Piše: Željko Perović

Episkop David je tada istakao za najradikalnijeg vladiku Maksima, koji je svojom malicioznom sumnjom u poštenje Svetog Save i istinitost dobivene srpske autokefalnosti iz Nikeje, takođe i svojim drskim rasrbljavanjem i sakaćenjem Srpske Pravoslavne Crkve u Severnoj i Južnoj Americi – postao svojevrsni „Frontmen i eksponent Fanara“, posrnulog vaseljenskog patrijarha i modernog crkvenog imperijaliste, zapravo tragične marionete svetskih centara moći, našeg nesuđenog istočnog pape iz Stambola. Kako je proces fanarizacije istovetan sa procesom vatikanizacije – jer reč je o crkvenom i duhovnom pokretu kojim se Hristos svrgava sa pozicije jedinog Prvojerarha, Glave i Načela svog sabornog crkvenog organizma – on podrazumeva i proces dehristijanizacije onog dela Crkve u kome ova nadčovečanska i čovekobožačka ideja metastazira, te nimalo nije čudno zašto je vladika Maksim sa ostalim srpskim fanariotima otpočeo u isti mah da raspinje Hrista u crkvenim doktrinama, jevanđelskim i biblijskim istinama, pravoslavnoj ikonografiji, a na račun neopaganskih likovnih i misaonih izraza, kvazinauka poput darvinizma i teorije evolucije, koje odriču prvosazdanog Adama kao bogoliko biće, ikonu Trosunčanog Boga, Prablagovest i Praevanđelje. Vladika David samo Maksimovo pregnuće da u pravoslavno bogoslovlje imputira svoje paganojevanđelje o Adamu kao majmunolikom biću, razumnoj ikoni nerazumne životinje, naziva „nebulozama“ – ali i primećuje da je taj identičan proces teološke animalizacije čoveka u Vatikanu otpočeo znatno ranije, još u doba pape Pija XII 1950. godine, kada je evolucionizam oglašen za ozbiljnu hipotezu, da bi potom postao i više od hipoteze u teološkoj zbilji potonjih papa Jovana Pavla Drugog i Benedikta XVI (2).

U odbranu srpskih fanaro-globalista, liberala i anarhista, istočnih papista i njihovih neopaganskih teorija, odvažno je tada ustao počivši vladika Atanasije Jevtić, kao uvređeni roditelj svoje prkosne čeljadi, ali bez ikakvih valjanih argumenata, već služeći se praznim retoričkim konstrukcijama, manipulativnim psihološkim mehanizmima, koje episkop David uspešno razobličava detektujući u njima „red poluistina i laži, red podozrenja i kleveta, red propagande i demagogije, red nepostojanosti i hirovitosti, i najnovije: kukavičluka i izdajstva sopstvenog Vjeruju“ (1). Tada smo od kruševačkog arhijereja doznali i da je ovaj otac moderne srpske liturgijsko-teološke renesanse, iz svojih uobraženih i narcističkih, tobož vaseljenskih i izvornohrišćanskih visota, još za vremena zemnog života patrijarha Pavla ovoga smatrao za nekog arhaičnog, ograničenog i prevaziđenog „Starog kralja“, dok je ovaj dugotrpeljivi pastir njega očinski korio govoreći mu da je „najneposlušniji monah u Srpskoj Crkvi“, proročki ga opominjući, na sebi svojstven nenametljiv i zagonetan način, da se kao takav vremenom može i sasvim odmetnuti od Crkve, čak postati njen zlotvor i gonitelj: „Brate Atanasije, da si na drugoj strani, zamislimo šta bi se dešavalo Crkvi?“ (3) – što se, po episkopu Davidu, upravo zbiva te 2019, kada uporna neposlušnost i oholost narastaju do kolektivne pošasti u biću SPC. David je u ovoj polemici pomenuo i već poznatu ucenu Hagom (4), kojom je po svedočanstvu Kosare Gavrilović, Stejt department privoleo vladiku Atanasija da sarađuje u humanističkoj modernizaciji SPC, po programu koga on i nije sakrivao: „U Novoj stvarnosti – kanone mačku o rep“ (5). Episkop David napominje da je Atanasije generalno imao „neurotični problem u opštenju sa drugima: problem kidisanja na druge“, da je „prvi u Srpskoj Crkvi počeo da uvodi i primenjuje jezuitske i inkvizitorske veštine, i to mišlju, rečju i delovanjem“ (1). Ostaje nejasno da li arhijerej David ovde misli na Atanasijeve inkvizitorske i jezuitske obračune sa sebi nepodobnim vladikama, kaluđerima, sveštenicima, veroučiteljima, bogomoljcima, iz ranijeg perioda – čime bismo došli makar do posrednog priznanja da je vrh naše pomesne Crkve, nakon Pavlovog upokojenja, pilatovski dremao i saučestvovao u Atanasijevim divljačkim progonima i omalovažavanjima Svetosavaca.

Niko razuman tada nije želeo produbljivanje ovog sukoba do nekog novog raskola, kakav se zbio sa prethodnim „justinovcem“ 2010. godine na Kosovu, zbog nekih grdnih finansijskih malverzacija, famozne crkvene pljačke stoleća koju više niko ne pominje, a što će sve srpska istoriografija kad–tad razmatrati objektivno u nekim budućim naučnim radovima, na osnovu činjenica koje se danas još uvek potiskuju, jer smetaju sujetama ili interesima aktera, prvenstveno onim iz visoke američke administracije, koji su sam raskol i inicirali. Svi smo poželeli nešto sasvim suprotno, ponadali smo se konačnom izmirenju svih frakcija i klanova, povratku u crkveno jedinstvo starih i novih raskolnika, uspostavljanju svete i apostolske sabornosti unutar naše pomesne Crkve, do koje se ne dolazi diplomatijom, dilovima i oportunizmom, već konačnom pobedom Pravoslavlja nad svim humanizmima i scijentizmima, neopaganskim krivoverjima i nepravoslavnim ispovedanjima, malovernim i malicioznim sumnjama u jevanđelske istine i samu etičnost svetitelja Hristovih, još uvek prisutnim u srpskoj teološkoj misli, u našoj sabornoj crkvenoj svesti. Konačnom pobedom Pravoslavlja nad idejom nadčoveka koja se nije manifestovala jedino u „nepogrešivom“ teologu Atanasiju, potom i „nepogrešivom“ duhovniku Artemiju, već i u kolektivnom pomesnom „bezgrešniku“ Sinodu ili Saboru – koji do bogočovečanske nepogrešivosti ne dolaze po nekom automatizmu, stupanjem određenog broja episkopa na poziciju jednog samoidolatrizovanog crkvenog tela, već stupanjem srpskih vladika u apostolsku prostodušnost i siromaštvo, beskrajnu poslušnost i odanost svom sladčajšem Prvojerarhu Hristu i njegovim Svecima, da bi tek tada Duh Hristov nepogrešivošću ozario sabrane srpske jerarhe, preobražavajući i zgradu srpske Patrijaršije u čudesnu jerusalimsku Gornjicu. Hrabrom spoznajom da patrijarha Pavla nisu uzdigli među najveća svetila srpskog naroda ni Atina ni doktorati, već najpre oni ubogi srpski bogomoljci kojima je on desetak godina bio u bespogovornom poslušanju u manastirima Blagoveštenju i Rači, koje je sveti vladika Nikolaj generalno smatrao solju i kvascem srpske crkvenosti i srpskog bića – a koji su nakon Pavlovog upokojenja sa farisejskim podsmehom i zgražavanjem, saborno ismevani i nipodaštavani kao „neznaveni“, „crkvorušitelji“, „sektaši“, „pseudoziloti“, „špijuni“, „mutivode“, „skorojevići“, tek zato što su, sada je već očigledno, sasvim opravdano digli narodnu bunu protiv krivovernih dahija i „Nove stvarnosti“ u Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi. Spoznajom da je Prvojerarh Hristos svoju pomesnu crkvenu zajednicu uspostavio na Stubovima: Savi i Lazaru, Nikolaju i Justinu, sada već i Pavlu – i da svako ko te Stubove oholo odbacuje želeći da gradi neko izvornije, liturgičnije, svetije, apostolskije, ljubavnije i pravoslavnije Pravoslavlje, na peščanom stubu svog manijakalnog ega – zapravo uzdrmava i uznemirava čitavo ovo crkveno narodno zdanje, a sam gubi blagodat Duha Hristovog i okončava kao otpadnik, frontmen i eksponent, poltron i pudlica nekom od već otpalih patrijaraha i papa, ili nekom od globalnih antihrista...

Konačni trijumf Pravoslavlja nad već uspostavljenom i uznapredovalom, upredanjenom i konvencionalizovanom „Novom stvarnošću“ unutar SPC, na žalost još uvek nismo dočekali – ali smo videli nedoslednost i zataškavanje, dvostruke aršine. Pravoslavlje je privremeno trijumfovalo nad vladikom Maksimom kao „frontmenom i eksponentom Fanara“ – a da istovremeno nikada nije odnelo pobedu nad vladikom Jovanom Ćulibrkom koji kao „frontmen i eksponent Vatikana“ ništa manju štetu ne nanosi srpskoj Crkvi i pravoslavnoj veri već godinama, uspostavanjem svog solističkog jedinstva sa rimokatoličkim biskupima, kako u zajedničkim bogosluženjima tako i u svom krivovernom ispovedanju rimskog pape za „velikog Pastira i Oca Crkve“ (6), svojim krajnje neumesnim poređenjem patrijarha Pavla i nadbiskupa Stepinca, kojim potkrepljuje romantizovanu konstrukciju svog omiljenog pape Benedikta o Stepincu kao nekom rimokatoličkom „budimo ljudi“ nadbiskupu, prostodušnom filantropu koji je prkosio ustašama spašavajući od sigurne smrti Srbe, Jevreje i Rome, bez ikakvog prozelitskog interesa, iz čiste hrišćanske ljubavi (7). Svojom sumnjom u još uvek naučno osnovane, ratne i poratne procene ukupnog broja jasenovačkih žrtava svih naciona (oko 600-700 hiljada), pa tako i procene ukupnog broja stradalih srpskih žrtava na čitavoj teritoriji NDH (oko 700-750 hiljada), najavljujući njihovo prepolovljenje po svojoj višestruko neosnovanoj simetriji sa Poljskom i Aušvicem (8). Svojom tvrdnjom da je nemoralno iznositi i zastupati ove vladajuće procene, čime posredno proglašava nemoralnim i Svetog vladiku Nikolaja koji je smatrao važnim da upravo jednu od ovih procena, zasnovanu prvenstveno na nemačkim ratnim izveštajima, uvede u našu crkvenu stvarnost pišući „Đerdan od merdžana“, sveštenu Službu „novomučenicima srpskim, Sedamsto Tisuća na broj postradalih za veru pravoslavnu i srpsko ime od ustaša u Drugom svetskom ratu“ – čime se Ćulibrk oholo uznosi ne samo nad Nikolajem već i nad mnogim vrhunskim svetskim i domaćim naučnim autoritetima, istoričarama i istraživačima, statističarima i demografima, antropolozima koji ove vladajuće procene u svojim radovima afirmišu kao naučno validne, pri čemu naročito treba istaći Gideona Grajfa zato što nas ovaj nekršteni Jevrejin, sasvim nesvesno i nenamerno, vođen isključivo svojim naučnim i humanističkim racionalizmom, kao pomesnu Crkvu postiđuje i uvodi u jedan apokaliptični paradoks, braneći vladajuću procenu ukupnog broja jasenovačkih novomučenika kao naučno moguću od jednog srpskog vladike koji ostrašćeno tvrdi da je ona naučno nemoguća i nemoralna. Grajf nam sasvim zasluženo drži i časove iz elementarne etike, opominjući tako i sam vrh Srpske Pravoslavne Crkve, koji Ćulibrka ističe za svog jasenovačkog eksperta, da je poštovanje procenjenog broja žrtava pitanje ljudskosti i savesti, jer se svako brzopleto i nenaučno, navijačko i intereždžijsko umanjivanje vladajuće procene – dok god je ona naučno osnovana – „može smatrati drugim, tj. ponovnim ubistvom žrtava“, zato što se „poricanjem žrtve ubijaju po drugi put, dok se ignorisanjem njihovog postojanja skrnavi njihovo ljudsko dostojanstvo i uništava sećanje na njih“ (9, 27).

Ćulibrk zasigurno ne bi mogao da najavljuje svoja ostrašćena i kvazinaučna, kroptounijatska prepolovljenja potencijalnog mučeništva, suza i uzdaha, boli i jauka jasenovačkih žrtava, iz uloge višestrukog crkvenog zvaničnika za pitanja genocida, da je na čelu naše pomesne Crkve patrijarh Pavle, koji nikada nije dovodio u sumnju ratne i poratne naučne i crkvene procene – možemo samo da pretpostavljamo kakvim bi rečima Ćulibrka „blagoslovio“ sveti Justin Popović, u ulozi vaskrsle savesti naše Crkve, vaskrslog Ave i profesora na Teološkom fakultetu u Beogradu, ali i da se zapitamo zašto ta savest danas ne vaskrsava u njegovim učenicima i duhovnim potomcima, prisutnim u episkopatu. Treba reći da je Ćulibrk po ovom pitanju neuporediv sa ranim vladikom Atanasijem koji je iza sebe ostavio divno uzdarje jasenovačkim mučenicima, napisavši 1995. svoje kapitalno delo protiv laži i zaborava „Jasenovac posle Jasenovca“, upravo razobličavajući vatikanski i neoustaški revizionizam, stajući u odbranu „približno tri četvrtine miliona nevinih ljudskih žrtava pobijenih u Jasenovcu, tom našem najvećem opštem Grobu, najmnogoljudnijem srpskom Gradu pod zemljom“, rasutom na „blizu tri stotine masovnih grobnica“, kao gradskih mahala i četvrti (10, 16).

Treba primetiti da je vladika Maksim morao gorko da se pokaje zato što je doveo u sumnju etičnost Svetog Save, dok Ćulibrk istovremeno biva amnestiran od svake odgovornosti i svakog pokajanja dovodeći u sumnju etičnost našeg drugog Save, ravnoapostolnog Nikolaja – ne samo kao autora Službe u kojoj je izneta „nemoralna“ brojka srpskih novomučenika – već i kao autora zbirke ratnih beseda poznate pod nazivom „Reči srpskog naroda kroz tamnički prozor“, u kojoj Ćulibrk nesporno detektuje „klasični međuratni antisemitizam“, konstantujući da je Nikolaj bio kontroverzan, što bi u ovom slučaju značilo da je imao pravo na svoje ekscentrične, rasističke i čovekomrzačke ispade, pod uslovom da je ova problematična zbirka zaista njegova, da mu nije posthumno podmetnuta (11). Ćulibrk i u ovom slučaju prkosi Crkvi, najpre Avi Justinu koji značajan deo ove zbirke citira, upravo veličajući Nikolajevu tamničku misao kao svetootačku, bogonadahnutu i bogomudru, potom i patrijarhu Pavlu koji Tamničke spise pominje kao autentično Nikolajevo delo (12)...

Vladika David je jedan od retkih jerarha koji u Crkvi svetoga Save i vladike Nikolaja, mučenika patrijarha Varnave i ispovednika Justina, rimokatolicizam svetootački hrabro i precizno definiše kao jeres (2). David se takođe oglašava i po pitanju jasenovačkog revizionizma, sumnjajući da će nauka ikada moći da utvrdi tačan broj žrtava, zbog čega i izražava svoje načelno poštovanje ka „ustaljenom broju žrtava“, koji ne treba ni uvećavati ni umanjivati „vraškim računaljkama“, naročito zato što ovaj procenjeni broj potkrepljuju izjave i svedočastva „samih ustaša egzekutora“, takođe i „izvesnih osoba visoko pozicioniranih u Trećem Rajhu“, konkretno „nemačkih SS-oficira“, ali i „povećeg broja rimokatoličkih sveštenika ustaša-koljača, pa rimokatoličkih časnih sestara trovačica srpske dece u dečjem logoru u Jastrebarskom, kao i sume rimokatoličkih prelata, kolaboratera i kvislinga“ (13).

Vladika David registruje jeres – koju Ćulibrk svojim sveštenim pokretom i rečju ispoveda. David registruje i „vrašku računaljku“ – koju Ćulibrk drži u rukama. David registruje nemačke ratne izveštaje – koje Ćulibrk u svom kriptounijatskom revizionizmu svesno ignoriše. David registruje poveći broj Stepinčevih klirika u ulozi ubica srpskih novomučenika – koje Ćulibrk opet vešto marginalizuje i potiskuje u svojoj kriptounijatskoj hipi-vaskršnjoj agriografiji lišenoj „morbidnih perspektiva“ (14). Međutim, vladika David iz nekog razloga izbegava sintezu u kojoj bi identifikovao Ćulibrka kao nosioca ovih nepravoslavnih ispovedanja i vraških revizionizama – kao što to čini u slučaju Atanasija i Maksima. Po ovim nejednakim apologetskim aršinima, može se zaključiti da Crkvu i ne treba naročito braniti od unijatskih „ćulibrkizama“, kao što je treba štititi od fanariotske „maksimovštine“ (1), da je ovde više reč o nekom Ćulibrkovom zagonetnom i avangardnom diskursu koga većina nas ne uspeva da protumači, da je Ćulibrkovo sasluživanje u rimokatoličkoj bogomolji i ispovedanje rimskog pape za Pastira i Oca jedne svete, saborne i apostolske Crkve Hristove zapravo tek samo kurtoazno i neobavezujuće laskanje jereticima koje se ne dotiče suštine vere, jedan legitimni diplomatski vokabular i religiozni bonton, od koga mi nepotrebno pravimo bauk, tumačeći sve bukvalno i prenaglašeno, histerično – da u vrhu naše Crkve ne postoje nikakvi frontmeni i eksponenti Vatikana, niti drim-timovi i klanovi koji u papama registriju realnu hrišćansku crkvenost, da u svetosavskoj Crkvi ne egzistira vatikanski čovekocentrični ekumenizam, kao ozbiljna bolest koja svakodnevno žalosti i povređuje našega Sladčajšega Prvojerarha Hrista i našeg milog apostola Savu, a koju kao takvu i hitno treba lečiti: odvažnom svetačkom verom, hrabrom nadom, ognjenom ljubavlju.

Zato pristupam pisanju ovog osvrta, čvrsto rešen da on bude i moja poslednja kritika upućana krivovernim episkopima, najpre zato jer u sebi nemam svetačke vere, nade i ljubavi, a ni svetačkog smirenja, već samo mnoštvo oholosti i maloverja, srdžbe i greha. Osvrt pišem jer je nametnut mojoj hrišćanskoj savesti, jer niko drugi neće ili ne sme da ga napiše, jer duboko verujem da je nasušno potreban našoj Crkvi, kojoj sam odan, koju iskreno volim. Vladiku Jovana ne kritikujem kao pripadnik ili simpatizer nekog od zavađenih crkvenih klanova u nezajažljivoj borbi oko prevlasti i nadmoći – tako bliskoj konspirativnim grupisanjima i okretnim previranjima u paganizovanom Vatikanu – tako mrskoj i tuđoj onim prostim ribarima, koji su ponekad zaista ulazili u međusobne razmirice, ali nikada iz sujete i vlastoljublja, već jedino iz revnosti ka čistoti vere, radi opšteg dobra Crkve, uvek ostajući kao deca smerni i prostodušni, bratoljubivi i saborni. Vladiku Jovana kritikujem iz jevanđelske ljubavi, voljan i da mu se jevanđelski izvinim, ako negde grešim. I kao što ga sada korim, tako sam spreman i da ga branim, ako li sutra na njega nasrnu kao na pravovernog ispovednika, dostojnog i svetog srpskog vladiku. To isto važi i za vladiku Grigorija o kome sam prošle godine kritički pisao zbog samoinicijativnog i dobrovoljnog uvođenja ausvajsa u liturgijsku stvarnost (15).

