Srbi ne bi bili prvi koji nešto tako čine. Bugari su izmestili grob Georgi Dimitrova, a Španci posmrtne ostatke Franciska Franka. Razlikuje li se „Titov slučaj” od njihovog?
Dušan Proroković je novinar i viši naučni saradnik u Institutu za međunarodnu politiku i privredu. Autor je monografija „Kosovo: međuetnički i politički odnosi” (2011), „Geopolitika Srbije: položaj i perspektive na početku 21. veka” (2012), „Nemačka geopolitika i Balkan: o ciljevima srednjoevropskog kontinentalizma” (2014), kao i dvotomne monografije „Era multipolarnosti” (2017). Ekskluzivno za Novi Standard.
Srpska lista: Od dolaska na vlast Aljbina Kurtija zabeleženo 500...
Izvor: Standard.rs
