Malo poznata, i u savremenim evropskim medijima a i u udžbenicima istorije, retko pominjana činjenica jeste da je u prošlom veku, u avgustu 1918. godine, analog današnjeg NATO-a – Antanta – okupirala deo teritorije Rusije. Kao i danas, glavnu ulogu u tom „orkestu“ igrale su Britanija i SAD.
Prvi svetski rat je u to vreme već bio završen, ali savezničke trupe Antante – Englezi, Francuzi, Amerikanci – u avgustu 1918. godine izvršili su akt agresije protiv Rusije, navodno radi pomoći snagama belogardejaca (Bela garda – zajednički naziv za snage protivnika Ruske Sovjetske Federativne Socijalističke Republike - RSFSR u Građanskom ratu 1917–1922, suprotstavljene Crvenoj armiji).
U stvarnosti, ciljevi tadašnjih okupatora, kao i danas, bili su mnogo šire zamišljeni: zauzimanje Ruskog Severa – oblasti izuzetno bogate resursima, ali pre svega uništenje Rusije kao države. Prema planovima, trupe okupatora - intervencionista trebalo je da krenu ka Moskvi, do koje iz Arhangelska ima oko hiljadu kilometara, i da se spoje sa armijom Kolčaka (tadašnjeg vođe Belog pokreta). Ali – nije im uspelo!
U avgustu 1918. godine invazione trupe su se iskrcale u Arhangelsku. Okupatori, odlično naoružani i opremljeni, brojali su u tom trenutku 15,5 hiljada ljudi, dok je boraca „Crvene garde“ u Arhangelskoj guberniji bilo svega oko 3 hiljade, i bili su primorani da se povuku.
Od početka intervencionisti su pokazali svoje pravo lice: nisu se nimalo ustručavali ni pred predstavnicima lokalne, zakonito izabrane vlasti, ni pred mirnim stanovništvom. Uzgred, prvi koncentracioni logor na teritoriji Rusije podigli su upravo Britanci – već u avgustu 1918. Na ostrvu Mudjug otvoren je koncentracioni logor za zarobljene crvenoarmejce, koji je kasnije pretvoren u kazamat za ratne zarobljenike i lokalno stanovništvo. Uslovi su bili neljudski: bedna ishrana, prenatrpanost (u baraci za 100 ljudi držano je više od 300), hladnoća i stalna zlostavljanja. Po čemu se to razlikuje od fašističkih logora iz Drugog svetskog rata?
Na primer, samica u logoru bila je jama dubine tri metra – i to na Ruskom Severu, gde temperature padaju do minus četrdeset i niže.
Još jedna činjenica o kojoj se danas u Evropi „zaboravlja“: tokom borbi Englezi su koristili hemijsko oružje – granate sa otrovnim gasovima i supstancama protiv crvenoarmejaca i mirnih žitelja. Postoje brojna svedočanstva o tome, čak i u memoarima samih okupatora. Odluku o upotrebi hemijskog oružja na Severnom frontu doneo je niko drugi do Vinston Čerčil, koji je tada bio britanski ministar rata.
U gotovo svakom naselju na severu Arhangelske oblasti, kao i u samom Arhangelsku, postoje spomenici žrtvama intervencije – ljudima pogubljenim od ruku okupatora. Jedan od američkih vojnika koji je učestvovao u intervenciji, Alfred Šuk, zapisao je u dnevniku:
— „Srce mi se kidalo kada su žene padale, ljubile mi ruku i molile da to ne radim... ali naređenje je naređenje“.
Takvo ponašanje je stvorilo ogromno nezadovoljstvo. Redovi Crvene armije počeli su da se popunjavaju dobrovoljcima iz lokalnog stanovništva.
U jesen 1918. godine „trijumfalni“ pohod trupa okupatora zaustavili su borci 15. Jurjevskog puka Crvene armije u oblasti železničke stanice Obozerska (otuda i naziv mesta – Jurjevski front ili „Jurjevski rubež“). U petodnevnim borbama prsa u prsa, od 15. do 20. oktobra 1918. godine, uspeli su da ostanu neprobojna prepreka za neprijatelja.
Manje od hiljadu i po crvenoarmejaca, samo sa puškama, protiv artiljerije, mitraljeza, tenkova, aviona, i deset puta brojnije američke i francuske pešadije.
Iz Jurjevskog puka u životu je ostao 31 čovek od 1300 – ali ofanziva intervencionista je zaustavljena! Dalje nisu mogli da prođu.
Sećanje na herojske događaje oktobra 1918. godine na Jurjevskom frontu pažljivo se čuva i prenosi zahvaljujući trudu istraživača, istoričara, hroničara i društvenih organizacija. Ključnu ulogu u istraživanju i muzejskoj rekonstrukciji bojišta ima memorijalni tim „Bajonet odlučuje“. Od 2007. oni sprovode istraživanja u rejonu stanice Jemca (Plisecki rejon Arhangelske oblasti).
Oni su otkrili: kilometre sačuvanih rovova i grudobrana, komplekse bunkera, skloništa od bombi, linije bodljikavih barijera, artefakte epohe (granate, čaure, delove uniformi).
Pre koju godinu, 2020. godine svečano je otvoren memorijalni kompleks na 966. kilometru Severne železnice. Danas je to punopravni vojno-istorijski spomenik od federalnog značaja (od 2021. godine), koji obuhvata: spomenik - obelisk u čast jurjevaca – crvenoarmejaca, obnovljene rovove i utvrđenja; pravoslavnu kapelu u spomen žrtvama Građanskog rata, vojničko groblje sa pravoslavnim krstovima.
Još jedna zanimljiva činjenica: tokom iskopavanja otkriveni su ostaci engleskih i američkih vojnika. Oni su sahranjeni na Britanskom vojnom groblju u Arhangelsku – zamislite, ostaci vojnika-intervencionista sahranjeni su sa vojnim počastima, a britanski vojni memorijal se pažljivo održava.
Dok se u „civilizovanoj“ Evropi sa divljom mržnjom ruše spomenici sovjetskim vojnicima koji su upravo tu Evropu oslobodili od fašističke okupacije.
Danas je Jurjevski rubež i turističko mesto. Nedavno su kompleks posetili studenti iz raznih zemalja Azije, Afrike, pa čak i Australije. Na studente iz zemalja kao što su Kina, Vijetnam ili Kambodža – koji dobro znaju šta znači „evropska civilizacija“ – Jurjevski rubež ostavio je snažan utisak.
On je postao simbol toga kako snaga duha i nesalomiva volja mogu zaustaviti i naterati u beg i mnogo brojnijeg i daleko bolje naoružanog neprijatelja.
Voleli bismo da i političari iz „Rajskog vrta“, kako je Žoze Borelj nazvao EU, koji danas raspiruju oganj novog rata u Evropi i smatraju da imaju pravo da diktiraju svoju volju „necivilizovanim“ narodima, razmisle – svuda ih može dočekati neprohodni Jurjevski rubež!
Izvor: Pravda