KONTROVERZNI I KSENOFOBIČNI AUTOR NIKOLAJEVIH
TAMNIČKIH BESEDA – PO VLADIKI JOVANU ĆULIBRKU

U gostovanju vladike Jovana Ćulibrka na hrvatskoj televiziji N1 marta 2021. godine bilo je reči o radu mešovite versko-naučne komisije na istraživanju uloge nadbiskupa Stepinca i njegovih klirika u ustaškom genocidu nad Srbima, Jevrejima i Romima tokom Drugog svetskog rata. Voditelj emisije Presing se tada, valjda iz želje da pošto-poto konstruiše ma kakvu simetriju u genocidnosti, dosetio svetog vladike Nikolaja i počeo da čita njegove poznate citate iz Tamničkih beseda, u kojima Nikolaj kao moderne hristoubice, glavne inspiratore i učesnike u konačnoj dehristijanizaciji Evrope, sem bogobornih Evropljana, okrivljuje i bogoborne Jevreje, u ulozi lažnih prosvetitelja i filantropa, kreatora radikalno antihrišćanskih ideologija i novih stvarnosti. Ćulibrk je tada energično prekinio novinara i činilo se da će reći nešto argumentovano u odbranu Nikolaja i Tamnice, međutim on je odvažno preuzeo reč tek da bi se sa voditeljem „lako složio“ da u Tamničkim besedama nesporno ima elemenata „klasičnog međuratnog rasizma“, tj. mračnog i masovnog zoološkog prezira ka nedužnim ljudima, ka nižim rasama i etnosima:

"To je objavljeno 1985. godine. Za vreme života vladike Nikolaja niko nije primetio da je antisemita... Ovo je nešto što je objavljeno trideset godina nakon njegove smrti. Mi možemo sad raspravljati, da li je ovo originalni tekst, da li je Nikolaj u pravu, da li je u krivu, ovo je klasični međuratni antisemitizam, oko čega ćemo se lako složiti. Ali izvinite, optuživati čoveka za antisemitizam, zbog nečega što je objavljeno trideset godina nakon njegove smrti, malo je čudno... (Nikolaj) jeste čovek koji je znao da kaže kontroverzne stvari. Niko nije savršen." (11, 25:40)

Ovom konstantacijom Ćulibrk se zapravo olako složio sa Mirkom Đorđevićem, Jovanom Bajfordom, Filipom Davidom i ostalim autoritetima sa Peščanika koji su odavno već „dokazali“ da su Nikolajeve Tamničke besede mračne i ksenofobične, rasističke i čovekomrzačke, ali koristeći se jedino kvazinaučnim spletkarenjem, drskim čupanjem Nikolajevih citata iz njihovog originalnog konteksta i celokupnog Nikolajevog filosofsko-religioznog sistema, kako bi ih izvitoperili u svojim nakaradnim, bezbožnim i kriptonacističkim tumačenjima, svojim petparačkim skandalizovanjima, okretnim psihološkim i retoričkim varkama – i konačno zaveli pažnju neupućenih čitalaca sa suštine Nikolajevih misli na grubi i arhaični stil pisanja kojim se on u svom vremenu koristi, a u kome imenica „Jevreji“ ima uopšteno i polisemično značenje, koje danas treba pažljivo od slučaja do slučaja tumačiti i precizno prevoditi – baš onako kako nam taj isti dvolični Peščanik preporučuje u slučaju Marksa i Engelsa, proglašavajući „zamlatama“ svakog ko „suštinska pitanja marksizma“ svodi na „efemerne stvari“ poput „rasnog diskursa“ i „stila pisanja“, a kojima se ovi služe ističući arijevsku rasu, ali iznoseći i prilično grube i ponižavajuće ocene na račun čitavih grupa i naroda, naročito Srba i Slovena: „Marks i Engels su rasisti taman onoliko koliko su to mogli biti, ilustracije radi, mnogi od vodećih evropskih, pa i srpskih intelektualaca te ili nešto kasnije epohe – od Stojana Novakovića do Jovana Skerlića – koji su pisali o `nekulturnim Turcima`, `turskim varvarima`, `divljim Arnautima` i slično. Nazvati ih sve rasistima bilo bi preterivanje.“ (16)

Ćulibrk se lako složio sa Bajfordom koji tvrdi da je antisemitizam kod Nikolaja prisutan i u mnogim njegovim predratnim delima poput Ohridskog prologa, Novih beseda pod gorom, Indijskih pisama ili Priče o vuku i jagnjetu (17, 30-31). Bajford se poziva i na kvazinaučne studije sebi podobnih svetskih naučnika po kojima ispada da je taj identični Nikolajev antisemitizam prisutan i kod prvih hrišćana i svetih jevanđelista, takođe i kod svetog Jovana Zlatousta ili Justina Filosofa, da je celokupna evropska genocidnost zapravo jedan „panhrišćanski fenomen“, i da ova zla pošast izvire iz samog bića izvornohrišćanske Crkve, iz njenih najvažnijih doktrina i učenja, iz njena četiri Jevanđelja koja predstavljaju „rasadnik iz kojeg su iznikle ideje koje su nadahnule počinioce Holokausta“, „stablo koje nikada nije prestalo da hrani moderni evropski antisemitizam koji se iz njega razgranao“ (17, 169-171) – te moramo da se zapitamo do koje mere je Ćulibrk spreman da se olako slaže sa fabrikovanim kvazinaučnim tvrdnjama tek zato jer su one postale mejnstrim u bezbožnim svetskim i domaćim elitama, olako odbacujući jedno po jedno svetootačko delo kao ksenofobično, olako proglašavajući jednog po jednog hrišćanskog apostola i sveca za kontroverznog?

Složivši se olako sa neoboljševičkim kvazinaučnicima i lažnim prosvetiteljima, sekularnim sveštenstvom sa Peščanika i Helsinškog odbora, Ćulibrk je ušao u ozbiljnu neslogu sa svetim Justinom Ćelijskim koji ruši njegov pilatovski pokušaj proglašavanja Tamničkih beseda za potencijalni falsifikat, tobož podmetnut i sasvim nepoznat do 1985. godine – jer sam Justin te iste besede već 1973. unaveliko citira u svojoj studiji „Pravoslavna Crkva i ekumenizam“, koja predstavlja svojevrsnu razradu i dopunu Nikolajeve ratne zbirke, pri čemu samog autora ne naziva kontroverznim, već ravnoapostolnim, bogonadahnutim, zlatoustim, bogoumnim, hristoprosvećenim (18). Treba reći da je Justin i sam za svoj račun po sadržaju i naboju pisao isto ono što i Nikolaj u tim tamničkim citatima koji danas predstavljaju omiljeno štivo srpskih neoboljševika i hrvatskih voditeljka (kao primer videti Justinova tumačenja Mt. 27, 24-25 ili 1 Sol. 2,14-16) – te bi Ćulibrk dosledno i u ovim slučajevima morao registrovati nesporni „klasični antisemitizam“, a potom smišljati teorije o falsifikatima ili jednostavno priznati da je i Ava Justin imao „the dark side of the moon“, mračni i neispitani kutak svoje kontroverzne svetačke ličnosti iz koga je proiznosio sopstvene ksenofobične klasike...
Postavlja se pitanje kako smo uopšte dospeli do tužne zbilje u kojoj jedan moderni srpski vladika ne ume da čita i tumači svog sopstvenog Sveca u 21. veku, već se olako priklanja sudu njegovih klevetnika, te biva pritešnjen da nevešto sumnja u Nikolajevo autorstvo, u njegovu etičnost? Zašto Ćulibrk ne prepoznaje u „Tamničkim spisima“ onu svetootačku, duhovnu i apostolsku vrednost koju prepoznaje jedan Ava Justin? Ili makar autentičnost Nikolajeve misli koju prepoznaje patrijarh Pavle, pišući da je Nikolaj „sa gorčinom ukazivao u svojim zapisima iz Dahaua“ na naše ratno i poratno stradanje, kao na Božju kaznu zbog svenarodnog otpadništva od Crkve u međuratnom periodu? (12)

Razlog može biti Ćulibrkov kriptounijatski humanizam, njegova čovekocentrična eklisiologija. Iako vladikuje eparhijom i liturgiše, sinoduje i saboruje – Ćulibrk kao da nije duhovno prisutan u telu Bogočoveka koji je sebe pretvorio u Crkvu (19) da bi u njoj i danas bio mistično prisutan na ovoj planeti, pa tako i od čovečanstva jednako voljen ili omražen, proslavljan ili proganjan, kao i u jevanđelskim vremenima. Ćulibrk ne posmatra očima Hristovim, ne rasuđuje umom Hristovim, ne doživljava emocijom Hristovom – te zato i ne uspeva da spozna slojeviti bogočovečanski odnos prema nekrštenim Jevrejima koji Nikolaj ostvaruje iz mističnog Tela Hristovog, a koji u svim manifestacijama podrazumeva tvoračku i božansku ljubav, bilo da je ona izražena kroz milost i toplinu, bilo kroz ukor i razobličenje.

Da zaista duhom obitava u organskoj Crkvi, Ćulibrku bi bilo jasno da sam Hristos kroz svog sveca Nikolaja u ondašnjoj Kraljevini miluje one pitome i nezlobive Mojsijeve Jevreje, druguje i bratimi se sa njima, nesebično ih pomaže u novcu i hrani u njihovoj ohridskoj sirotinji. Da krajem 1939. piše vladičansku poslanicu kojom zapoveda vernicima Žičke eparhije da jedan dan božićnog posta i molitve posvete i za jevrejski narod, napominjući da je dužnost hrišćana da molitveno posti za onoga koji je u nevolji. Da ove naše Jevreje naziva srpskom braćom i septembra 1940. u Priboju na Limu, u doba kada je čitava Evropa već kiptela od demonskog antisemitizma. Da sam Hristos kroz Nikolaja poziva Srbe te iste 1940. da se ugledaju na svoje jevrejske susede i pokušaju da ih dostignu u narodnoj slozi i jedinstvu koje oni uspevaju da održe uprkos svojoj malobrojnosti i vekovnim progonima, takođe i da obrate pažnju na porodične vrline kod tadašnjih Jevreja, smatrajući ih evropskim prvacima u poštovanju svetinje braka i porodice. Da sam Hristos kroz svog sveca Nikolaja tokom rata spašava i sakriva u LJubostinji od nacista i sigurne smrti Jevrejku Margitu i njenu ćerku Elu Nojhaus. Da sam Hristos u „Žetvama Gospodnjim“ kroz svog lelićkog Proroka poziva Srbe da očekuju jedno veličanstveno iznenađenje upravo od ovih nekrštenih, čestitih i porodičnih, istinoljubivih i pravdoljubivih Jevreja, jer će oni postati nosioci i lučenoše pravoslavnog hrišćanstva u poslednjim istorijskim zbivanjima, kada pobožnost svih nas pravoslavnih naroda bude gotovo sasvim utihnula, postajući farisejski prazna i formalna... (20, 223)

Ćulibrku bi tada bilo jasno i da sam Hristos kroz svog sveca Nikolaja izražava žal zbog onih Jevreja koji pred Zidom plača uzalud proiznose svoj aristokratski sentiment, bogatašku tugu, beznadežnu i bezizlaznu religionost zasnovanu na čekanju mesije po meri i volji svog kolektivnog ega, kakvog nikada neće uspeti da izmole i dobiju od Oca nebeskog. Da sam Hristos kroz svog apostola Nikolaja 1928. učtivo polemiše sa vrhovnim jugoslovenskim rabinom Isakom Alkalajem, velikim prijateljem Srba koji je zbog svog humanitarnog rada u ratnim i poratnim vremenima odlikovan ordenima Svetog Save, ali koji sada pokušava da ubedi Nikolaja u talmudsku verziju prošlosti, predočavajući mu najnovija kvazinaučna otkrića, koja tobož dokazuju da su hristoubice Ana i Kajafa bili ljudi visoko moralne svesti, ravni starozavetnim prorocima po humanosti, prosvećenosti i pravičnosti. (20, 235)

Konačno, da je Ćulibrk duhovno prisutan u Telu Hristovom, on bi svojim hristoljubivim srcem osetio ne samo toplinu i blagonaklonost onih prvih, ne samo samoljubivu ravnodušnost onih drugih, već i organski prezir onih trećih nekrštenih Jevreja, koji razvijaju svoje autentične antimojsijevske i neopaganske humanizme prepoznatljive po fanatičnom bogoborstvu, korporativnom mesijanstvu, izvitoperenoj i demonizovanoj ideji budućeg veka, koji postaju naročito upadljivi nakon pojave lažnoga hristosa Šabataja Cvija u 17. veku i njegovih potonjih inkarnacija, borbenog anarhiste i antiteiste Jakoba Franka, potom i borbenih šabatajaca koji aktivno učestvuju u Francuskoj i svim idućim evropskim revolucijama i dehristijanizacijama, kao obični aktivisti i izvršitelji, ili pak kao ideolozi, organizatori, pokrovitelji – koje sam Hristos kroz Nikolaja u Tamničkim besedama jevanđelski ognjeno razobličava kao moderne Ane i Kajafe, nadobudne spletkaroše koji smišljaju klevete protiv NJega, njegove Crkve i njegovog Jevanđelja, kako bi ga konačno likvidirali sa ove planete, konačno proterali iz evropske kulture, nauke, porodice, crkvenosti, duhovnosti, društva i duše (20, 262). Hristos bi svakako i danas razobličavao te lažne paganojudejske filantrope i prosvetitelje, koji čak i sasvim neskriveno, poput Rokfelera ili Soroša, već decenijama ulažu svoj kapital u pseudonaučnu ksenofobizaciju Srpske Crkve i pravoslavne Srbije, očigledno oholo smatrajući teritoriju srpske države za svoj duhovni prostor a sam srpski narod za svoje beslovesno stado nad kojim odnekud imaju prvosvešteničko pravo da ga rukovode, prevaspitavaju i prosvećuju, da mu nameću svoje antihrišćanske duhovne i društvene vrednosti – kada bi u srpskoj jerarhiji imao jednog Nikolaja a ne jednog Ćulibrka, koji se pilatovski izmiče i olako slaže sa klevetama modernih fariseja, detektujući zajedno sa njima „klasični međuratni antisemitizam“ u jednom prvorazrednom svetootačkom delu.

Ako svemu dodamo i činjenicu da je po Nikolaju Raspeće Hristovo jedan svečovečanski zločin u kome učestvuje celokupna civilizacija u licu tri rasna predstavnika, po drevnoj biblijskoj rasnoj diferencijaciji kojom se Nikolaj često koristi (Semiti – Kajafa, Hamiti – Irod i Jafetiti – Pilat), da Nikolaj u svojim tumačenjima i aktuelizacijama Golgote ni sebi ni svom vernom narodu ne daje nikakav poslanički imunitet zbog neke formalne, obredne ili tradicionalne pripadnosti Crkvi, već upravo suprotno – svoju etnoreligioznu zajednicu poziva na naročitu budnost i preispitivanje, na identifikovanje sa samim ubicama, mučiteljima, izdajnicima, tužiteljima Hristovim, u svakom sopstvenom vlastoljubivom, gramzivom, sujetnom, pohotnom, oholom i lukavom pokretu uma, srca i tela (20, 227), ako svemu dodamo i činjenicu da Nikolaj sva pitanja različitosti između rasa, naroda, ljudi, staleža, civilizacija i tradicija, razmatra kroz Jevađelje o talentima po kome su sve naše urođene, nasleđene ili stečene datosti, privremene pozajmice za koje će svakako lično i kolektivno položiti različite račune pred svojim Tvorcem i Zajmodavcem, pred večnom Pravdom, Istinom i LJubavlju (20, 51), ako svemu dodamo i da je za Nikolaja hrišćanska Crkva mistični Organizam Boga Sina koji je postao biološki Jevrejin, a gde Nikolaj sada svim bićem svojim iz ljubavi obitava, neprestano prizivajući i veličajući Prečistu Jevrejku Bogorodicu Mariju, svakodnevno proslavljajući svete Jevreje Praoce, Proroke i Apostole oslikane na drevnim srpskim ikonama i freskama, opevane u svetosavskim minejima – onda biva već sasvim jasno da u činu hristoubistva po Nikolajevom pravoslavnom tumačenju, ne može biti ni reči o nekom biološkom predodređenju, zoološkom ili religioznom rasizmu koje mu spočitavaju klevetnici poput Đorđevića, Bajforda i Davida, čupajući prigodne citate iz njegovog filosofsko-religioznog sistema, kako bi ih oskrnavili svojim nakaradnim i bezbožnim, kriptonacističkim tumačenjima, svodeći Nikolajevu misao na puki diskurs i stil pisanja kojim se on u svom vremenu legitimno koristi, a na osnovu koga jedino „zamlate“ sa dvoličnog Peščanika mogu procenjivati suštinu Nikolajevog Svetosavlja...

Ćulibrk i ne pomišlja da brani tamničkog Nikolaja od ovih drskih mrzitelja jer nema hrabrosti da se pričesti stradanjima i poniženjima Hristovim, jer mu je medijski prostor dragoceniji i svešteniji od onog naučnog i crkvenog, jer bi mu potencijalna apologija Tamničkih beseda u jednom trenu uništila socijalni status, imidž modernog i emancipovanog, avangardnog vladike, a donela etikete „potisnute ksenofobije“, „mračnog konzervativizma“, „zavereničkog antisemitizma“, kao ordenje Hristovo kojim i nije baš voljan da se okiti. Ucenjen sopstvenim egom (ili nekom sličnom humanističkom stegom), Ćulibrk je prinuđen da se površno i lakomisleno saglašava sa lažima i klevetama kada one postanu konvencionalno mišljenje u svetskim ili pomesnim elitama, da olako odustane od svake ozbiljne i temeljne naučne i teološke analize Nikolajevih Tamničkih beseda, a na osnovu kojih se one ni po kom osnovu ne mogu svrstati u „klasični međuratni antisemitizam“ – ne samo zato jer su biološki ili religiozni rasizmi apsolutno neodrživi u Nikolajevom hristocentričnom filosofsko-religioznom sistemu – već i zato što sam Nikolaj u tim istim Tamničkim besedama antisemitizam proglašava evropskom avetinjom zbog koje se pomračeni evropski narodi odriču čak i svog hrišćanstva (ne želeći da ih kao „nedotupavne uči Jevrejski Bog“, „Jevrejin po majci i po narodu kome se prvi javio“, videti besede 18. i 49), zato što sam Nikolaj u tim istim Tamničkim besedama krišom, pod neprestanom nemačkom stražom i prismotrom, razobličava evropske nacizme i fašizme, nazivajući „smrću i paklom“ reči onih evropskih političara koji govore: „naš narod je krvlju i kulturom nad mnogim drugim narodima, i on treba da vlada nad tim narodima; osim toga još uobzir dolaze i naš ekonomski interes, važniji od svega drugog, i naš nacionalni prestiž“ (beseda 73), zato što Nikolaj ovde prepoznaje „nacionalnu samoživost“ kao najveću maloumnost i uzrok beskrajnih svađa među narodima (beseda 76), i smatra bogobornim zločinom svako pravdanje ubistva radi „nacionalnih interesa“ i „nacionalne slave“ (beseda 76), i označava „nacionalnu oholost i naduvenost“ suštom suprotnošću čovečanskoj iskrenosti i skrušenosti (beseda 40), i gnuša se evropskog šovinističkog nacionalizma i njegovog programskog načela koje glasi: „Zdrava muška mržnje prema svima koji se ne slažu“ (beseda 42), i naziva omiljenog Hitlerovog filozofa Ničea – bolesnikom i antihristom (beseda 27).

Zato što Nikolajeve Tamničke besede predstavljaju mistična i duboka biblijska tumačenja i oživljavanja citata drevnih jevrejskih proroka Mojsija, Isaije, Jeremije, Osije, u kojima Nikolaj zajedno sa njima rasvetljava sav ponor i svu tragediju modernih jevrejskih i evropskih bogobornih i neopaganskih humanizama, ništeći pritom sve granice između epoha, rasa i nacija, etničkih i religioznih tradicija, sve razlike između bogobornih Jevreja i bogobornih Engleza, Francuza, Nemaca, pa tako i bogobornih Srba kojima se ovde prvenstveno i obraća, koristeći se pritom diskursom ovih starozavetnih Proroka u kome akcenat nije na roditeljskoj ljubavi, već na roditeljskoj uvređenost, kazni i ispaštanju oholog i nerazumnog deteta: „Grešili smo, i ispaštali smo. Uvredili smo Gospoda Boga, kažnjeni smo. Ukaljali smo se svakim nevaljalstvom, oprali smo se krvlju i suzama. Pogazili smo sve što je precima bilo sveto, zato smo bili pogaženi. Imali smo školu bez vere, politiku bez poštenja, vojsku bez rodoljublja, državu bez Božjeg blagoslova. Otuda nam propast i škole, i politike, i vojske, i države. Dvadeset godina patili smo se da ne budemo svoji, zato su nas tuđinci poklopili svojim mrakom. Dvadeset godina ruganja precima, što su se privoleli carstvu nebeskome, zbog toga gubavog nam carstva zemaljskog gubitak. Kakvom smo merom merili Boga i svoje pretke, tako nam je odmereno“ (beseda 1) ...

JASENOVAČKI RITAM I BLUZ VLADIKE JOVANA ĆULIBRKA

U istom nastupu na N1 televiziji, vladika Jovan Ćulibrk u prvom licu množine kaže da samo pitanje konačnog broja jasenovačkih novomučenika svi mi skupa: Crkva, mediji, političari, trebamo da prepustimo naučnim institucijama kojima države moraju da obezbede uslove i sredstva za ozbiljan rad, da ovde na Balkanu vlada svojevrsna zamešanost života u kojoj svako želi da se svačim bavi, a da je zapravo jedino potrebno da te stručne ljude ostavimo na miru, da ne očekujemo od njih rezultate sutra, niti da brzopleto tragamo za njima kod onih koji se neprofesionalno bave ovim problemom (11, 20:30). Ćulibrk je i u ranijim javnim nastupima naglašavao važnost dugog i neizvenost, apsolutno nezavisnog naučnog rada, napominjući da su odmah nakon rata ozbiljne države formirale moćne naučne institucije koje su 40 godina mukotrpno i podrobno radile kako bi tek tada došle do realnih procena žrtava, poput Jad Vašema u Izraelu koji zapošljava 800 ljudi – za razliku od našeg ubogog Muzeja žrtava genocida koji funkcioniše tek od devedesetih a danas zapošljava jedva sedam ljudi. (8)

I zaista, Ćulibrk je u pravu, veliko je pitanje da li će naš Muzej uspeti da okonča svoj posao i za 400 godina s obzirom na broj zaposlenika, kao i interesovanje i investiranje državnih vlasti, koje u Jasenovcu očigledno ne prepoznaju suštinsko i zavetno mesto u istoriji srpskog naroda. Treba reći i da u ovom današnjem, više nego skromnom Muzeju genocida, vlada pravo radno blagostanje u odnosu na onaj Muzej iz devedesetih, koji je jedva krpio kraj s krajem u doba građanskih ratova i sankcija, sveopšte nemaštine i nemara, a kada je prvi direktor dr Milan Bulajić, koji je bio pozivan kao ekspert na međunarodnim suđenjima zločincima iz Drugog svetskog rata, koji je čitav svoj radni i životni vek posvetio istraživanju genocida u NDH (nikad ne dovodeći u sumnju ratne i poratne procene ukupnog broja žrtava) – morao istovremeno da animira donatore i pribavlja donacije kako bi Muzej imao elementarne uslove za rad. Osim što danas funkcioniše sa nekih 1% od radnog kapaciteta Jad Vašema, naš Muzej se nalazi i u mnogo nezahvalnijoj istraživačkoj poziciji. On je počeo da radi čak pola veka nakon počinjenog ustaškog genocida, sa izuzetno sirotim naučnim nasleđem iz Brozove vladavine u kome je radi „bratstva i jedinstva“ pitanje genocida nad Srbima u NDH sofisticirano potiskivano i marginalizovano strategijom organizovanog zaborava, a što se može smatrati i oblikom tihog produžetka, konačnog dovršetka samog genocida.

U tom kontekstu treba primetiti da je Brozova komanda još tokom rata 1943. iz nekog neobjašnjivog razloga sprečila akciju oslobođenja Jasenovca, koju je pod šifrom „Da Savom više ne plove leševi“ osmislila grupa savesnih i čovekoljubivih partizana (10, 322), da je Brozova komanda iz nekog opet iracionalnog razloga „zaboravila“ da oslobodi Jasenovac sve do prvih dana maja 1945. kada je i Berlin već bio oslobođen, kada su partizani zapravo tek samo ušetali u već opustošeni logor, u kome su ustaše imale prethodno više nego dovoljno vremana da temeljno i sistematski uništavaju tragove svojih zločina, da spale svoju celokupnu dokumentaciju i evidenciju logoraša (i time pripreme teren svojim ideološkim potomcima za istorijski revizionizam zasnovan na preciznoj poimeničnoj evidenciji, kakvu je danas nemoguće restaurirati), da efikasno likvidiraju preostale logoraše i uništavaju masovne grobnice miniranjem, traktorskim preoravanjem, iskopavanjem i paljenjem leševa benzinom, što će takođe činiti i neoustaše tokom građanskog rata devedesetih (10, 406).

Mi danas možemo samo da nagađamo koliko bi puta bio brojniji današnji spisak od jedva stotinu hiljada jasenovačkih novomučenika, da nagađamo i za koliko bi se gruba ratna i poratna procenu od 700 hiljada stradalih Srba na teritoriji cele genocidne države smanjila ili povećala – da je Broz odmah nakon rata zločin u NDH proglasio genocidom i oformio državnu instituciji ravnu Jad Vašemu, u kojoj bi osam stotine eksperata i profesionalaca otpočelo višedecenijsku stručnu istragu. Teško je i zamisliti mogućnost da je rad izraelskog Jad Vašema bio pola veka direktno zavistan od jednog režima koji bi poput Brozovog, strateški ometao svaki pokušaj temeljnog istraživanja i prikupljanja građe o genocidu, okončavši tek započeta antropološka iskopavanja 1964. čiji su rezultati prvih pilotskih sondiranja bili stravični, dopustivši da mnoge masovne grobnice ostanu neobeležene, čak zabetonirane ili pretvorene u fudbalska igrališta, poput onog koji je sagrađen nad delom masovne grobnice jasenovačkog potkampa Stara Gradiška – poratne vlasti u Nemačkoj ili Poljskoj bi i same bile osuđene za genocid da su na svoju ruku sprečile konzervaciju i srušile ostatke logora Dahau i Aušvic, a što je Brozov režim upravo sproveo u Jasenovcu, iako je pred sobom već imao izrađen elaborat o restauraciji dr Nikole Nikolića, ciljano uništavajući kompleks kako bi na njegovom mestu posadio bezlični betonski cvet (21, 207-214). Ista sudbina bi snašla i one pripadnike Brozovog režima koji su 28. maja 1945. od Diane Budisavljević oduzeli i otuđili više hiljada kartona sa imenima srpske dece koju je ona tokom rata spasila od ustaškog pokolja, vodeći u toj ličnoj datoteci i urednu evidenciju o privremenim hrvatskim usvojiteljima, a sve sa namerom da deca nakon rata budu vraćena preživelim članovima svojih matičnih porodica – čime je jedan humani ratni čin oskrnavljen i preobražen u poratni genocidni proces nasilne hrvatizacije i pokatoličenja dece koja su time, po rečima profesora LJubodraga Dimića, „zauvek izgubila svoj srpski identitet“, ostala trajno lišena mogućnosti da saznaju „svoje pravo ime, imena roditelja i rođaka, mesto i datum rođenja, veru“, trajno izgubljena za sam srpski narod (22).

Brozov režim je zapravo Hrvatskoj, kao jednoj od najodanijih Hitlerovih ratnih saveznika, po rečima Žarka Vidovića, uskratio mogućnost doživljavanja „spasonosnog i blagodatnog poraza“ kakav su doživele Italija, Nemačka i Japan, države koje su bile od međunarodne zajednice primorane da priznanjem svojih ratnih zločina raskrste sa svojim nacifašističkim tradicijama, ali i da istovremeno time svom narodu omoguće početak obnove sopstvenog autentičnog demokratskog mentaliteta (23). Potiskivanjem istine o srpskom narodu kao žrtvi genocida i ratne agresije, Brozov režim je Hrvatima omogućio jedino obnovu neoustaškog mentaliteta koji je pod komunizmom tek samo hibernirao, da bi se nakon njegovog pada probudio prilagođen i modernizovan, transformisan iz prvobitnog klerofašističkog u savremeni „demokratski“ otpor ka onim istim starim, nezajažljivim i hegemonim „srbokomunistima“, koji bi i danas da proganjaju, zlostavljaju i pokoravaju nedužni hrvatski narod, insistirajući na svom poratnom mitu o hrvatskom genocidu nad 700 hiljada jasenovačkih ili srpskih žrtava, bez ikakvih prvorazrednih naučnih dokaza, bez spiska sa preciznim podacima većine stradalih.

Moderna srpska nauka je dakle, skupa sa svojim Muzejom genocida, danas ne samo u jednoj nezavidnoj i gotovo beznadežnoj, već i u ucenjenoj poziciji. Od nje se očekuju što skoriji naučni dokazi ili što skorije priznanje sopstvenih istorijskih laži, ako joj je imalo stalo do što skorije „demokratske“ normalizacije međususedskih odnosa na Balkanu. Na ovakve pritiske ne nasedaju oni trezveni i istinoljubivi, karakterni i nepotkupljivih naučnici, najpre znajući da se brojke od oko 700 hiljada stradalih ne zasniva na poratnim procenama „srbokomunista“ već na ratnim procenama nemačkih generala i nacističkih tajnih službi, kao direktnih Hitlerovih i Himlerovih predstavnika u Zagrebu i okruženju, takođe i na procenama samih ustaških poglavnika, svedočanstvima velikobugarskih fašističkih atašea. Ovi naučnici imaju svest i o već pomenutoj psihološko-istorijskoj pozadini same ucene, o Brozovoj strategiji kolektivnog zaborava kao metafizičkom dovršetku ustaškog genocida, svest o nemaru srpskih vlasti ka Jasenovcu kao zavetnom mestu u srpskoj istoriji u koje treba stostruko više investirati, svest o činjenici da srpska nauka u svojim terenskim i arhivskim istraživanjima danas ne može da računa na iskrenu i celovitu pomoć državnih institucija „neporažene“ Hrvatske i „neporaženog“ Vatikana, kome su sopstveni društveni status i nadčovečanska religiozna stvarnost preči od bilo kakve naučne zbilje (24), svest o nesagledivoj razmeri samog genocida u kome su čitava sela, plemena, porodice iščezla ne samo sa ove planete već i iz kolektivnog pamćenja – poput one trinaestočlane srpske obitelji iz Donjeg Vodičeva, koja nikada ne bi ni bila evidentirana među jasenovačke žrtve da se četrnaesti član, Dušan Tomić kao jedini preživi tek u novije vreme nije javio da obelodani istinu o svojoj porodičnoj tragediji, upravo revoltiran neoustaškim revizionizmom u kome se insistira na spisku sa tačnim imenima stradalih (10, 313) – a koga je danas moguće rekonstruisati baš koliko i spisak svih preživelih i izbeglih Srba iz NDH, što bi mogao biti kontrazahtev upućen svim revizionistima i naučnim čistuncima, kako bi se na osnovu razlike od dvomilionskog srpskog življa u NDH, utvrdilo da li su ratne i poratne procene srpskih i jasenovačkih žrtavi bile realne, preterane ili pak možda šture i nepotpune. Te naše trezvene i istinoljubive, karakterne i nepotkupljive naučnike danas treba slediti i pažljivo slušati, kada poput akademika Vasilija Krestića upozoravaju:

„Zgrožen stravičnim zločinima koji su se dešavali u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj nad Srbima, Jevrejima i Romima, naš uvaženi pisac i diplomata Jovan Dučić je na izmaku svog života poručio Srbima da su dužni na sve strane, urbi et orbi, da šire vesti o genocidu koje su počinili Hrvati. On nije bez razloga tvrdio da se o zločinima tih razmera, koji su se desili u ustaškoj hrvatskoj državi, ne može i ne sme ćutati. Smatrao je da sve generacije Srba, ne samo one za čije vreme se dogodio genocid već i one koje dolaze, imaju obavezu da na sve moguće načine obaveštavaju svet šta su učinili Hrvati svojim nedužnim stanovnicima, koliko su okrvavili ruke i na koji užasan način su to učinili... Srbi nisu ispunili amanet Jovana Dučića ne zato što nisu hteli, što ga nisu poštovali, što su ga svesno ignorisali već zato što im istorijske okolnosti to nisu dozvolile. Komunistička vlast s Josipom Brozom na čelu, koja je zavladala novom, posleratnom, drugom Jugoslavijom, odlučila je da je gradi na temelju tzv. bratstva i jedinstva. Da ne bi remetila bratstvo i jedinstvo, da bi ga širila i učvršćivala, komunistička vlast je odlučila da genocid počinjen nad Srbima, Jevrejima i Romima gde god može i koliko više može prećutkuje. Ta izuzetno značajna i bolna tema bila je tabuisana. Zvaničan stav o njoj bio je da je šaka ustaša zaista počinila zločin nad Srbima i da oni zaslužuju osudu, ali da su i Srbi, zbog svoje navodne velikosrpske šovinističke politike, zbog ugnjetavanja Hrvatske i Hrvata, zbog monarhofašističke diktature kralja Aleksandra, zbog ubistva Stjepana Radića i njegovih drugova, zaslužili da budu kažnjeni. Krivica je tako podeljena: krivi su oni koji su izvršili zločin, ali su krivi i oni koji su zločin izazvali. Zbog takve simetrije, koja je bila karakteristična za komunističku vladavinu, o izvršenom zločinu genocida nije moglo biti, i dugo nije bilo, ne samo naučnih već bilo kakvih ozbiljnih rasprava. Ako se neko, u izuzetnim slučajevima, i upuštao u ispitivanje i izučavanje genocida, morao se držati zvaničnih partijsko-političkih stavova i zvaničnih ocena. Ukoliko to nije činio, nailazio je na veoma oštre političke osude. Optuživan je da remeti bratstvo i jedinstvo, da kopa po ranama ubijenih, da čitav hrvatski narod optužuje za genocid i slično... Padom komunističkog režima i raspadom Jugoslavije pitanje počinjenog genocida kao naučne teme bilo je deblokirano, ali je prepušteno pojedincima, a ne posebnim naučnim ustanovama iza kojih bi stajala država. Međutim, iz političkih razloga, da ne bi remetila i inače loše odnose sa Hrvatskom i Hrvatima, da ne bi podžarivala njihovu mržnju podsećanjem na genocid, da bi ih odobrovoljila i stekla njihovu naklonost, Srbija nije bila spremna da posveti ni političku, ni naučnu pažnju stradalnim godinama iz vremena Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske. U takvoj situaciji čak je i Srpska akademija nauka i umetnosti, koja je više godina imala odbor za izučavanje genocida, koji je osnovao akademik Vladimir Dedijer, nedugo posle njegove smrti taj odbor ugasila. S mnogo problema, na granicama opstanka, zbog nezainteresovanosti i nemara države, tada je postojao i Muzej žrtava genocida, kojim je rukovodio dr Milan Bulajić. Zbog pomenutih političkih okolnosti, kako onih iz vremena vladavine komunista Josipa Broza, tako i onih posle njega, i posle raspada Jugoslavije, više od osamdeset godina, sve do naših dana mi u Srbiji nismo uspeli da podignemo jedan memorijalni centar, srpski Jad Vašem, posvećen žrtvama genocida. Taj propust danas nam se višestruko sveti. Oni koji su počinili genocid podigli su svoje memorijale i u njima bezobzirno krivotvore istoriju prema svojim potrebama i merilima, ne obazirući se na naučno proverene istorijske izvore, na činjenice. Zbog naše političke neodgovornosti, nezrelosti i naivnosti, zbog toga što nismo poslušali Jovana Dučića, da celom svetu, urbi et orbi, blagovremeno obznanimo da su Hrvati u Drugom svetskom ratu počinili jedan od najvećih zločina u 20. veku, danas doživljavamo da nas zločinci optužuju da smo mi Srbi genocidan narod. Da bi se umanjio obim počinjenog zločina, broj ubijenih u Hrvatskoj već duže vreme bezočno se smanjuje nekim matematičkim proračunima, pri čemu se potpuno zaobilaze egzaktni podaci verodostojnih svedoka. Dočekali smo čak i to da se broj jasenovačkih i drugih žrtava u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj smanjuje i usred Beograda...“ (47)

Zaista, lepo je od vladike Jovana Ćulibrka što javno priznaje da je i sam nestručan i nekompetentan, što u prvom licu množine i samoga sebe i sve nas skupa poziva na hrišćansko smirenje pred naučnom i ontološkom Istinom koju svakako treba strpljivo i spremno dočekati. Međutim, ovde se postavlja pitanje zašto nam on ne pruža i lični primer tog istog smirenja – već sasvim suprotno, primer onog sujetnog zamešateljstva i neprofesionalnog svaštarstva, drskog ometanja jednog mukotrpnog i dugoročnog naučnog procesa? Zašto se jedini on među svima nama laicima, našao pozvanim da još od 2015. godine gromoglasno najavljuje sam ishod tih naučnih istraživanja kojima je tako nasušno potreban beskrajni radni mir i apsolutna nezavisnost od Crkve, medija, političara – gotovo garantujući da će broj stradalih u jasenovačkom kompleksu logora u budućim enciklopedijama biti višestruko niži od trenutno vladajućih procena? Zašto nam je kao „preciznu informaciju“ i „stanje nauke“, poturao jednu krajnje neosnovanu simetriju sa Poljskom i Aušvicem – po kojoj bi konačna procena jasenovačkih žrtvi mogla da spadne sa 700 ili 600 na 200 ili 300 hiljada stradalih?

Zašto je uporno diskreditovao vladajuću procenu tvrdeći da je „poratna“ tj. komunistička, neobjektivna i ostrašćena, intereždžijska i nenaučna – kada se ona prvenstveno zasniva na nimalo interesnim ratnim procenama visokih nemačkih oficira i agenata, na ustaškim svedočanstvima, bugarskim izvorima, predanjima logoraša? Ma koliko javno ispovedao svoju neukost i nestručnost, Ćulibrk je višestruki crkveni zvaničnik za pitanja genocida, pritom i član Upravnog odbora Muzeja genocida, naučne institucije čiji je pokrovitelj država Srbija, zbog čega i njegove najave istovremeno predstavljaju glas srpske Crkve i zvanične srpske nauke, možda i glas nekih nezvaničnih međucrkvenih ili međudržavnih dogovora, kojima nauka služi tek samo kao paravan, što sve izaziva dodatna podozrenja i pitanja: Ko to u Srbiji tako nestrpljivo i ubrzano privršava enciklopedije koje se po Ćulibrku već „sada spremaju za štampu“ a u kojima će broj jasenovačkih žrtvi biti drastično smanjen? Da li nam Ćulibrk svojim senzacionalističkim proročanstvima, zapravo nagoveštava neke unapred poznate rezultate, onako zagonetno i upečatljivo kao što je nekada u „Ritmu“ iz sveta otkrivao nama po provincijama još uvek nedostupne sadržaje već objavljenih albuma Stounsa ili Lajbaha? Ili on time već daje ideološke smernice i nezahvalne rokove onim naučnicima nad kojima ima upravnu moć, drsko vršeći pritiske i usmeravajući njihovo „stanje nauke“ ka nekoj već dogovorenoj unijatskoj, pijačnoj i burazerskoj pogodbi? Ili želi da nam kaže da su Sedmorica veličanstvenih iz Muzeja genocida uspela da privrše onaj posao na kome je osamsto nejakih iz Jad Vašema mukotrpno radilo 40 godina, uz svesrdnu podršku međunarodne zajednice kao i poratnih vlada država u kojima je počinjen genocid – te nam on sada ushićeno i iz prve ruke otkriva preliminarne rezultate:

„I da znate, ovo vam govorim kao neko ko je realno upućen u stanje nauke u tom pogledu, broj žrtava Jasenovca u budućim enciklopedijama genocida i holokausta koje se sada spremaju za štampu neće biti 600 ili 700 hiljada. Biće neki drugi brojevi, koji – to ću pokušati da odgovorim. /.../ Moram ovde da vam dam jednu preciznu informaciju. U svim zemljama Evrope koje su učestvovale u Drugom svetskom ratu, do 1948. godine postojale su komisije koje su donele prvobitne procene [žrtava] i to iznijele u knjigama. Kada su u pitanju Jevreji, postoji čitava serija tzv. Crnih knjiga, za svaku zemlju Evrope, gde su donešeni ti prvi opisi i brojevi. Posle toga, normalne države su formirale institucije, naučne Institute, koji su 40 godina potom radili, istražujući podrobno šta se zaista desilo. Primera radi, prvobitna procena broja žrtava Aušvica bila je oko 4 miliona, da bi se istraživanjem, radom – zaista krvavim radom – krajem osamdesetih došlo do desetotomne zbirke koja se zova `Anatomija logora smrti Aušvic`, pod redakcijom Francišeka Pipera i Izraela Gutmana, koji se nedavno upokojio i koji je bio jedan od doajena istraživanja holokausta, autor `Enciklopedije holokausta`. U toj analizi, na kraju, u sumi koja sadrži deset velikih knjiga – tu je i pitanje plinskih komora, krematorijuma… – kaže se da je u Aušvicu stradalo između milion i sto hiljada i milion i petsto hiljada žrtava. Znači, stravična je razlika između četiri miliona i milion i po žrtava – dva i po miliona ljudi... Odakle to dolazi? Dolazi iz jednostavnog razloga – 1948. godine broj žrtava uložen u pobedu nad nacizmom značio je veći komad Evrope u podeli. A šta vi mislite, otkud Poljskoj sada Istočna Pruska? Istočna Pruska, koja je potpuno njemačka, sada se nalazi u Poljskoj, to je Zapadna Poljska. Ta dva i po miliona nepostojećih žrtava su upravo tu. Time sam posredno dao odgovor i na pitanje Jugoslavije. /.../ Ono što znamo za Jasenovac, to je fizička granica ispod koje ne može da se ide a to su pobrojane žrtve po imenu i prezimenu, a njih ima oko 90 hiljada. Jevreji za broj stradalih u holokaustu, sa milionima dolara uloženih u istraživanje, nisu došli do svih imena, imaju četvrtinu imena za koje smatraju da nikad neće doći do njih. U knjizi o Jadovnu ima 11 hiljada popisanih žrtava, a računa se da je bilo oko 40 hiljada mrtvih. Tu negde, u tom odnosu, leži tajna broja žrtava u Jasenovcu. Pošto se ne bavim tim istraživanjem, bio bih još jedan od onih koji šuplje pričaju kada bih rekao koja je gornja granica.“ (8) „Sedamdeset godina nakon prestanka rada Jasenovca, mi još uvek baratamo s poratnim procenama, i još uvek nam nedostaje ozbiljan rad na utvrđivanju broja žrtava. Zato, iznositi autoratitativne tvrdnje o broju jasenovačkih žrtava, pogoto kako se to radi na prostoru bivše Jugoslavije, jeste nemoralno“ (7)

Ćulibrk posredno tvrdi da vladajuća procena od 600 ili 700 hiljada stradalih u Jasenovcu obuhvata ogroman broj „nepostojećih žrtava“ a koji može i nadmašiti broj realno likvidiranih. Kao „preciznu informaciju“ navodi slučaj Poljske u kojoj je bio instaliran nacistički logor Aušvic, a koja je nakon rata veštim i sračunatim umnožavanjem i lažiranjem ukupnog broja logorski žrtava obmanula međunarodnu zajednicu, kako bi se na račun ratne odštete ovajdila i prisvojila Istočnu Prusku, parče nemačke istorijske i etničke države. Ovo poređenje nije osnovano najpre zato što Jasenovac nije bio nemački niti italijanski već autentični i samosvojni hrvatski logor. Sami Nemci gotovo da nisu imali pristup unutar logorskog kompleksa, dok su visoki nemački predstavnici u Zagrebu čak protestvovali zbog njegovog rada, smatrajući da je beskrajno i iracionalno ubijanje Srba u NDH kontraproduktivno, jer dodatno destabilizuje region, provocira nove antifašističke ustanke. Posmatrano iz međunarodne perspektive, u kojoj je rešavano pitanje Aušvica, Jasenovac je genocidna kreacija jednog od konstitutivnih naroda Jugoslavije – zbog čega se nameće i pitanje zašto bi iko plaćao odštetu ili ustupao „parče Evrope“ Jugoslaviji zbog Jasenovca, kada je sama Hrvatska amnestirana od sopstvenog genocidnog izuma, kada ona sama nikada nije kažnjena recimo ustupanjem dela svog etničkog prostora Srbima kao najbrojnijoj kolektivnoj jasenovačkoj žrtvi, u poratnom unutardržavnom razgraničenju narodnih republika? Ćulibrkova paralela sa Aušvicom nije prikladna ni zbog činjenice da većina žrtava u Jasenovac nije dovođena iz svih krajeva Evrope, već iz neposrednog okruženja, prvenstveno sa teritorije Nezavisne Države Hrvatske, zbog čega su i greške u procenama, potencijalnim dupliranjima, srazmerno manje. Konačno, ova konstrukcija o poratnom intereždžijskom, dvostrukom ili trostrukom kalemljenju broja žrtava nije osnovana i zato što se zasniva na Ćulibrkovom svesnom ignorisanju ratnih procena samih ustaša i nemačkih visokih predstavnika i obaveštajaca, koji su u svojim kancelarijama u NDH i širom Balkana prikupljali podatke sa terena, i koji nisu imali nekog naročitog interesa da preuveličavaju zločine svojih najodanijih saveznika, kako u procenama ukupnog broja srpskih stradalnika na čitavoj teritoriji NDH, tako i u procenama jasenovačkih žrtvi svih naciona:
Do kraja 1941. godine – preko 200 hiljada Srba u NDH: Nacistički general Edmund Glez fon Horstenau bio je Hitlerov poverljivi ratni opunomoćenik i vojni predstavnik u Zagrebu, nakon pada fašizma uhapšen i sproveden u zatvorski kompleks blizu Nirnberga, gde je izvršio samoubistvo 1946. godine. Horstenau je u visokim nacističkim krugovima važio za jednog od najobaveštenijih oficira na balkanskom poluostrvu, podrobno upućenog čak i o stanju na udaljenim frontovima. On se u Zagrebu zahvaljujući svojoj poziciji ali i otmenom vladanju i raskošnom obrazovanju, izuzetnoj pronicljivosti i komunikativnosti, uspešno integrisao u elitne državne i društvene krugove, stekao lična poznanstva sa vladajućim i opoziocionim političarima, visokim ustaškim oficirima i službenicima, kliricima, masonima, univerzitetskim profesorima, hrvatskim umetnicima, poput Meštrovića. Hosternau je u prikupljanju podataka sa terena imao na raspolaganju i nemačke agente prisutne u NDH, naročito reaktiviranog austrougarskog oficira, folksdojčera iz Zagreba Artura Hefnera koji se, po neumornom istoričaru i istraživaču nacističkih arhiva Vasi Kazimiroviću, pokazao kao „izvrstan obaveštajac, jedan između onih koji će mu na tekućoj traci isporučivati autentične izveštaje o ustaškim zlodelima nad srpskim stanovništvom“, koji je „dolazio do originalnih izveštaja koji su predstavnici ustaške policije i vojske upućivale svojim starešinama u Zagreb“ – a što je general Hosternau, skupa sa ostalim pribavljenim obaveštajnim podacima implementirao u svoje zvanične izveštaje i lične zapise, gde sem podrobnih opisa pojednih masovnih ubistava, stoji i procena o preko 200 hiljada stradalih Srba na čitavoj teritoriji NDH u samo prva tri meseca postojanja genocidne države, do početka avgusta 1941. godine (25, 105 i 114). Procenu generala Hosternaua prenosi ili potvrđuje iz sopstvenih obaveštajnih izvora šef Upravnog štaba glavnokomandujućeg u okupiranoj Srbiji, SS-grupenfirer, dr Harold Turner, nakon rata osuđen na smrt zbog ratnih zločina, a koji 3. septembra 1941. godine u svom izveštaju nadređenima, svakako bez imalo empatije ka nevinim srpskim žrtvama, piše: „Prema izveštajima, kojima raspolažemo, samo u Hrvatskoj je pobijeno oko 200.000 Srba“. (21, 122)

Do jeseni 1942. godine – oko 400 hiljada Srba u NDH / oko 220 hiljada svih u Jasenovcu: Neoustaški revizionizam pobija i moćna SS ustanova, Služba bezbednosti Rajha (SD), koja je imala svoju sopstvenu obaveštajnu mrežu na teritoriji NDH, sačinjenu od agenata koji su centrali dostavljali izveštaje sa terena, svakako ne pateći od emocionalnog preterivanja, a po kojima je 17. februara 1942. sačinjen zvaničan referat upućen Himleru, potpisan rukom zapovednika Glavnog bezbedonosnog ureda Trećeg rajha u Berlinu Rajnhara Hajdriha, u kome stoji da „broj pravoslavaca koje su Hrvati masakrirali i na sadistički način kinjili do smrti, iznosi oko 300 hiljada“ (25, 128). General Hosternau u februaru te 1942. izveštava da se procene ukupnog broj Srba stradalih u NDH kreću i do 700 hiljada, s tim što bi on sam „želeo”, kako stoji u izveštaju nemačkog poslanstva, „da brojku od 300.000 smatra tačnom”. Hosternau kaže i da mu Pavelićeva vlada saopštava da su ustaše do sada kao pobunjenike pogubile „250.000 Hrvata i 200.000 Srba”, pri čemu on sam primećuje da je u ovoj proceni broj Hrvata bio „suviše visok”, a broj Srba „suviše mali” (26, 85). Profesor Mira Radojević skreće pažnju i na ličnu dokumentaciju generala Hosternaua iz novembra 1942. godine u kojoj stoji da je do ove jeseni u jasenovačkom kompleksu po naređenju osnivača i prvog upravnika Maksa Luburića, pobijeno u glavnom jasenovačkom logoru 120.000, u potkampu Stara Gradiška 80.000 i u ostalim logorskim jedinicama oko 20.000 ljudi (27). General-pukovinik Aleksandar Ler, vojni zapovednik Jugoistoka, zabrinut zbog jačanja ustaničkih pokreta, izveštava Hitlera da su ustaše, po sopstvenoj evidenciji i priznanju, likvididali oko 400 hiljada pravoslavaca do jeseni ove godine (25, 129). Nemačkim visokim oficirima i službenicima u ovoj godini treba pridružiti predsednika fašističke Bugarske Bogdana Filipova, kome poverenik Doča Hristov iz Zagreba 22. aprila 1942. godine donosi vest od samog Ante Pavelića: „Poglavnik je priznao da je, da bi se obračunalo sa Srbima u Hrvatskoj, moralo biti ubijeno 400.000 ljudi. Ostalo je još toliko, sa kojima će se verovatno obračunati na isti način“ (28, 20). Takođe i reč vatikanskog kardinala Tiserana, jednog od retkih koji je javno istupio protiv ustaškog genocida poredivši ga sa srednjovekovnim inkvizicijama, a koji u junu 1942. saopštava da broj srpskih žrtava dopire do 350 hiljada (29, 52). Potom reč italijanskog oficira Enca Gataldija koji tvrdi da je tokom 1941. i 1942. likvidirano „356 hiljada pravoslavaca i više desetina hiljada Jevreja (30, 122) – konačno i reč samog ustaškog generala Luburića koji je 9. oktobra 1942. u Jasenovcu priredio prigodnu svečanost i banket na kome je zaslužne ustaše odlikovao Pavelićevim zlatnim i srebrnim medaljama, ponosno istakavši da su ustaše u ovoj godini „u Jasenovcu poklali više ljudi nego Osmanlijsko carstvo za cijelo vrijeme boravka Turaka u Evropi“. (27)

Do jeseni 1943. – od 500 do 700 hiljada Srba u NDH / preko 500 hiljada svih u Jasenovcu: Nacistički general hrvatskog porekla Lotar Rendulič, na jugoslovenskom prostoru aktivan od 1943. do 1944. godine, iznosi procenu od 500 hiljada stradalih Srba na čitavoj teritoriji NDH (31). Ustaški satnik dr Marin Jurčev, zapošljen u Jasenovcu kao doktor do 1944. godine, kada je likvidiran od samih ustaša zbog održavanja veza za partizanima, ostavio je za sobom svedočanstvo o 500 hiljada ljudi likvidiranih u jasenovačkom kompleksu do avgusta 1943. godine (21, 124). Treba pomenuti i Sinodsku komisiju SPC oformljenu u Beogradu ubrzo nakon okupacije radi prikupljanja podataka o stradanju srpskog naroda, a koja početkom 1943. objavljuje svoj Memorandum u kome piše: „Po oceni izbeglica i po glasovima s druge strane približan broj pobijenih Srba - ljudi, žena i dece - u `Nezavisnoj Državi Hrvatskoj` iznosi do početka 1943. godine oko 700.000. Tačan broj danas nije moguće odrediti“ – pri čemu pod „glasovima sa druge strane“ treba podrazumevati vesti iz NDH ali i već vladajuću procenu u Evropi, koju iznosi francuski novinar Žan Izar tek pristigao iz Splita u Ženevu, pišući da je do kraja 1943. godine u NDH likividirano oko 700 hiljada Srba (32). Komisija SPC u svom Memorandumu procenjuje da je od ovog ukupnog broja žrtava iz NDH u samom Jasenovcu stradalo 80 hiljada Srba, što vladika Atanasije Jevtić odbacuje kao šturu i netačnu tvrdnju, smatrajući da Komisija tada „još nije raspolagala ni izdaleka svim podacima o daleko veđem broju postradalih u Jasenovcu i drugim ustaškim logorima do tog vremena.“ (10, 30-34).

Do marta 1944. godine – od 600 do 700 hiljada žrtava svih nacija u jasenovačkim i drugim logorima. U ličnoj arhivi rajshfirera Hajnriha Himlera, pronađen je izveštaj od 16. marta 1944. godine, koji je sastavio SS general-major Ernest Fik, u kome stoji: „Prema usmenom saopštenju esesovca Bajera (Bacer), političkog vođe u komandi V SS brdskog korpusa, stanje na hrvatskom delu Balkanskog poluostrva su sledeće: Partijske trupe-ustaše su nastrojene katolički, nedisciplinovane su, sa slabom obukom, u pogledu borbenosti delimično nepouzdane, a poznate su i po tome što su oko 6-700.000 (politički) drukčije nastrojenih odveli u koncentracione logore i `zaklali` na balkanski način. Bore se protiv četnika i partizana. Sebe smatraju esesovcima.“ (10, 258).

Do maja 1945. godine – od 750 hiljada do milion Srba u NDH. Hitlerov specijalni ratni izaslanik Ministarstva spoljnih poslova za Jugoslaviju Herman Nojbaher, beleži u svojim poratnim spisima: „Klanje Srba od strane Hrvata je među najstrašnijim masovnim ubistvima u svetskoj istoriji. Bio sam svedok kada su se ustaške vođe hvalile kako je pobijen jedan milion Srba, uključujući novorođenčad, decu, žene i stare“ – što Nojbaher smatra preteranim, te svoj lični sud o ukupnom broju srpskih žrtava donosi razmatrajući isključivo nemačke ratne dokumente koje je imao u svojim rukama: „Na osnovu izveštaja koji su stigli do mene, procenjujem da broj nevinih, nenaoružanih, zaklanih Srba iznosi oko 750.000“. (9, 79)

Na osnovu svih pomenutih ratnih dokumenata, čini se da je ona prva poratna procena Zemaljske komisije Hrvatske za utvrđivanje zločina iz novembra 1945. o 500-600 hiljada jasenovačkih žrtava bila obazriva i trezvena (33), dok se ona konačna i vladajuća procena o 700 hiljada čini sasvim mogućom, naročito ako joj se pridruže svedočanstva logoraša koji su tvrdili da su posredno ili neposredno imali uvid u ustašku dokumentaciju uništenu pred sam pad logora, poput Lazara Jankova iz Zemuna koji 28. maja 1945. svedoči da je „od zatočenika, koji su radili u logorskoj kancelariji“ (kasnije likvidiranih), saznao da je „kroz knjige prošlo 840.000 pobijenih ljudi, žena i djece“ (10, 263), ili pak logoraša hrvatske nacionalnosti Milana Duzemlića, koji je do svog hapšenja po prijavi da sarađuje sa partizanima, radio kao opštinski beležnik u samom naselju Jasenovcu gde su mu dostavljani spiskovi žrtava iz logorskog kompleksa: „Ističem da je uprava logora Jasenovac vodila zapisnike o pojedinim slučajevima smrti zatočenika, te je jedan primjerak takovog zapisnika odnosno spisa dostavaljala općinskoj upravi u Jasenovac, čiji je načelnik bio Lazarin Nikola, ustaški natporučnik. U svim tim zapisnicima navođeno je, da su zatočenici umrli naravnom smrću, tj. od tifusa i raznih drugih bolesti. Do dana moga uhapšenja tj. 21. decembra 1943. bilo je kod općine Jasenovac takovih zapisnika oko 900.000, odnosno po spisku prijava slučajeva smrti bilo je 900.000 takovih žrtava. Pošto sam ja bio općinski belježnik, imao sam prilike da posmatram te spiskove i ovo sam vidio svojim očima, što sam iskazao. Ove spiskove vidio je također i blagajnik Risović Stjepan, ali je on mrtav, jer je likvidiran u Jasenovcu u logoru, po prijavi Marice Kukor.“ (10, 281)

Svim ovim nacističkim i ustaškim procenama, kao i svedočanstvima samih logoraša naučni kredibilitet daju vrsni istoričari i istraživači, poput već pomenutog Gideona Grajfa, jednog od najvećih svetskih stručnjaka za istoriju genocida u Drugom svetskom ratu, glavnog istraživača Instituta za holokaust „Šem Olam“ u Izraelu, koji je ustaškom kompleksu logora posvetio kapitalno delo „Jasenovac, Aušvic Balkana“ i više naučnih radova, pozivajući se na gore navedene nemačke ratne izveštaje i procene (9, 30). Grajf nas upućuje i na savremene naučnike poput Menahema Šelaha iz „Jad Vašema”, eksperta za Holokaust u Jugoslaviji, koji smatra da je u Jasenovcu stradalo 700 hiljada ljudi, potom i na istoričara dr Tomislava Dulića, univerzitetskog profesora na studijama Holokausta i genocida u Švedskoj koji takođe procenu od 700 hiljada jasenovačkih žrtvi smatra realnom, takođe i na prvog direktora Muzeja Genocida dr Milana Bulajića koji smatra da broj stradalih premašuje ovu brojku, zatim i na Međunarodnu komisiju koja tvrdi da je u samom Jasenovcu i Donjoj Gradini likvidirano više od 800 hiljada ljudi, Grajf ne ignoriše ni procene preživelih logoraša koje se kreću do 1.400.000 žrtava (9, 30 i 143). Nacističke izveštaje smatra prvorazrednim istorijskim dokumentima i dr Mira Radojević, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i dopisni član SANU, često navodeći u svojim naučnim radovima i intervjuima saznanja i procene Horstenaua, Turnera, Fika, Nojbahera, Lera, dajući naučnu važnost i britanskim izvorima koji već novembra 1942. pominju 600 hiljada stradalih Srba u NDH, takođe i ratnoj proceni Brozovog diplomate Vladimira Velebita koji jula 1944. u Londonu tvrdi da je samo „u prvom naletu od ustaša pobijeno oko 500 hiljada Srba“ (27). Nojbaherovu konačnu procenu o 750 hiljada likvidiranih Srba smatraju donjom granicom srpskog stradanja u NDH vrhunski istoričari i akademici poput LJubodraga Dimića ili Milorada Ekmečića (9, 47), koji skreće pažnju i na ratnu procenu Američke obaveštajne službe (OSS) o 600 hiljada Srba stradalih u NDH već do avgusta 1942. (28, 23). Vladajuću procenu o 700 hiljada jasenovačkih žrtava brane od kvazinaučnog revizionizma i vodeći hrvatski statističar iz devedesetih, direktor Državnog zavoda za statistiku Hrvatske dr Jakov Gelo, takođe i akademik dr Vasilije Krestić, dr Nikola Žutić sa Instituta za savremenu istoriju, dr Saša S. Mirković, redovni profesor iz oblasti istorijskih nauka na Pedagoškom univerzitetu u Somboru i dr.

Niko od ovih prvorazrednih istoričara i istraživača, univerzitetskih profesora i akademika – sagledavajući ratne istorijske dokumente i poratne ideološke prilike – ne razmatra ni kao hipotezu Ćulibrkovu „preciznu informaciju“ o Brozovom višestrukom poratnom umnožavanju hrvatskih zločina, srpskih i jasenovačkih žrtvi, na osnovu neubedljive simetrije sa Poljskom i Aušvicem. Niti bi se iko od ovih eksperata složio sa Ćulibrkom u njegovoj izričitoj tvrdnji da jednostavno nije fizički izvodljivo likvidirati 600 ili 700 hiljada ljudi u jasenovačkom kompleksu za četiti godine dananoćnog rada, da je masakar takvih razmera ravan naučnoj fantastici:

„Većina žrtava Drugog svetskog rata je ubijena ne po logorima nego po kućama, selima, lokalnim stratištima – ostatak drži pedesetak neprijateljskih divizija, i pri tome ubijete 700 hiljada ljudi u Jasenovcu?! Nije realno!“ (8)

Ćulibrk se pri ovoj tvrdnji ne služi konkretnim činjenicama niti jasnim proračunima, već retoričkim i psihološkim mehanizmima ubeđivanja lakovernih slušalaca. NJegova izjava je koncipirana tako da crpi snagu iz same pretpostavke, tačnost se podrazumeva zato što je „očigledna“, „zdravorazumska“, zato što je izgovara autoritet u čiji sud nipošto ne treba sumnjati. Mi u ovom slučaju jednostavno trebamo više da verujemo njemu koji odnekud zna da nije realno pogubiti 700 hiljada ljudi u Jasenovcu, a da odbacimo mišljenje svih gore pomenutih naučnika, koji smatraju ovaj broj žrtava potencijalno mogućim. I opet, da više verujemo njemu „na časnu reč“ kada kaže da je veći broj stradao van jasenovačkog kompleksa, a da odbacimo mišljenje eksperta Gideona Grajfa koji smatra da je upravo: „najveći broj pogubljenja u NDH izvršen u Jasenovcu“ (9, 30)...

No nas ne očarava do beslovenosti ni Ćulibrkov harizmatični nastup, ni njegova zagonetna i sugestivna retorika, nas zanimaju činjenice a one kažu:

– Da je projekat istrebljenja Srba temeljno pripreman znatno pre samog formiranja NDH, zbog čega je i hrononološki posmatrano, postao prvi organizovani genocid u Drugom svetskom ratu. (21, 150) Da je sam Jasenovac osmišljen kao sabirni logor sa ciljem da prihvata živalj sa celokupne teritorije ove genocidne države, koja se zahvaljujući svom savezništvu sa Hitlerom proširila sve do Drine i Zemuna. Da je u početku ovde dovođen narod iz okolnih sela i krajeva, potom šire iz Slavonije, Srema, Banije, Korduna i Like, zatim iz Bosne, počevši od Podkozarja i Bosanske Posavine, pa dalje na istok, jug i zapad, do Bosanske Krajine, Dalmacije i Hercegovine. (10, 14) Da su najbrojniji transporti stizali u jesen 1941. i tokom cele 1942. da bi se donekle stišali tokom 1943. i opet intenzivirali od 1944. pa sve do aprila 1945. godine, da su žrtve dovođene u pešačkim kolonama ili dopremane zaprežnim kolima, kamionima ili železnicom, prosečno u četiri marvena vagona dnevno koja su otkačivana u samom jasenovačkom naselju i foršibericom odvožena kolosekom do samog logora. (10, 305)

– Da je jasenovački kompleks sem centralnog logora Ciglane obuhvatao i druge logorske jedinice poput Bročice, Krapja, Kožare, Stare Gradiške, Gradine, Jablanca, Uštice, Mlake, Dubice, Granika na reci Savi, kao i ostalih manjih znanih ali i neznanih stratišta. Da su kosti jasenovačkih mučenika rasute na površini od čak 210 kvadratnih kilometara, što nadmašuje površinu pojedinih evropskih višemilionskih prestonica.

– Da su pilotska istraživanja obavljena pod rukovodstvom antropologa dr Vide Brodar 1964. godine, donela stravične rezultate, jer je tada na jednom kubnom metru iskopane sonde u proseku otkriveno 22 ubijenih ljudi (21, 207). Ova neverovatna „gustina stanovništva“ u podzemnoj jasenovačkoj metropoli postignuta je zahvaljujući naročitoj ustaškoj tehnici sabijanja i do hiljadu živih ljudi u stojećem stavu unutar duguljastih jama dubokih od 2-3 metra, koje bi dželati potom odozgo usmrćivali snažnim udarcima drvenim maljevima u teme, nakon čega su telesa mučenika zalivana živim krečom, zatrpavana zemljom i ravnata valjkom (10, 308). Vida Brodar svedoči da su u okolini Jasenovca postojale mnoge neobeležene masovne grobnice na koje su im tada ukazivali meštani, a koje su mogle da se raspoznaju jedino po reljefnim oblicima i uvalama u zemljištu. U njenom timu bio je prisutan i antropolog dr Srboljub Živanović koji je razmatrajući tadašnja ali i ranija istraživanja stručnjaka za sudsku medicinu, procenio da se na području glavnog logora i njegovog potkampa Gradiška može nalaziti između 700 i 730 hiljada žrtava. (10, 319)

– Da nas vladika Atanasije Jevtić podseća i na druga nedovršena istraživanje, poput onog koje je obavljeno 1961. godinu u Gradini, gde je stručni tim na osnovu geometarskih ispitivanja i gustina samih grobnica, uzimajući u obzir i svedočanstva preživelih logoraša, doneo grubu procenu od 350-400 hiljada žrtvi stradalih samo u ovom potkampu. (10, 309) Takođe i na istraživački poduhvat iz 1977. kada je za samo godinu dana otkriveno čak 117 novih masovnih grobnica, među kojima i ona blizu sela Mlake gde je uz pomoć armijske opreme i ultravioletnih zraka, utvrđeno da se u njoj nalaze zemni ostaci između 12 i 16 hiljada žena, što je čini najvećom masovnom ženskom grobnicom iz Drugog svetskog rata u celoj Evropi (10, 16). Vladika podseća i na fotogramerijska avionska snimanja iz 1984. koja su potvrdila „postojanje mnogih samo pretpostavljanih a dosad nepoznatih masovnih grobnica, sa ljudskim kostima i lobanjama i različitim predmetima ubijenih žrtava, kao i tragovima kreča kojim su ustaše posipale leševe u grobnicama“ (10, 17)...

– Da grube antropološke procene nipošto ne mogu biti konačne jer je ogroman broj logoraša zauvek iščezao u vatri i pepelu, takođe i u talasima Save koja je i sama usled suša 1985. i 1989. godine otkrivala nove masovne grobnice u svom koritu (10, 17). Ova reka je tokom rata po svedočanstvu očevidaca, danima, mesecima i godinama nosila na stotine ljudi, čitava plemena i porodice, čak i svadbene povorke sa mladom i mladoženjom u svadbenom ruhu, okićenim svatovima i kumovima, često međusobno povezanih žicom i tablama na kojima bi stajao ustaški pozdrav „Putuje u Beograd“. Sava je progutala neznani broj jasenovačkih žrtvi da bi se tek deo njih nasukao na obalu ili na isprečene prepreke, poput srušenog železničkog mosta na Senjaku gde se 1944. sakupilo više hiljade leševa. Neke od stradalnika Beograđani su čamcima zahvatali i izvlačili na kopno, sahranjivali na Ratnom ostrvu ispod kalemegdanske tvrđave ili na Novom groblju, gde i danas počivaju. (10, 168 i 324-326)

– Da je Jasenovac jako brzo popunio svoje kapacitete, prevazišao svoju prvobitnu sabirnu ulogu i transformisao se u „protočni“ logor u kome često nije bilo dužeg zadržavanja, zbog čega i Gideon Grajf piše da veliki broj jasenovačkih mučenika nikada „nije ni prošao kroz logorske kapije – umesto toga, bili su direktno odvođeni na pogubljenje“ (9, 31). Zavisno od organizacije samih logorskih vlasti i na osnovu pravca iz koga su žrtve pristizale, mnoge žrtve su odvođene pravo u Savu ili u neku od masovnih grobnica Gradine, Uštice, krečane kod Bosanske Dubice, kraj samih saobraćajnica. Mnogo mučenika je stradalo i u samim vagonima usred vrućine i gladi, poput one tragedije o kojoj svedoči preživeli logoraš dr Nikola Nikolić: „Nijemci iz svog logora u Zemunu dotjerali 5.000 Srba iz okoline Kozare, u 79 vagona, zatvorivši ih u dane najveće žege bez vode, da ih predaju ustašama u Jasenovački logor na likvidaciju. Od tih pet tisuća došlo je 70% mrtvih, već umrlih od žege.“ (28, 35)

– Da zbog ovih ubrzanih i stihijskih egzekucija na ogromnoj i nesagledivoj površini logorskog kompleksa, sami logoraši u pojedinim logorskim jedinicima nisu mogli imati tačan uvid u obim samih likvidacija, čak ni u onim slučajevima kada su u logoru boravili od samog osnivanja do poslednjeg proboja, poput zagrebačkog Jevrejina Julia Binga koji kaže: „Ja ne mogu tačno reći, koliki je broj žrtava koje su likvidirane u Jasenovcu, ali vjerujem da se taj broj kreće možda i do milijon i pol ljudi. Tačan broj ne mogu kazati zato jer su mnogi ljudi likvidirani odmah pri dolasku, a da nisu uopće razmještavani u logor, i mi smo samo sutradan mogli vidjeti njihove stvari i znali smo, da su takovi zatočenici odmah likvidirani. Isto tako mnogi odvođeni na rad, gdje su likvidirani i nisu se povratili nazad.“ (10, 276) Da zbog te činjenice treba sa rezervom primati svedočanstva čak i onih logoraša koji iz uloge očevidaca iznose ekstremne dnevne, nedeljne ili mesečne procene, poput Jevrejina Alberta Maestra koji tvrdi da su ustaše samo u jednom danu na obali Save pogubile 1500 ljudi (34); svedočanstvo sedmočlane grupe logoraša koja pred Zemaljskom komisijom Hrvatske 1945. kaže da su ustaše u jednom danu 1942. na Gradini likvidirale grupu od oko 8.000 seljaka iz Slavonije (33); dr Nikole Nikolića koji tvrdi da je krajem 1942. u Jablanici preko Save, na bosanskoj strani za osam dana likvidirano 12 hiljada ljudi (28, 35); Jevrejina Jakova Atijasa koji kaže da je pri teškom fizičkom radu na nasipima dnevno stradalo „dvesta do trista zatočenika“ (34); logoraša Adolfa Fridriha koji tvrdi da su ustaše pred kraj rata odvodile u Gradinu „svaki dan po 500, 600 i više, svezane zarđalom žicom, gde su ih danju i noću klalu, ili ubijali maljem, a onda još i polužive bacali na hrpe, polijevali naftom i palili skupa sa kamenim uljem u jamama“ (34); logoraša Brejer Otoa o grupi od 700-800 Srba iz okoline Okućana koja je u avgustu 1944. godine u jednom danu likvidirana na obali Save (33); logoraša Lazara Jakova koji na osnovu usmenog svedočanstva logoraša Vlade Bornemisa, zapošljenog u logorskoj kancelariji, tvrdi da je za nepuna dva meseca, od 1. novembra do 23. decembra 1944. godine likvidirano 12.700 ljudi (10, 263)...

– Da su ustaše u Jasenovcu organizovale nagradna takmičenja u klanju poput onog koje se zbilo krajem avgusta 1942. godine, kada je po svedočanstvu preživelih pred takmičare izvedeno „ne manje od dve-tri hiljade“, od kojih je prvoplasirani Pero Brzica te noći pogubio 1.360 žrtava, dok je drugopasirani Žile Friganović pogubio njih 1.100 za samo nekoliko sati, odjednom zastavši tada jer ga je presekao pogled svetog starca Vukašina (28, 34) Da je logoraše sem sumanutih i krvožednih ustaša kosila i epidemija dizenterije, trbušnog i pegavog tifusa, hladnoća i upala pluća, glad i žeđ kojima su često bili izlagani, teška psihička oboljenja usled jezivog straha ili krajnjeg očaja, zbog kojih su i samoubistva bila svakodnevna pojava. Da su ustaše povremeno „čistile“ logor od bolesnih i radno nesposobnih, baš kao u ponoći između 6. i 7. septembra 1942. kada su po svedočanstvu dr. Nikole Nikolića izveli sve bolesnike iz „ljudolovke“ i „u tili čas“ likvidirali „dvije tisuće“ nemoćnih. (28, 34). Da je ciglarska peć mogla za jednu noć da sagori do 600 ljudi, a plinska komora u trenu ciklonom gušila 500 deteta sa Kozare (10, 92 i 274), da je pri pokušajima proboja logora ginulo i po hiljadu zatočenika (10, 15)...

– Da Gideon Grajf pri svom iscrpnom poređenje Jasenovca i Aušvica, gde je stradalo više od milion ljudi, nalazi mnoštvo sličnosti između ova dva „kraljevstva patnje, dehumanizacije i smrti“, u pogledu razvoja i ustrojstva samih logora, pojedinih tehnika ubijanja, stava zločinaca prema logorašima, napominjući da je Jasenovac radio znatno duže od Aušvica, da su tamo njegovi sunarodnici Jevreji unaveliko likvidirani u vreme kada glavni logor smrti u Poljskoj još uvek nije bio oformljen, da su i na samom kraju Drugog svetskog rata u Jasenovcu vršene svakodnevne egzekucije čak tri meseca duže, u doba kada je Aušvic već bio oslobođen. I ono što je najvažnije, Grajf konstantuje da se razlike u mentalitetu i psihologiji samih zločinaca, tehnička i administrativna superiornost Nemaca u odnosu na Hrvate, nije odražavala na konačnu efikasnost samih logora: „Kada se uporede Aušvic i Jasenovac, moglo bi se reći da je Aušvic pripadao 20. veku, dok nas Jasenovac podseća na inkviziciju iz 16. veka, koja je primenjivala primitivne metode mučenja i ubijanja. Nažalost, te primitivne metode nisu bile manje efikasne od nemačkih.“ (9, 18-33) Onda se čini da je i danas itekako naučno osnovana i moguća ta još uvek vladajuća procena od 600 ili 700 hiljada stradalih u centralnom logoru i njegovim brojnim potkampovima, na obali Save i svim ostalim znanim i nezanim masovnim stratištima, za četiri godine rada ustaške fabrike smrti u kojoj je po svedočanstvu logoraša „masovno ubijanje svakodnevna i svakonoćna pojava“, u kome dnevno „stotine i hiljade idu u smrt bez prestanka“ (21, 59).

Onda i Ćulibrkov scenski i retorički pokušaj negacije ove vladajuće procene postaje krajnje neubedljiv i maliciozan, brzoplet i ostrašćen, upravo kvazinaučan, baš kao i njegov pokušaj da svoju bizarnu tezu o Brozovom višestrukom umnožavanju hrvatskih zločina u Jasenovcu pred međunarodnom zajednicom, plasira široj javnosti kao neko prvorazredno naučno otkriće, „preciznu informaciju“ i najsvežije „stanje nauke“.

U Ćulibrku ne samo da nema intelektualnog i duhovnog smirenja pred strukom i naukom, naučnim radom i naučnom istinom, a koje on tek samo tako dirljivo, u nekoj tobož svetačkoj niščeti ispoveda u medijima, govoreći o sebi kako je nestručan i nekompententan, kako nema moralnog prava da iznosi procene jer se nikada nije bavi istraživanjem jasenovačkih žrtava, kako mi iz Crkve na čelu sa njim „trebamo“ i „moramo“ da ostavimo naučnike da nesmetano i nezavisno rade svoj posao, bez ikakvih rokova i ucena, zadatih ciljeva – već sasvim suprotno, u njemu ima oholog i nadčovečanskog poriva da samu nauku uzurpira i kontroliše, usmerava ka svojim političkim ili verskim, kvazimesijanskim ili kriptounijatskim ciljevima, baš onako kako to čine biskupi u uzurpiranoj vatikanskoj riznici znanja, kojoj ni danas nije moguće slobodno i celovito pristupiti. Ćulibrk ne obaveštava tek samo nas laike da će u budućim enciklopedijama, koje se unaveliko pripremaju, naučna procena ukupnog broja jasenovačkih žrtvi biti dvostruko ili trostruko niža od vladajuće – on to govori i profesoru Krestiću, Dimiću, Duliću, Grajfu, Žutiću i svim onim vrhunskim istoričarima i istraživačima, akademicima i univerzitetskim profesorima koji poratnu procenu od 600 ili 700 hiljada pominju u svojim radovima kao naučno verovatnu, potencijalno tačnu. Vladika Ćulibrk obaveštava i njih da je izuzetno upućen u „stanje nauke“, da poseduje „precizne informacije“ koje će uskoro postati vladajuće, bez obzira da li su oni sa time saglasni. On ovim ekspertima zapravo prezentuje jednu Novu naučnu stvarnost koja dolazi i koja već odvažno nastupa, kojoj oni mogu tek samo da se prilagode, pokore i poklone, jer će u protivnom biti odbačeni, kao prevaziđeni i konzervativni, nacionalno ostrašćeni, svakako bezvredni i nepotrebni. Zato nimalo ne čudi što se mnoga njihova imena nalaze i među potpisnicima Apela upućenog vrhu Srpske Pravoslavne Crkve 2019, u kome je izražena kolektivna zabrinutost zbog Ćulibrkovog oholog divljaštva i razbojništva u svetu nauke:

„Pišemo duboko uznemireni pokušajima revizije istorije stradanja srpskog naroda u kleronacističkoj NDH i svesnog potpuno neutemeljenog smanjivanja broja žrtava kako u zloglasnom koncentracionom logoru Jasenovac, tako i u celoj NDH. Ono što posebno uznemirava sve nas jeste činjenica da se `Tuđmanovoj istoriografiji` poslednjih godina sve više i sve glasnije pridružuje i vladika slavonski Jovan (Ćulibrk). I ne samo neutemeljenom odbranom Stepinca (uzgred, potpuno raskrinkanom), nego i uznemirujućom revizijom o pitanju broja žrtava u Jasenovcu. Vladika Jovan i predstavnici Muzeja žrtava genocida iz Beograda na čelu sa Veljkom Đurićem Mišinom (čija direktorska fotelja direktno zavisi upravo od vladike Jovana kao predsednika Upravnog odbora Muzeja) ignorišu nalaze statističara, oficira i obaveštajaca iz Slovenije, Nemačke, Italije i Hrvatske, iako je, na primer, poznato da su veoma tačni i precizni izveštaji koje su Nemački obaveštajci i oficiri slali Hitleru i svojim nadređenim. Oni ignorišu rad desetina komisija, konferencija, istraživača, sada već i takvih kakav je Gideon Grajf, glavni istraživač Instituta za holokaust `Šem olam` u Izraelu, koji je priredio studiju `Jasenovac, Aušvic Balkana`. Na zvaničnom internet sajtu Muzeja žrtava genocida, otvoreno se osporava i omalovažava dugogodišnji rad i vređa ličnost pokojnih dr Đure Zatezala i Milana Bulajića, osnivača Muzeja. Na istom sajtu objavljena je vest da će 21. oktobra 2019. godine u Narodnoj biblioteci Srbije biti održana promocija knjige o broju žrtava genocida u kojoj se najavljuju `nove metode istraživanja`. Imajući u vidu da promociju knjige organizuje pomenuti muzej na čelu sa svojim direktorom Veljkom Đurićem, a na osnovu njegovih izjava poslednjih godina, često u zajedničkim nastupima sa vladikom Jovanom, postoji opravdana bojazan da se radi o skretanju pažnje javnosti da broj jasenovačkih žrtava ni približno nije onoliki koliko je, na temelju mnogih izvornih podataka i naučnih radova, zvanično utvrđeno. Nažalost, direktor Muzeja uveliko obrazuje i promoviše mlade istoričare zaposlene u ustanovi kojoj je na čelu, koji skoro listom imaju čak i otvoreniji i agresivniji stav u prilog tuđmanovske istoriografije. Po njima, Picilijeve peći nisu bile `prave`, pa time ni efikasne (?), u NDH nisu postojali logori za decu, već su to bila prihvatilišta, Jasenovac je bio radni logor, u Jasenovcu je ubijeno 10.000 – 130.000 žrtava a u Jadovnu 16.000 i tome slično... Kako se episkop Jovan nametnuo SPC i vladi Srbije kao `stručnjak` za holokaust nama nije poznato, ali nam je poznato da se taj vladika nije bavio nikakvim ozbiljnijim naučnim istraživanjem jasenovačkih žrtava. Poznato nam je da on nije napisao ni jedan rad o hrvatskom genocidu, osim što je napravio neku bibliografiju o toj tematici. On prostim logiciranjem dramatično smanjuje broj žrtava i približava se cifri na kojoj insistiraju Tuđman i njegovi politički naslednici. Nerazumljiva nam je odluka naših crkvenih i svetovnih vlasti da jednoj osobi, poveri čelne funkcije u gotovo svim institucijama u čijoj kompetenciji je kultura sećanja i pamćenja na Pokolj, genocid počinjen nad Srbima od strane Nezavisne države Hrvatske. Osim što se na području njegove sveštene episkopije nalazi veći deo jasenovačkog logorskog sistema, Vladika Jovan se pored već pomenutih funkcija nalazi i na čelu Komisije za uređenje Starog sajmišta, predsednik je Odbora za Jasenovac i ostala stratišta SAS SPC, glavni je koordinator za saradnju Vojnog arhiva Srbije i Jad Vašema, član je komisije za ocenu lika i dela Alojzija Stepinca. Sa velikom zabrinutošću kazujemo i da su ovakve tvrdnje u suprotnosti sa politikom države Srbije koja se bori protiv pokušaja Republike Hrvatske da umanji broj žrtava u Jasenovcu i ovaj logor užasa proglasi za `radni logor` u kome su navodno komunisti ubijali Hrvate. Dramatično smanjivanje broja Jasenovačkih novomučenika, dakle zvanično kanonizovanih od strane naše svete Crkve, predstavlja neku vrstu ponovnog ubistva tih mučenika, pa zbog toga apelujemo na Vas kao na ozbiljne ljude i pastire našeg mnogostradalnog roda, da sugerišete i utičete na episkopa Jovana da se okane revizije istorije i okrene istinskom pastirskom radu, a proučavanje istorije da ostavi istoričarima. U protivnom, ako on nastavi bez ozbiljnijih naučno utvrđenih dokaza da smanjuje srpske žrtve postradale u vreme NDH naneće veliku štetu ne samo našoj Crkvi i državi već i čitavom srpskom narodu.“ (21, 95)

Zato nimalo ne čudi i to što jedna od njih, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu i dopisni član SANU, dr Mira Radojević, novembra 2021. ustaje u zaštitu naučne etike i istine, sopstvene profesije, upozoravajući da Ćulibrk u „procesu radikalnog umanjivanja broja žrtava Jasenovca ulaže ogromnu energiju i prezrivo odbacuje drugačije tvrdnje srpskih istoričara“, sofisticirano zastupajući i braneći neoustaško, farisejski čistunačko stanovište po kome broj realnih jasenovačkih žrtava „može sadržavati samo one stradalnike koji su utvrđeni imenom i prezimenom“. Ona skreće pažnju i da Ćulibrk septembra te 2021. organizuje u svojoj Eparhiji kvazinaučni skup na kome tobož okuplja „vodeće stručnjake za holokaust i genocid u NDH iz Srbije, regiona i čitavog sveta“, a gde zapravo među prisutnima nema niti jednog naučnog zvaničnika iz Srbije, niti jednog od nekoliko desetina istoričara koji se istraživački bave ili predaju istoriju Drugog svetskog rata – ali zato ima hrvatskih revizionista i kontroverznog nemačkog istoričara Aleksandra Korba, proslavljenog negatora ustaškog genocida. Dr Mira Radojević upozorava i na činjenicu da kod hrvatskih publicista i rimokatoličkih stručnjaka vlada pravo ushićenje zato što Srpska Pravoslavna Crkva u licu vladike Ćulibrka „daje tako vrijedan doprinos povijesnoj istini“, dobro shvatajući da je „nastupilo vrijeme ozbiljnog povijesnog rada i temeljitog ekumenskog napredovanja“, u kome se „srpska brojka od 700 hiljada ubijenih u Jasenovcu“ vrednuje kao nemoralna, a što za sada jedino Ćulibrk, kao odvažni nosilac te nove naučne i religione zbilje, ima hrabrosti da prizna pred srpskom javnošću. (27)

Time dolazimo i do duhovne suštine i konačnog religioznog cilja Ćulibrkovog kvazinaučnog avanturizma, ujedno i do još jedne potvrde opravdanosti naše početne sumnje u Ćulibrkovu pravoslavnu crkvenost, u njegovo duhovno prisustvo u organskoj Crkvi Hristovoj koje podrazumeva i sabornost sa ovde živim i nadvremeno pristutnim srpskim novomučenicima, bilo pokajanima grešnicima bilo proslavljenim svetiteljima, vladikama i sveštenicima, monasima i mladencima, djevama i materama, mladićima i očevima, starcima i staricama, kojima su tačna imena i ukupan broj zapisani u Knjigu života, kao mili i važni Trosunčanom Bogu, zbog čega vladajuće procene o stradalima jednako treba čuvati, dok god su one naučno osnovane, ako je nužno i do onog nezalaznog Dana kada će sve već biti savršeno jasno i poznato.

Da je zaista duhovno prisutan u pravoslavnoj Crkvi, vladika Jovan Ćulibrk bi danas bio u blagodatnom zagrljaju sa srpskim novomučenicima postradalim u NDH, pa samim tim i neustrašivi čuvar njihovog Svetog Žitija, njihovih ličnosti i mučeničkih sudbina, od onih drskih hrvatskih neoustaša i domaćih autošovinista koji njihovo Žitije relativizuju i skrnave, svodeći ga na ugodne boravke u „radnim logorima“, „sigurnim kućama“ i ljupkim „prihvatilištima“. Ćulibrk tada zasigurno ne bi brzopleto žurio da i sam ovo Žitije kvantitativno relativizuje i poništava, već bi pohitao da ga celome svetu objavljuje kao blagovest o Raspeću i Vaskrsenju, po zaveštanju Svetog vladike Nikolaja: „Šta treba Srbi da čine? Prvo da se ne svete. Jer ko se sveti taj se ne posveti. Nego da ostave osvetu Bogu, koji je zapovedio ljudima pre Hrista: `Ne sveti se, moja je osveta`. Drugo, da javljaju svetu i objavljuju sva grozna nedela najnovije inkvizicije nad srpskim narodom, da opominju narode širom sveta, hrišćanske i nehrišćanske, da budu na oprezu za sebe, jer se i njima može dogoditi što se dogodilo narodu Srpskom. Treće, da se diče i ponose sa svojim 700.000 Mučenika za Hrista, da im zidaju hramove na mestima njihovog mučenja, nad njihovim grobnicama i nad tako zvanim Psećim pećinama, koja će se zvati Svete Pećine, i svuda po svetu.“ (10, 336)

Zanimljivo je da se Ćulibrk često poziva upravo na ovo Nikolajevo zaveštanje (14), ali ga interpretira u nekoj sopstvenoj pročišćenoj hipi verziji, ne spominjući ni te Nikolajeve „nemoralne srpske brojke“, ni verski i inkvizitorski karakter ustaškog progona, niti Nikolajev poziv na oprez zbog preskupo plaćenog jugoslovenstva, niti same mučitelje niti sama mučeništva, kao osnovni sadržaj jasenovačkog Žitija, kao dragoceni primer podviga nepokolebljive vere i ljubavi, nade u zagrobni život i sveošte Vaskrsenje.

Osim što ispravlja i poučava srpske naučnike, Ćulibrk ispravlja i poučava i srpske svece, učeći tako i Nikolaja i sve nas vernike nekom miroljubivijem, radosnijem, nevinijem i nebeskijem proslavljanju jasenovačkih novomučenika, u kome nema „morbidnih perspektiva“ (14). Tako se bogosluženja, stihire i tropari posvećeni svecima bez lica i sudbina, pretvaraju u sentimentalne bluz tugovanke i hvalospevne „tribute to“ koncerte – u ezoterična zajedničarenja sa nekom bezličnom i amorfnom jasenovačkom žrtvom, koja vaskrsava i sublimira u sveštenu ideju o ujedinjenju svih jugoslovenskih katolika i pravoslavaca. A to nipošto ne može biti Nikalejev amanet, niti pravoslavno poštovanje svetih mučenika – već jedino Ćulibrkova zabluda, unijatski jugoslovenski mesijanizam, uobražen i iluzoran, koji će pre ili kasnije biti razobličen i poražen, ne od nas grešnih i bednih piskarala, već od samih svetih novomučenika srpskih, opet i opet, po zaveštanju Svetog vladike Nikolaja:

Stradalnici novi pod humkama vlažnim,
Pobeda je vaša nad hrišćanstvom lažnim“ (35)

ĆULIBRK I NJEGOV „VELIKI OTAC I PASTIR CRKVE“ IZ VATIKANA 

Sada već biva očigledno da je Ćulibrk uspostavio duhovno jedinstvo sa rimokatoličkom verskom zajednicom – ne samo zato jer mu je preče i milije da bude u jednomisliju sa ostrašćenim rimokatoličkim revizionistima negoli sa trezvenim srpskim ili hrvatskim naučnicima – već i zato što on ove 2023. aktivno učestvuje u rimokatoličkim religioznim obredima, ispovedajući na njima papu Benedikta za „velikog Oca i Pastira Crkve“ (6). Vladika Ćulibrk time prkosi patrijarhu Pavlu koji se u svoje doba nije odazvao pozivu tadašnjeg pape na zajedničku molitvu u italijanskom gradu Asizuju, već je tek naknadno poslao dvojicu episkopa u Vatikan jedino na bratski razgovor, jer „postoji kanonski propis“, govorio je ovaj ne slučajno omiljeni srpski patrijarh te 1993. godine, „da se sa nepravoslavnom braćom ne možemo zajednički moliti, jer bi to značilo da smo već u jedinstvu, u kome, ipak, nismo“. (46) Ćulibrk time objavljuje da su Vatikan i njegovi verski poglavari živo prisutni u njegovoj crkvenoj stvarnosti, i sasvim je nebitno da li oni ovde imaju prvenstvenu ili sestrinsku ulogu „grane“ ili „plućnog krila“ – u toj oblasti Ćulibrkove crkvenosti Hristos nije Glava svome Telu, niti Prvosveštenik svoje jedinstvene i nedeljive organske Crkve.

Izgovarajući svoje kriptounijatsko Vjeruju u slatinačkoj bogomolji, Ćulibrk zapravo ispoveda i veruje da božanske energije ispunjavaju i osveštavaju jednu crkvenu zajednicu čije načelo nije Bogočovek već čovek, koja nije hristocentrična već antropocentrična – što je već oblast humanizma, tačnije neopaganskog čovekoboštva, oblast odricanja i negacije Hrista kao večnog Prvojerarha koji kroz Duha Svetoga u Saboru grešnih ali pravovernih jerarha živo upravlja svojom neuništivom Crkvom, kao svojim Telom ili Nevestom. Ćulibrk time zalazi i u oblast ispovedanja Filiokvea, što je po Avi Justinu i svima Svetima: oblast izmene Simvola vere koje je zabranjeno i osuđeno na Trećem vaseljenskom Saboru, oblast uništavanja hrišćanskog pojma o Bogu, narušavanja Božanskog jedinstva i poretka, ipostasnih svojstava Božanskih Lica, oblast zavođenja opasne, jeretičke subordinacije među presvetim Licima (36).

Da ovde nije reč o nekom tek samo učtivom, kurtoaznom i ceremonijalnom izražavanju, vidljivo je i iz ostalih, nižih crkvenih pitanja koja razdvajaju Crkvu i Vatikan, a u kojima Ćulibrk dosledno zastupa ono ostrašćeno, kvazinaučno i kriptounijatsko stanoviše, na račun naučnog i svetootačkog. Tako na molbu novinara Nedeljnika 2015. da protumači tvrdnju svog cenjenog pape Benedikta o Stepincu kao ratnom „braniocu Jevreja, pravoslavnih i svih proganjanih“ – što je važna konstrukcija u romantizovanoj rimokatoličkoj povesti o nekom tobož dubokom raskolu i nepomirljivom sukobu između filantropa Stepinca i mizantropa Pavelića – Ćulibrk odgovara svojim saglašavajućim i dopunjavajućim poređenjem ustaškog nadbiskupa sa srpskim patrijarhom Pavlom, apsolutno odbacujući „komunističke optužbe“ kao bilo kakvo moguće polazište za objektivan sud o Stepincu, iako savremna nauka uz mnoštvo činjenica dokazuje da je Brozov režim bio više nego blag i pravičan kada je te 1946. godine Stepinca osudio: 1) zbog kolaboracije sa ustaškom diktaturom od aprila 1941. do aprila 1945, a koja je na ovom sudu dokazana biskupovim izjavama i deklaracijama iz tih godina, kao i napisima katoličke štampe, proustaškim delovanjem raznih katoličkih organizacija, mnogim verskim svečanostima održanim u prilog režimu. 2) zbog njegove direktne odgovornosti za organizovanje i sprovođenje masovnog prekrštavanja pravoslavnih Srba, koje je obavljano pod prisilom i pretnjom likvidacije. 3) zbog njegove posredne odgovornosti za sam krvavi genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima, jer je tokom rata bio i u činu „apostolskog vojnog namesnika Ustaških oružanih snaga“, skupa sa svojim vojnim sveštenicima kapelanima, aktivnim ustaškim duhovnicima. 4) zbog nepreduzimanja nikavih radikalnih mera protiv onih klirika koji su inspirisali ili lično učestvovali u ustaškim pokoljima. 5) zbog namere da sačuva ustaški režim u poslednjoj fazi Pavelićeve diktature, kada je u zgradi njegove nadbiskupije skrivan Arhiv Ministarstva unutrašnjih poslova NDH i Pavelićeve Prefekture. 6) zbog učešća u subverzivnoj poratnoj delatnosti, pokušaju organizovanja ustaškog prevrata, u kome su bili aktivni i njegovi „Križari“ (30, 234):

„Mislim da ćemo svi mi morati da dobrano odvagnemo svaku reč, prošlu i buduću, u pogledu Stepinca. Ono oko čega ćemo se sigurno složiti to je da komunistički proces i komunistička optužba ne mogu da predstavljaju polazište za razgovor o Stepincu. Na tom procesu i uopšte pred komunistima on je pokazao hrabrost, i nesumnjivo je da je taj elemenat ispovedništva presudan u procesu beatifikacije i kanonizacije. No, upravo odatle polaze i oni koji Stepincu prigovaraju da istu hrabrost nije pokazao i pred Pavelićem kada je trebalo osuditi i sprečiti ustaška zlodela. No, ništa nije jednostavno: zamislite da su i Stepincu i Patrijarhu Pavlu ustaše ubile brata – Pavlov brat Dušan je poginuo u partizanima u Siraču 1942, a Stepinčevog brata Miju su odveli i ubili naredne, 1943. godine.“ (7)

Ako neko dobrano odvagava svaku svoju misao i reč u srpskoj nauci, strepeći da se ne ogreši o istinu kao načelo naučne svesti i savesti, onda je to akademik i istoričar LJubodrag Dimić, koji na poziv SPC učestvuje kao gost-ekspert u mešovitoj pravoslavno-katoličkoj (srpsko-hrvatskoj) komisiji, a koja je zajednički razmatrala ulogu Stepinca u NDH okončavši svoj rad 2017. godine, po Dimićevim rečima, ubedljivim trijumfom struke i nauke „nad nastojanjima da se istorija tumači s pozicije nacije, vere i politike“. Dimić je potom u kraćim crtama informisao domaću javnost da nacionalna i verska ostrašćenost tada nije uspela da pokoleba nepobitne argumente koje pruža istoriografska građa, pa tako ni činjenicu da je jedno od najvažnijih uporišta NDH bila „podrška koju je toj državi pružala Rimokatolička crkva“, da je ona participirala u ustaškoj vlasti, i da je uloga samog Stepinca u rađanju ove genocidne države bila značajna i već očigledna od juna 1939. godine, u događajima koje je i on sam organizovao a koji su imali karakter militantnog rimokatoličkog klerikalizma, u njegovim tadašnjim javnim izjavama i ličnim zapisima gde izražava, sem nacionalnog i religioznog fanatizma, takođe i otvoreni prezir ka Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi i pravoslavnim Srbima, kao divljim agresorima i prozelitima koji hrvatski životni prostor fizički i duhovno uzurpiraju, „bizantiraju“ i „balkanizuju“, „srbizuju“, „boljševiziraju“, obeležavajući okupirana podneblja novoizgrađenim pravoslavnim hramom kao „graničnim kamenom“. Dimić nas informiše i da je Stepinac još u Kraljevini Jugoslaviji rešenje srpskog pitanja video isključivo u pokrštavanju, verujući da jedino vatikanizacija može ovo divlje i zaostalo, anarhično i problematično balkansko pleme obuzdati i ukrotiti, konačno civilizovati i emancipovati – da bi na sam dan antifašističkog puča 27. marta 1941. u Beogradu, zapisao „da su Srbi i Hrvati dva svijeta koja se nikada neće ujediniti, dok je jedan od njih u životu“, da je „šizma“ (tj. pravoslavlje) „najveće prokletstvo Evrope“. Profesor Dimić nam otkriva i da se u predvečerje svetskog rata Stepinac često sastajao sa budućim ustaškim državnicima, takođe i sa svojim visoko rangiranim sveštenicima u cilju rušenja Jugoslavije, nipošto ne koreći niti kažnjavajući one svoje klirike koji se već unaveliko deklarišu kao „zaklete ustaše“, koji raspiruju verski i nacionalistički radikalizam, organizuju proustašku delatnost unutar svojih župnih dvorova ili samostana. (37) Profesor Dimić domaću javnost obaveštava i da je sam čin pokatoličavanja oko 250 hiljada pravoslavnih Srba u NDH, po Rezoluciji Generalne skupštine OUN, oblik genocida u kome su ustaške vlasti imale bezrezervnu podršku Rimokatoličke crkve u NDH, Svete kongregacije za Istočnu crkvu i samog pape Pija XII, a gde se pribegavalo ne samo pretnjama smrću ili progonom, već i kreiranju istoriografskih falsifikata, ubeđivanju već ucenjenih i zastrašenih Srba da su njihovi davni preci bili rimokatolici, nasilno prevedeni u Pravoslavlje (9, 48). Profesor Dimić se u javnosti osvrće i na slučaj Stepinčevih „časnih sestara“ u ulozi zlotovora i ubica srpske dece u logorima Jastrebarsko i Sisku, reagujući na sramni apel hrvatskih biskupa koji su uputili svoj javni protest vrhu SPC zbog naše kanonizacije ovih jastrebarskih mladenaca u svete pravoslavne novomučenike, rušeći konkretnim naučnim činjenicama njihov mit o ovim logorima kao prihvatilištima u kojima se tobož nežno brinulo o ratnim siročićima. (22)

Vladika Ćulibrk je tada i sam bio prisutan u radu mešovite komisije, te se postavlja pitanje zašto i on, sada već poučen i informisan od samih eksperata, nije objavio ovu blagovest o trijumfu nauke nad ostrašćenim tumačenjima istorije, kao član ovog tela ali i višestruki predstavnik SPC za pitanja genocida u Drugom svetskom ratu – naročito zato jer je par godina ranije javno potkrepio Benediktovu romantizovanu istoriografiju o Stepincu svojim poređenjem ustaškog nadbiskupa sa patrijarhom Pavlom, koje nije tek samo neumesno već i netačno, jer Miju Stepinca nisu „ubile ustaše“, nego pripadnici nemačkih oružanih snaga u pograničnom Krašiću, što nam otkriva jezuita Vladimir Horvat, koji mnogo preciznije i objektivnije rasuđuje o svom voljenom nadbiskupu od samog vladike Ćulibrka. (38)

Osim što je svojim kontroverznim poređenjem i ostrašćenom interpretacijom postao veći jezuit od samih jezuita, Ćulibrk je postao i veći Hrvat od onih trezvenih i istinoljubivih hrvatskih istoričara na koje nas upućuje profesor dr Mira Radojević, a koji se nipošto ne bi složili sa njim u tvrdnji da komunističke optužbe ne mogu predstavljati polazište za razgovor o Stepincu: „Nije sporno da istoričari sa kritičnom rezervom uzimaju u razmatranje brojne posleratne sudske presude, ali ne mogu kao naučno relevantan argument prihvatiti izjavu episkopa Jovana da su nadbiskupu Stepincu `sudili komunisti`, a još manje da između patrijarha Pavla i njega može biti bilo kakve sličnosti, proistekle iz činjenice da su obojici braću ubile ustaše. Jer o nadbiskupovoj podršci ustašama postoji mnoštvo pouzdanih istorijskih izvora, koji poništavaju sve sumnje u ideološku neobjektivnost `komunističkog suda`. Štaviše, o tome se govori i u ovo vreme snažnih revizionističkih zaokreta, ne isključujući deo hrvatske istoriografije. Po opreznom mišljenju Draga Pilsela, na primer, ne može se poreći da je nadbiskup Stepinac bio `fasciniran činjenicom da je hrvatska država osnovana`, te da je smatrao `da je treba apsolutno podržavati bez obzira na rasistički karakter njenih temelja`. Neuporedivo konkretniji, Hrvoje Klasić je citirao delove pisama koje je nadbiskup Stepinac upućivao papi Piju XII, moleći ga da prizna i pomogne NDH. `Na kraju, potpuno iskren`, napisao je u jednom od njih, `mogu primijetiti da u krugovima vlasti postoji najbolja želja da se Hrvatska pretvori u katoličku zemlju. Ratni ministar [Slavko Kvaternik] mi je apsolutno garantirao: ili će Hrvatska biti katolička zemlja, ili neka nestane.` Završavajući to pismo, nadbiskup je zaključio: `Želja onih koji trenutno vladaju Hrvatskom da sprovedu u djelo učenje Katoličke crkve stavlja nam obavezu da im pomognemo i da ih podržimo sa svom lojalnošću i snagom kojom raspolažemo.` Podjednako određen, nadbiskup Stepinac, koji je Srbe uobičajeno nazivao pravoslavnim šizmaticima, bio je i u jednom docnijem pismu, ističući: `Ne sumnjam Sveti Oče da se ovdje vodi očajna borba na život ili smrt između šizme koja je predstavljena u srpstvu i katoličanstva predstavljenog u Hrvatima.` Na temelju takvih, kao i drugih sličnih istorijskih izvora, teško je razumeti upornost vladike Jovana da se suprotstavlja svima koji nadbiskupa Stepinca ne odvajaju od ustaškog režima.“ (27)

Upornost vladike Ćulibrka postaje razumljiva jedino ako se sagleda iz njegove kvaziavangardne i kvazielitističke kriptounijatske zbilje, u kojoj se raskol između Crkve i Vatikana ne prevazilazi naučnom i teološkom istinom, već veštinom i sentimentom, ljubaznim i prijatnim humanističkim oportunizmom, okretnim diplomatskim balansiranjem i žongliranjem, potiskivanjem i marginalizovanjem pravih reči i istorijskih uvida, što sve skupa stvara apsurde i paradokse iz kojih Ćulibrk i ne pokušava da izađe, već upravo na njima zasniva neku svoju mističnu i nedokučivu, politički i verski korektnu i harmoničnu postmodernističku stvarnost. Duhovno posmatrano, Ćulibrk time odstupa od odvažne i podvižne sveootačke gnoseologije u kojoj je Istina sam Trosunčani Bog, a primiče se ezoteričnom kabalističkom misticizmu, gde sve ostaje subverzivno, zagonetno i konspirativno, gde iščezavaju granice između istine i laži, svetlosti i tame, dobra i zla.

U Ćulibrkovoj postmodernističkoj stvarnosti naučna i ontološka istina kao da ne postoji, već egzistiraju tek samo različiti nacionalni ili verski narativi, koji su po svojoj suštini iluzorni i varljivi, evolucijom nadiđeni, pritom i međusobno nespojivi, bolni i tragični po našu ličnu i kolektivnu samosvest, po naša još uvek živa konfesionalna ili plemenska osećanja, po mir i stabilnost u regionu. Zato sa njima treba pažljivo i okretno manevrisati, sve dok ljudi i sami ne evoluiraju do spoznaje da neka opšta i univerzalna, apsolutna i božanska istina zapravo ne egzistira, da istinu sam čovek kreira i modelira po sopstvenim impresijama i idealima, vizijama i konceptima sabornosti, kao jedino razumno i stvaralačko biće, kao jedini istinonosac na ovoj planeti i u svim univerzumima.

Zato Ćulibrk u svojoj čovekocentričnoj i čovekougodničkoj želji da „ispoštuje“ narative svih regionalnih verskih centara moći, na jednom mestu kaže da je NDH bio Hitlerov „satelit par excellence“, država „u kojoj je katolicizam bio osnova vladajuće totalitarne ideologije i u kojoj je kler uživao posebna prava i uticaj“ (7). Međutim, kada neko od savremenih naučnika sasvim argumentovano pokuša da izvede logičnu sintezu iz ove Ćulibrkove konstantacije, razmatrajući visoke rimokatoličke klirike kao stožere vladajuće ustaške ideologije, kao inspiratore ili realizatore genocida nad pravoslavnim Srbima – Ćulibrk pokreće svoj teatar apsurda u kome takve optužbe dovodi direktno u kontekst sa „komunističkim sudom“, posredno spočitavajući tim naučnicima potisnuti neokomunizam, anticrkvenu i bogobornu ostrašćenost, ne libeći se pritom i da kreira mit o nekoj duhovnoj i sudbinskoj sličnosti nadbiskupa Stepinca i patrijarha Pavla, stvarajući jednu bizarnu istorijsku zbilju u kojoj je Stepinac sa svojim kliricima bio istovremeno i privilegovan i zlostavljan, i uticajan i ucenjen, gotovo otet i zatočen u svojoj sopstvenoj, izrazito rimokatoličkoj državi.

Zato Ćulibrk na jednom mestu ističe da je u dijalogu SPC sa Vatikanom još uvek ključna i presudna knjiga Magnum Crimen iz 1948. godine, vrsnog hrvatskog istoričara i nekadašnjeg naučnog saradnika Vatikanskog arhiva dr Viktora Novaka, koji ovde uz mnoštvo činjenica dokazuje da je genocid u NDH imao karakter verske inkvizicije – dok istovremeno setno konstantuje kako u ovom delu postoji „antikatolički naboj“, kako ono „dobija izdanje za izdanjem“ bez „naučne i trezvene analize“ koja nikako da stigne sa katoličke strane, koja očigledno nedostaje (7). Ćulibrk zapravo tek same deklarativno afirmiše Novakovu naučnu verziju istorije, dok u svojim javnim nastupima mnogo efikasnije pozicionira onu suprotnu, romansiranu i kvazinaučnu u kojoj je više nego očevidan rimokatolički naboj, u kojoj Vatikan i Stepinac suptilno iščezavaju iz ustaškog genocida, a koju godinu dana pre Novakovog dela u javnost plasira jezuita Fjorelo Kavali, predstavljajući Stepinca te 1947. kao „plemenitu nadbiskupsku figuru, koja je žrtva političke i vjerske mržnje jednog režima“ i „komunističkog progona“ (30, 241) – što je do naših dana naraslo do religiozne bajke o oklevetanom svecu koji je u mladosti bio solunski dobrovoljac i vatreni pobornik jugoslovenskog bratstva i jedinstva, a takom Drugog svetskog rata glas vapijućeg u pustinji jedne genocidne države, pragmatični filantrop koji je prihvatio kolaboraciju sa ustaškim vlastima jedino iz ognjene želje da zastupa i spasava stradalnike svih nacija i veroispovesti, bez ikakavog interesa, svestan da ga zbog ove nezahvalne žrtve čeka krst poratne poruge i stradanja.

Zato Ćulibrk ne definiše ni sam proces nasilne vatikanizacije pravoslavnih Srba kao oblik genocida kao što to čini profesor Dimić, niti kao čin „pokatoličivanja i pohrvaćenja“ koji podrazumeva i stvaranja novih janjičara – budućih ustaša, kao što to proročki konstantuje Sinod Srpske Pravoslavne Crkve 1941. godine: „Kako vidite, vraćaju se metode turskog kupljenja janičara. Ali koliko jezovitije! U stvari, i posle najpunije pobede nad zverovima, teško je naći načina po kome će, posle toliko vremena, nesrećne majke pronaći i prepoznati svoju decu. Što je gore od smrti, nesrećne roditelje mučiće neizvesnost jesu li njihova oduzeta deca negde živa ili nisu, ukoliko, razume se, i oni sami (roditelji) ne budu mrtvi". (10, 101). Jer se iz Ćulibrkove posmodernističke perspektive ovaj proces i ne može konačno svrstati u „Bljeskom“ i „Olujom“ okončani genocid, uz prethodno pokrštavanje i janjičarenje, zato što je sva ta mučna istorija prevaziđena i zalečena, zato što su i sve te nasilno rastavljene porodice nanovo okupljene i orođene – u već stasavajućoj oportunističkoj crkvenoj uniji koja obuhvata i Carigrad i Vatikan, Beograd i Zagreb, u kojoj su svi fratri i monasi, župnici i sveštenici, vladike i biskupi, patrijarsi i pape, konačno izmireni i zbratimljeni, kao oci i pastiri jedinstvene hrišćanske zajednice.

To je razlog i zbog koga Ćulibrk svesno previđa dvostruke aršine Brozovog režima pri suđenju jednom rimokatoličkom i jednom pravoslavnom crkvenom velikodostojniku, poput episkopa Varnava Nastića koji za razliku od Stepinca tokom rata nije pristao na kolaboraciju sa nacifašistima, iako mu je Pavelić nudio položaj episkopa u tkz. „Hrvatskoj Pravoslavnoj Crkvi“, niti je tokom rata prekrštavao i posrbljavao zastrašne, niti se našao u činu vrhovnog vojnog duhovnika nekih od genocidnih hordi – ali je zato na komunističkom sudu zbog tobožnje izdaje i zavere prošao mnogo grđe od samog nadbiskupa, kao poniženi i zlostavljani, razodeveni, ošišani i obrijani robijaš u Sarajevu, Stocu, Zenici i Sremskoj Mitrovicu, za razliku od Stepinca kome je zbog realne kolaboracije i zavere, najpre učtivo nuđena mogućnost da napusti zemlju, da bi tek nakon njegovog izričitog odbijanja bio smešten u zatvoru Lepoglava sa statusom „vanrednog zarobljenika“, što je podrazumevalo poštedu od prisilnog rada i svih onih ponižavanja i fizičkih zlostavljanja koje doživljava srpski episkop. I opet, komunisti su kasnije Varnavi do kraja zagorčavali život, sprečavajući ga da ode u SAD, u kojima je rođen, takođe postoje naznake da su ga oni konačno i otrovali pri jednoj zubarskoj intervenciji – dok je nadbiskupu genocida omogućeno da ostatak života mirno provede u svom rodnom Krašiću, gde mu i Ivan Meštrović dolazi u posetu sa naročitom Titovom dozvolom, predstavljajući ga potom u hrvatskoj emigraciji kao „mučenika savjesti“.

Ćulibrk nas zapravo ne poziva da trezveno rasuđujemo, analiziramo i odmeravamo svoje misli i izjave o ulozi višeg i nižeg vatikanskog klira u NDH, već da beslovesno, iz čistog oportunizma zajedno sa njime ekumenski ćutimo i žmurimo pred naučnim činjenicama koje iznose istoričari, svedoci i istraživači – da zurimo u njegovo kriptounijatsko pozorište apsurda koje gledaoce drži u stanju beskrajne dezorjentisanosti i neznanja, u kome suptilno iščezavaju naučni dokazi i tvrdnje ne samo profesora Dimića, već i svih ostalih uglednih akademika i istoričara, naučnika i istraživača, koji potvrđuju i dopunjuju njegove iskaze:

– dr Nikole Žutića koji široj javnosti otkriva da se Stepinac u solunske dobrovoljce prijavio tek da bi se oslobodio italijanskog zarobljeništva, u koje je dospeo kao austrougarski soldat, da zapravo nikada nije ni ratovao na strani Srba jer na Solunski front stiže decembra 1918, kada je rat već bio okončan. Žutić kaže i da je Stepinčevo iluzorno dobrovoljačko aktiviranje kasnije pred kraljem Aleksandrom iskorišćeno kao ključni argument za dobijanje njegovog pristanka da bude postavljen za novog nadbiskupa, ali i da je tada pred monarhom zataškana važna činjenica da kandidat jeste štićenik jezuita, što podrazumeva subverzivnu antidržavnu delatnost u cilju uspostavanja rimokatoličke teokratije, kao jezuitskog ideala. Žutić naročitu pažnju posvećuje činjenici da je mladi nadbiskup u međuratnom periodu bio duhovni pokrovitelj „Katoličke akcije“, krovne hrvatske klerikalne i prozelitske organizacije koja pod njim doživljava ekspanziju, a koja je bila u ideološkoj svezi sa italijanskim fašizmom naročito u svojim omladinskim ograncima –„Križarima“ koji su zabranjivani zbog radikalnog hrvatskog nacionalizma i separatizma, potom i „Hrvatskim junacima“, koji su osnovani 1936. zalaganjem samog Stepinca, kao prvi legalni klerofašistički oblik organizovanja omladine, u ustaško-frankovačkom duhu. Žutić otkriva i da je Stepinčeva „Katolička akcija“ sa velikim oduševljenjem pozdravila nemačku okupaciju Jugoslavije i osnivanje NDH, prepoznajući u njoj božansku promisao i konačno ostvarenje svih rimokatoličkih pregnuća ka uspostavljanju „Svete Hrvatske“ („Croatia sacra“). Da su rimokatolički listovi pri rađanju genocidne države pozivali „Križare“ da budu na raspolaganju ustašama, kao omladinci koji su još u vreme Kraljevine Jugoslavije na svojim zborovima urezivali u kori drveća „ŽAP“ kao tajnu skraćenicu od „Živio Ante Pavelić“, pevajući na večernjim sedenjkama kraj logorskih vatri svom budućem poglavniku: „Vrati se Ante, Hrvatska te zove“ – što Stepinčeva mladež sada i čini, zauzimajući važna mesta u Pavelićevim strukturama vlasti, vojsci, policiji, državnoj propagandi, logorima. Žutić napominje da i sam Stepinac tada već javno izražava svoju punu podršku Kvaterniku i Paveliću, dok njegovi đaci iz Nadbiskupskog bogoslovskog sjemenište u Zagrebu održavaju stalne kontakte sa poglavnikom, kličući mu pri svojim zvaničnim posetama: „Hvaljen Isus!“ i „Za dom spremni!“. Ovaj istoričar nam otkriva i da je Stepinac iz Vatikana dobio pisano uputstvo o prevođenju „nesjedinjenih“ u „pravu veru“, da je lično imenovao tročalnu komisiju biskupa zaduženu za obraćenje Srba, da je u pismu papi isticao kao uspeh pokatoličavanje 240 hiljada Srba, da je pred vatikanskim zvaničnicima pokrivao ustaški genocid tvrdnjom da lažne i preterane vesti o njemu širi „srbijanska propaganda“, da je nakon pada genocidne države odobrio svojim kliricima da skrivaju ustaške arhive, opljačkane vrednosti i zlato stradalih Srba i Jevreja... (39, str. 19, 31-69)

– Dr Vladimira Umeljića koji svemu dodaje inkvizitorski preteće predskazanje koje proiznosi uvređeni papa Pije XI nakon srpskog odbijanja Konkordata 16. decembra 1937. godine: „Doći će dan, kada će mnogi zažaliti, jer nisu prihvatili velikodušni blagoslov za svoju zemlju od Hristovog zastupnika.“ Potom i istorijsku činjenicu da je u Stepinčevoj nadbiskupskoj rezidenciji u Zagrebu septembra 1942. otkrivena spomen ploča na kojoj je stajalo uklesano da su u ovom zdanju ponikli „koreni ustaškog oslobodilačkog pokreta“, da su u njemu „osnovane prve ustaške borbene grupe“. Da je Andrija Artuković na svom suđenju 1986. rekao da je svu odgovornost za pokatoličavanje Srba i Jevreja prepustio Stepincu „kao svetom čoveku“. Da je nadbiskup u ovom procesu imao podršku vatikanskog državničkog izaslanika u Zagrebu Markonea, koji je i sam Paveliću predočavao da se rešenje srpskog pitanja sastoji u „laganom i opreznom pokatoličavanju šizmatika“, u „potpunom uništenju njihovih crkvi“. Umeljić primećuje i da Pavelić 18. maja 1941. na molbu hrvatskih biskupa biva pri¬mljen u audijenciju kod pape Pija HII, samo četiri dana nakon što su njegove oružane snage poklale oko 800 srpskih civila u Glini. On navodi i već pominjani izveštaj šefa policije nemačke Službe bezbednosti (SD) o 300 hiljada stradalih Srba od 17. februara 1942. godine, gde je naglašeno da ovaj genocid ima snažan verski karakter i predstavlja „borbu katoličke crkve protiv pravoslavne crkve“, pri čemu je agresorska crkva istovremeno „forsirala ustaške užase, jer se ona pri pokatoličavanju, služila ustašama“. Umeljić otkriva našoj široj javnosti i da je Stepinac tokom 1944. dobio i ponosno nosio sve do februara iduće 1945. najviše ustaško odlikovanje koje mu je uručeno zato što je „kao nadbiskup raskrinkavao neprijatelje u zemlji i inostranstvu“. Da se proces spašavanja srpske dece iz logora smrti radi pokatoličavanja i hrvatizacije ne može Stepincu uračunati kao čin čovekoljublja, već u najboljem slučaju kao čin „selektivnog humanizma“, jer je ovde primarni cilj predstavljalo uvećavanje „crkvenog stada“ u okviru jednog aktuelnog „krstaškog rata“ (39, str. 15, 69-88)

– Istoričara mlađe generacije Aleksandra Zdjelara koji nas informiše i da je Stepinac samo dva dana nakon donošenja Zakonske odredbe o zabrani ćirilice, 27. aprila 1941. u banskim dvorima u Zagrebu dočekao Pavelića koji mu obećava da će istrebiti starokatoličku sektu i da nimalo neće biti tolerantan ka Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi – nakon čega nadbiskup poglavniku želi Božji blagoslov u budućem radu te nakon sastanka zadovoljno izjavljuje: „Ako taj čovjek bude upravljao Hrvatskom deset godina kako mi je propovijedao, Hrvatska će biti raj”. Da Stepinac samo dan nakon pokolja dve stotine Srba u okolini Bjelovara, izražava svoju oholu i samoživu radost zbog uspostavljanja NDH kao „davno sanjanom i priželjkivanom idealu“, nalazeći i religiozno pokriće za svoje narcisoidno i nadčovečansko ushićenje: „LJubav prema vlastitom narodu božjim prstom upisana u ljudsko biće kao božja zapovijed! I tko nam može zamjeriti, ako i mi kao duhovni pastiri dajemo svoj prinos narodnom veselju i zanosu?“. Da Stepinac tada poziva svoje Hrvate da se uključi u „uzvišeni rad oko čuvanja i unapređivanja NDH“ naglašavajući da lično poznaje hrvatske muževe koji upravljaju sudbinom naroda, a koji će mu tih majskih dana 1941. omogućiti bogatu prozelitsku žetvu, donošnjem zakona koji legalizuje pokrštavanje pravoslavnih Srba u rimokatolicizam (40, 354-357)...

NJima treba pridodati mišljenje Gideona Grajfa, koji na osnovu 12 tačaka – među kojima je jedna od ključnih „da je Stepinac znao da su živa deca bacana u vatru i kreč u Jasenovcu“ – smatra da nadbiskupa ne bi smelo ni razmatrati kao potencijalnog sveca, budući da je sam bio „anđeo smrti” (9, 142). Mišljenje beskrajno opreznog i temeljnog književnika Ive Andrića koji 1974. piše: „Posebno je opasan hrvatski šovini¬zam i to zbog snage koja stoji iza njega – Katolička crkva, moćna, sa neiscrpnim sredstvima i obrazovanim i disciplinovanim kadrom“ (39, 17), koji se još tokom rata 1942. godine poverava svojoj poznanici Leposavi Pavlović da se odriče vere svojih predaka, obrazlažući svoju odluku rečima: „Nemam ja ništa protiv katoličke vere kao takve, ali da ostanem u njoj danas, nemoguće mi je. Dobro poznajem sve one u Zagrebu. Gospodinu Stepincu bilo je dovoljno da, ne¬deljom, pri održavanju mise, gore sa amvona, kaže samo tri reči. Nijedna vlas ne bi nedostajala ni na jednoj srpskoj glavi. Ali gospodin Stepinac nije na¬šao za vredno da te tri reči izgovori. A ja u ovim vremenima ne mogu pripada¬ti jednoj religiji, na čijem čelu se, u mojoj zemlji, nalazi jedan Stepinac“ (39, 126). Mišljenje akademika Dejana Medakovića koji u svom dnevniku o Stepincu kaže: „Pogrešno je proglašavati ga za nekog ubeđenog ustašu, jer on to nije bio. On je sebe ugradio u temelje ND Hrvatske, koju je pozdravio kao vekovno os¬tvarenje sna hrvatskog naroda. Taj istorijski čin je za njega bio važniji od nedela režima, čija je nedela blagosiljao, dopuštajući tolikim sveštenici¬ma najbrutalnije političko angažovanje. Znao je da ustaški režim progonima šizmatika završava Katoličkoj crkvi njen vekovni zadatak, koji ona od 16. veka pa do 1941. nije bila kadra da reši. Uništivši pravoslavnu crkvenu organizaciju, ustaški režim je praktički likvidirao pravoslavno pitanje na svojoj teritoriji, a iza ovog u krvi obavljenog posla katolički misionar je mogao da nastupa krotko i da mirno lovi preživele šizmatičke duše, da ih hladnokrvno prevodi u krilo jedinospasavajuće crkve. Taj korisnički stav se ne može braniti, o tome postoji bezbroj dokumenata čija je vrednost vremenom sistematski umanjivana. Taj proces protumačen je kao maltene konsolidacija naše zemlje, kao doprinos širenju bratstva i jedinstva.“ (39, 126)...

Ako uzmemo u obzir sva pomenuta saznanja i mišljenja istoričara i istraživača, akademika i savremenika, sve Stepinčeve predratne i ratne delatnosti, citate i izjave, ako svemu dodamo i činjenicu da je zbog masovnih ustaških likvidacija civilnog stanovništva i sam Vatikan bio pod snažnim pritiscima i kritikama antifašistički orjentisanog dela međunarodne zajednice, naročito Engleza i Francuza zbog pogroma nad Jevrejima, da je i sam Stepinac bio obasipan apelima i molbama, ljutim ukorima, najpre od svojih savesnih Hrvata koji su mu podrobno opisivali primere zverskog mučenja i uništavanja bespomoćnih ljudi, žena, dece, staraca, upozoravajući ga da u tom krvavom piru aktivno učestvuje i njegov klir, zamerajući mu što on kao nadbiskup ništa konkretno ne preduzima kako bi ovo sveošte nasilje bilo zaustavljeno, iako je u staroj Jugoslaviji bio voljan i oran da organizuje proteste i konferencije i zbog najmanjih sitnica (40, 361), ako uzmemo u obzir i da nacistički general Horstenau u Zagrebu Stepinca oslikava kao čoveka koji je po svojoj prirodi bio izuzetno oprezan u nastojanjima da svakim svojim potezom sebe „osigura na više strana“ (25, 208) – onda postaje mnogo jasnija prava priroda i pozadina Stepinčevih povremenih protesta zbog masovnog ubijanja nehrvatskog življa, na kojima rimokatolički revizionisti poput pape Benedikta grade mit o nekom jurodivom svecu, neustrašivom „braniocu Jevreja, pravoslavnih i svih proganjanih“, a kome Ćulibrk prirodaje svoje poređenje sa patrijarhom Pavlom, iako dobro zna da je on opstanak srpske etnoreligiozne zajednice zasnivao na jevanđelskom narodnom stihu „bolje ti je izgubiti glavu (=državu, naciju), nego svoju ogrešiti dušu“ (sr. Mk. 8,36), razrađenom u sopstvenoj varijaciji koja može predstavlja jedino antipod Stepinčevom oholom i samoživom klerofašizmu: „Ako bi Velika Srbija trebalo da se održi zločinom, ne pristajem, ako bi Mala Srbija trebalo da se održi zločinom, ni na to ne pristajem. I kad bi poslednji Srbin na svetu, i taj Srbin bio ja, mogao da se održi zločinom, ne bih pristo. Bolje je umreti kao čovek, nego živeti kao nečovek.“ (41, 195).

Sukob između Stepinca i Pavelića je prvenstveno sukob između dva različita koncepta opstanka i prosperiteta klerofašističke Hrvatske, koja se svakako zasnivaju na genocidu nad pravoslavnim Srbima, do njihovog konačnog nestanka iz državne i narodne zajednice. Razlika je jedino u tome što se u Stepinčevom religioznom konceptu Srbi kao „šizmatici“ transformišu u rimokatolike Hrvate, dok u Pavelićevom rasnom konceptu oni kao „nearijevci“ bivaju transformisani direktno u leševe – a što je dodatno kompromitovalo rimokatoličku crkvu, moral i religiju, društvo i državu u 20. veka. Zato Stepinac novembra 1941. godine pokušava da odvrati Pavelića od biološkog genocida, predlažući svoju mnogo mudriju i društveno prihvatljiviju formulu rešenja srpskog pitanja: „Božjom milošću nam se danas pruža prigoda kao nikad u prošlosti da pomognemo hrvatsku stvar i da spasimo veliki broj duša. (…) NJihovo preobraćanje je lako i prihvatljivo. Na žalost, vlasti sa svojim uskim pogledima stavljaju zapreke hrvatskoj i katoličkoj stvari. U međuvremenu, izgubit ćemo lijepu priliku u korist hrvatske stvari i svete katoličke stvari da u Bosni i Hercegovini, gdje smo manjina, postanemo većina” (40, 359). Stepinac je, dakle, sasvim svestan da NDH ima jednu izuzetnu istorijsku „prigodu“ da vrlo efikasno, brzo i lako izvrši organizovanu i masovnu vatikanizaciju i hrvatizaciju ogromnog broja pravoslavnih Srba, on je morao znati i da se ta „prigoda“ zasniva isključivo na ustaškoj strahovladi, na pretnjama i ucenama izbeglištvom, logorom i smrću – ali on ipak u svojim javnim apelima, štiteći sebe i svoju crkvenu instituciju, zauzima poziciju jednog naivnog i neobaveštenog, prostodušnog i dobrodušnog prosvetitelja i čistunca, kome kao da nije znano u sred Zagreba u kako se traumatičnoj i tragičnoj poziciji nalaze Srbi u jednoj izrazito srbofobičnoj državi, te se za njih zauzima pred ustaškim vlastima kao za sasvim slobodne ljude kojima treba omogućiti dragovoljni prelazak u rimokatolicizam, ako oni to kojim slučajem sami zažele, po svojoj slobodnoj savesti ili nadahnuću: „A tko može reći, da se mnogima baš pod teškim danima sadašnjice neće otvoriti oči za spoznaje istine?” (40, 359). U ovoj svojoj farisejskoj predstavi Stepinac od „obraćenika“ traži zahvalnost crkvi i državi koja ih je velikodušno priglila, redovan dolazak na bogosluženja, iskrenu i celovitu ljubav, dok svojim kliricima napominje da pokrštavaju jedino one Srbe koju su, pred ustaškom kamom i jamom, zadobili „duboko osobno uvjerenje u istinitost nauke katoličke vjere“, da nipošto ne prihvataju one koji traže „u njoj samo zaštitu svojih materijalnih interesa i egoističkih ciljeva“ (42, 110) (10, 268). U svojoj farisejskoj farsi besprekorni Stepinac odvažno i pomalo uvređeno odgovara Katoličkom listu avgusta 1941. na pitanje kako gleda na trenutno veoma aktuelan prelaz stanovništva u rimokatolicizam: „Kao i prije! Mi nismo lovci za vjernicima kao stanovite crkve”, aludirajući na onu srpsku i pravoslavnu, koja je kao lukava i prozelitska tih dana sasvim opradano izložena uništenju (40, 359). Stepinac se ne libi ni da farisejski priziva Boga za svog svedoka, tvrdeći da je bio izričito protivan prisilnom pokrštavanju 240 hiljada Srba u rimokatolicizam, kojim se sam hvališe pred rimskim papom kao velikim uspehom, koje je sa njegovim blagoslovom u njegovim bogomoljama, rukom njegovih klirika sprovedno: „Bog nam je svjedok, da smo bili protivni svakom prisilnom stupanju u Katoličku crkvu. Ako su iskreno prešli, nijesu ništa izgubili, nego su se vratili vjeri svojih djedova i danas su potpuno ravnopravni članovi Crkve katoličke, koja ih sve bez razlike jednako ljubi. Neka bude ovdje javno rečeno, da je Crkva učinila sve što je u njezinoj moći, da tu svoju djecu zaštiti, jer je ne vode nikakvi politički motivi nego briga za spasenje duša.“ (42, 132-133)

I povrh sve svoje opreznosti Stepinac ipak otkriva da mu je dobro poznato da su pravoslavni Srbi bili pritešnjeni između smrti tela i smrti duše, etnosa i vere – tešeći one već pokrštene i kroatizovane da će im deca i unuci biti ponosni zato što su imali očeve koji su im svojom mudrom odlukom osigurali život (40, 361). Treba primetiti da je Stepinčev protest zbog besomučnog ubijanja nedužne nehrvatske nejači uvek skopčan i sa njegovom primarnom brigom na očuvanju i zaštiti „katoličkog morala“ (42, 108), kao skupini farisejski izigranih i formalizovanih, idolatrizovanih pravila ponašanja, bez kojih i sama rimokatolička država može ostati lišena svog automatizovanog božanskog blagoslova, pa tako i osuđena na propast (42, 110-126). Da je ovde reč o narcisoidnom i intereždžijskom, neiskrenom i selektivnom čovekoljublju, vidljivo je i iz činjenice da se Stepinac za pravoslavne Srbe zauzima krajnje uzdržano, pilatovski formalno i ravnodušno, baš kao što primećuje Diana Budisavljević, nakon dve neuspešne audijencije radi spašavanja pravoslavnih logoraša: „Nadbiskup je vrlo suzdržan. Ne želi se zainteresirati. Kaže da nema nikakvog upliva u vladu“ (39, 78) – dok taj isti Stepinac postaje vatreni branitelj onih već pokatoličenih i pohrvaćenih Srba ili Jevreja, koje ustaški dželati uprkos svemu likvidiraju kao svoje krvne i rasne neprijatelje, zbog čega on energično zahteva da takvi budu pošteđeni i razlikovani, da nipošto ne smeju „ostati duševni i društveni bogalji“, poput „nearijanca nekatolika“, koji status nižih i bogaljastih bića očigledno i zaslužuju (42, 114-116). Treba primetiti da se Stepincu nikada u poslanicama nije srce tako rastužilo zbog utamničenih „šizmatika“, kao što tuguje zbog rimokatoličkih „vjernika“ koji će svoj Božić dočekati u logoru (42, 119), ili zbog onih rimokatoličkih bračnika koji trunu u ustaškim kazamatima tek zato jer oboje nisu čistokrvni Hrvati: „Papinstvo stoji danas kao čvrsti zid i na obranu obitelji i obiteljskog svetišta. Što to znači, razumjeti može samo onaj koji ima prilike gledati suze onih kojima prijeti pogibelj, da im bude razoreno obiteljsko ognjište. Mi smo prošli tjedan imali više puta prilike da gledamo te suze i da slušamo uzdahe i ozbiljnih muževa i vapaje bezpomoćnih žena, kojima preti slična pogibelj samo zato, jer se njihovo obiteljsko svetište ne poklapa sa teorijama rasizma...“ (42, 128-129). Stepinac nikada nije tako potresno izražavao svoje emocije ni zbog stradanja na stotine hiljada srpske, jevrejske ili romske nejači, niti zbog rušenja njihovim domova i bogomolja, kao što to čini februara 1944. pri savezničkom bombardovanju Zagreba, Zadra i Šibenika, kada ginu na desetine njegovih sunarodnika i vernika, kada stradaju njegova crkvena zdanja: „Ta tko se ne bi razžalio i proplakao nad stotinama nevinih žrtava, među kojima toliko slabih žena i sitne djece?! Ova moja bol još je veća, jer su razornom silom zrakoplova tako težko oštećena i dva samostana i dvije crkve.” (40, 363)...

Stepinac izražava iskrenu ljubav jedino ka onim pravoslavnim Srbima koji su ponizno prihvatili njegov fatalni i genocidni zagrljaj, dok svi oni van njegovog domašaja ostaju „duševni i društveni bogalji“, i koji kao takvi ne zavređuju njegovu celovitu ljubav, njegov izraz iskrenog saosećanja i poštovanja, čak ni u poratnim vremenima, kao žrtve masovnog uništenja koje barem posthumno zaslužuju pravičan sud istorije o svom mučeništvu, o svojim mučiteljima i ubicama – a koje Stepinac krajnje ostrašćeno, bezbožno i bezdušno brani od svake argumentovane optužbe na onom poratnom sudu, koga se Ćulibrk gnuša, naročito kada su u pitanju pripadnici njegovog klira, tvrdeći da je ovde bilo reči tek samo o „eventualnim pogreškama i sitnicima“ (40, 367) – iako je zapravo reč o njegovih 1.171 rimokatoličkih sveštenoslužitelja, u ulozi aktivnih ustaških jataka i saučesnika, inspiratora i organizatora, mučitelja i ubica, često integrisanih u najvišim ustaškim državnim i upravnim, policijskim i logorskim strukturama, a koliko ih ukupno po imenu i prezimenu identifikuje prvi direktor Muzeja za genocid dr Milan Bulajić. (29, 73)

Poput koljača Zvonka Lipovca ili Zvonimira Brekala koji je u Jasenovcu, po svedočanstvu utamničenog Jevrejina Bergera, i sam ovde likvidirao i silovao, ali i služio misu, ispovedao i držao propovedi za logoraše rimokatoličke veroispovesti, poput Milka Rifera koji o novoj 1943. iz jasenovačke tamnice piše: „Pop Brekalo nosio je ustašku uniformu. Bio je satnik i prijatelj Luburićev, pobratim Matkovićev. I taj pop imao je toliko drskosti i cinizma, da na najkrvavijem terenu Evrope, u ime kršćanstva, govori pred logorašima – koji su na sebi osjetili bič i užareno željezo njegovih najintimnijih prijatelja, suradnika i istomišljenika – o ljubavi prema bližnjemu i o tome kako je bog svagdje i na svakome mjestu, pa i tu, među nama, u logoru, gdje je poklano i pomlaćeno na stotine hiljada ljudi, i gdje je svaka stopa zemlje natopljena morem ljudske krvi. Pop Brekalo govorio je tu pred nama, u stolariji, gdje je jučer Alaga tukao do iznemoglosti jednog logoraša jer ga nije dovoljno devotno pozdravio.“ Poput Ivice Brkljačića koji je neko vreme vršio funkciju nadzornika svih logora u NDH, ali i posedovao sopstvenu „ispovedaonicu“ u kojoj bi svojim žrtvama govorio: „Nemoj se plašiti, ovdje si pred Bogom, ovo nije policija, ovo je kutak božije teritorije, na kome vlada sveta tajna ispovijedi“. Poput fratra Tomislava (Miroslava) Filipovića iz predratne i ratne ustaške baze samostana Petrićevca, kasnije poznatijeg kao fra Sotona Majstorović, koji odlazi u svoje prve krvave pohode kao vojni sveštenik u pratnji svojih dvanaest ustaških apostola, naročito se okomivši na srpske osnovne škole gde bi prvi nožem „prekrštavao u ime Boga“ pravoslavnu decu, pozivajući ustaše da ga slede u masakriranju mladenaca, potom i u pokolju na hiljade srpskih seljaka i rudara, familija u selima oko Banja Luke, razrešavajući ubice od svakog greha. Koji potom na insistiranje Nemaca biva na kratko uhapšen i zvanično isključen iz franjevačkog reda, da bi konačno postao zasigurno najmonstruozniji upravnik jasenovačkih logora – jer je svojim žrtvama prilazio ljubazno i umiljato, krotko i nevino, tobož radujući se dečici stisnutoj u naručju prestrašenih majki – da bi tek samo nekoliko trena kasnije sa naročitim uživanjem pio krv svojim žrtvama, ubijao decu i bolesnike motikom, sekirom ili kamom, a ostale logoraše i maljem ili davljenjem, trudeći se da svako ostane poluživ, da što duže umire.

Poput „časnih sestara“ zagrebačkih koje su do konačnog nervnog rastrojstva i skore smrti dovele svetog novomučenika i mitropolita Dositeja. Ili pak onih jastrebarskih koje su srpsku i jevrejsku ratnu siročad primoravale da pevaju ustaške himne i ode Paveliću na časovima „vjerske nastave i preodgoja“, svakodnevno ih zlostavljajući jezivim kaznama koje su podrazumevale i trovanje smrtonosnim čajem, naglo spuštanje niz stepenište za noge od čega su dečije lobanje odskakivale i prskale o beton, prestrašivanje na mračnom tavanu i šibanje teškim gvozdenim lancima od kojih bi maleni mučenici često ostajali sakti, umirali od teških povreda. Poput fratra Sidonija Šolca koji je organizovao ustaško ubistvo sveštenomučenika Đorđa Bogića u Slavoniji, a onda kao vuk i razbojnik došao u njegovu parohiju preteći i nagovarajući pravoslavne Srbe da se popišu i pojave pred rimokatolički hram u Ceremošnjaku: „Vidite, ljudi, vi ste vašeg sveštenika izgubili, vama sad ne preostaje ništa drugo, nego da svi pređete u rimokatoličku veru, jer ćete i vi izginuti" – da bi se potom, videvši da ga ni jedan pravoslavni hrišćanin nije ovde dočekao u zakazano vreme, kao Dioklecijan razbesneo i zloslutno obećao: „Videćete šta vas čeka!“, nakon čega je ustaška inkvizicija o pravoslavnom Preobraženju 1941. likvidirala i opljačka najbolje srpske domaćine, da bi preostali srpski živalj ubrzo poklekao i iščezao u Stepinčevom zagrljaju. Poput fratra dr Srećka Perića iz samostana Gorica kod Livna koji je nakon nedeljne mise pozvao sa oltara okupljene vernike da pokolju oko 5000 pravoslavnih hrišćana iz čitave livanjske okoline, a najpre njegovu sestru udatu za Srbina, da mu se potom svi vrate kako bi ih ispovedio i razrešio od greha. Fra Vjekoslava Šimića koji je i sam klao pravoslavne hrišćane u kninskom srezu, rekavši zgranutom italijanskom generalu da striktno postupa po naredbi iz Rima. Novogradiškog župnika Matice Josipa Franje koji je pravoslavnim Srbima slikovito i sažeto predstavio Stepinčev velikodušni program spasenja iz svih nevolja: „Bog je na nebu, ustaše na zemlji, a Jasenovac po srijedi i sad hoćete li ili nećete“, da bi im nakon porimljavanja držao veronauku i propovedi, službe na kojima su bili obavezni da dolaze. Fra Petra Berkovića koji organizuje inkvizitorske pohode u kojima je masakrirano i pokršteno na hiljade Srba. Fra Alojza Ćosića iz Kotor Varoši koji sa oltara proklinje svakog Hrvata koji odbije da se pridruži ustašama. Banjalučkog župnika i doktora rimokatoličke teologije Nikole Bilogrivića koji u svojoj oblasti organizuje krstaške pohode, pokatoličenja i pljačke. Fratra Burkadra koji je predlagao konačno istrebljenje Srba. Anta Klarića koji sa oltara naziva babama sve one svoje vernike koji još uvek nisu ubili niti jednog pravoslavnog Srbina. Fra Silvija Brankovića iz Bugojna koji ne prihvata da ispovedi ustaše za manje od četrdeset ubijenih pravoslavaca. Fra Jenka Vasilja koji organizuje inkvizicije u konjičkom kraju. Fratre koljače Glavaša i Milanovića iz samostana u Sinju. Fratra Brodarića koji organizuje pokolje i palež sela pravoslavnih hrišćana. Fra Mirka Radoša koji organizuje pokolj svetosavske nejači u selu Malovan. Fra Tugomira Solda, župnika u Čapljini, koji svojim vatrenim govorima u crkvi inspiriše pokolj 800 pravovernih žena i svetih mladenaca. Župnika sarajevske crkve, Božidara Brala koji i sam učestvuje u pokolju 180 mučenika Hristovih da bi potom sa ustašama zaigrao inkvizitorsko kolo. Fra Dionizija Juričeva koji propoveda da nije grehota ubiti nekatoličko dete i blagosilja da se sve srpsko i šizmatičko istrebi od pileta do staraca. Fra Branimira Župančića koji učestvuje u organizovanom masakriranju 400 ljudi... (10) (21) (29) (30) (39) ...

...

Sveti vladika Nikolaj suštinu hrišćanske crkvenosti svodi na pitanje i odgovor: „Ko će pobediti? Onaj ko zna da je deo tela Hristovog, pa drži svoje telo i dušu u svetinji, ne kao svoje nego kao Hristovo“ (43) – što predstavlja i jedno mistično, svetootački iskustveno tumačenje člana hrišćanskog Simvola vere koji glasi „Verujem u jednu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu“, koji i rimokatolici ispovedaju, ali tek samo na rečima, jer u stvarnosti njihovu crkvenost ne vozglavljuje i ne prožima Duhom sam Bogočovek Hristos, već smrtni i grešni papa. Na jalovu utehu rimokatolicima možemo reći da i mi pravoslavci retko bivamo suštinski i celovito prisutni u crkvenom telu Hristovom, uprkos našem svetootačkom ispovedanju hrišćanske vere i apostolskom crkvenom poretku, očuvanim dogmatima i tajnama – jer se svakodnevno odmećemo u hristoizdajnike i hristoubice, svaki put kada se naš uobraženi ego uzdigne nad egom kolektivnog Hrista, kada se naše sopstveno „ja“ pogordi nad sabornom Ličnošću Hristovom, kada naše telo i duša voljno napuste oblast svetinje i vrline koja vlada u bezgrešnom Telu Hristovom, a u koje se mi iznova i iznova hristoljubivo vraćamo, odvažnom samospoznajom i smernim pokajanjem, iskrenom ispovešću i crkvenom molitvom, koja nas razrešava od greha i opet „prisajedinjuje Crkvi pravoslavnoj“. (44)

Dakle, hrabra samospoznaja i smerno pokajanje koju mi predlažemo Vatikanu i hrvatskim rimokatolicima, zbog verskog karaktera ustaškog genocida, zbog roditeljske i pastirske odgovornosti za ubistvo mogućih 700 hiljada jasenovačkih ili srpskih žrtvi, zbog bogohulnog dodatka u svetootačkom i vaseljenskom Simvolu vere, zbog neopaganske i čovekobožačke crkvenosti, kao duhovnom izvoru svih vekovnih vatikanskih inkvizicija, potom i svih srodnih evropskih nadčovečanskih i ksenofobičnih ideologija, zaključno sa ustaškim nacizmom – nije čin našeg farisejski nadmenog nipodaštavanja rimokatolika, niti čin neke perfidne srpske hegemonije koja se zasniva na drskom spočitavanju neke nepostojeće krivice i beskrajnom ucenjivanju hrvatskog naroda, već čin iskrenog i smernog bratoljublja koje svakako podrazumeva i našu neodstupnu samospoznaju i svakodnevno pokajanje, kao disanje nasušnu potrebu svakog pravoslavnog vernika, sveštenika i monaha, episkopa i patrijarha – bez kojih i mi duhovno iščezavamo iz organske Crkve Hristove, bez kojih se i u našim porodicama, parohijama i eparhijama, Sinodima i Saborima umnožava broj oholih i samoživih nadčoveka i egomanijaka, drskih anarhista i razbojnika, tvrdoglavih jeretika, pa tako i unijata, humanističkih ekumenista koji promovišu neke svoje kukavičke i nepokajne, politikantske i burazerske, pogodbene i čovekougodničke koncepte ujedinjenja, koji se ne ostvaruju u bogočovečanskoj Crkvi već na ekumenističkoj berzi i pijaci, gde se trguje svetinjom i svecima, a sam Bogočovek nizvodi u smrtnog čoveka, Crkva u sekularno društvo, Nikolaj u kontroverze, Pavle u Stepinca, Svetlost u tamu, Istina u laž, Čistota u greh, Večnost u smrt.

Hrabra samospoznaja i smerno pokajanje koje želimo Vatikanu, rimskom papi i biskupima, nije poziv na judinsko očajanje do samoporicanja i samouništenja – na koje nas sve skupa pozivaju moderni antihristi, nosioci Nove stvarnosti i normalnosti – već čin petrovski blagodatnog samooporavka, do čudesnog preobraženja palog i humanizovanog Vatikana u onu slavnu Rimsku Crkvu svetih i bogomudrih papa, koja je svoje počasno prvenstvo zadobila jer se nalazi u prestonici drevnog sveta, jer su je osnovali sveti apostoli Petar i Pavle, jer je kroz istoriju često bila bastion Pravoslavlja i čuvar hrišćanskog identiteta, pred navalom raznoraznih jeresi koje su divljale na našem Istoku. To je ujedno i čin koji vodi do uspostavljanja jedinstva između pravoverne Istočne i obnovljene Zapadne Crkve, verujućih Srba i Hrvata, zagrebačkog nadbiskupa i našeg patrijarha, svih hrišćana na ovoj planeti.

Do tog, malo verovatnog, ali ipak mogućeg trenutka, Srpska Pravoslavna Crkva bi mogla da se okrene sebi i da u svom narodnom biću uspostavi ono što želi celome svetu – ujedinjenje svih srpskih episkopa i sveštenika, monaha i bogoljubivih vernika, u jednu svetu, sabornu i apostolsku pomesnu crkvenu zajednicu – što je podvig ravan jevanđelskim čudesima, ne samo zbog prirodnih slabosti našeg palog, sujetnog i anarhičnog narodnog karaktera – već i zbog činjenice da su nakon upokojenja patrijarha Pavla u našoj pomesnoj Crkvi metastazirale smrtonosne bolesti koje treba hitno lečiti, među njima i kriptovatikanski automatizovani i čovekobožački, neopaganski i faraonski episkopocentrizam, kriptovatikanski liturgijski reformizam, kriptovatikanski prezir ka vekovnim pravilima strogog bogočovečanskog posta, uzdržanja i molitve, kriptovatikanska račundžijska servilnost pred globalnim i lokalnim centrima moći, kriptovatikansko medijsko glumatanje apostolske prirodnosti i skromnosti zarad sticanja publiciteta i podizanja socijalnog rejtinga, kriptovatikansko odricanje od Jevanđelja i jevanđelskog nadvremenog realizma zarad ulizivanja globalnim farisejima i njihovoj antihrišćanskoj kvazinauci i kvazikulturi, kvazimedicini i kvazifilantropiji – a što je sve skupa više nego jasan klinički nalaz i nepobitan dokaz da je postpavlovski ekumenizam bio u svojoj srži bezbožan i sujetan, lakomislen i jednosmeran, svakako suicidan i tragičan po nas, ništa manje od onog nežnog zagrljaja nadbiskupa Stepinca u kome je iščezlo 240 hiljada prestrašenih i ucenjenih pravoslavnih Srba.

Do tog malo verovatnog, ali ipak mogućeg trenutka, odnos sa Vatikanom treba vratiti sa glupog sentimenta i unijatskog samoporicanja, na svetootački oprezan i trezven dijalog zasnovan na teološkoj i naučnoj istini, na mudroj bogočovečanskoj ljubavi koja podrazumeva i bratski ukor (Mt. 18, 15-17), baš onaj koji Srpska Pravoslavna Crkva izražava u svom zvaničnom glasilu „Pravoslavlje“ 1979. godine, koje rani vladika Atanasije Jevtić u dva navrata u svojim delima ponavlja, i sam upozoravajući Vatikan i Glas Koncila da svaki ekumenizam zasnovan na potiskivanju i marginalizovanju srpskih žrtava, na relativizovanju i umanjivanju naučno osnovanih procena o ukupnom broju stradalih u Jasenovcu i celoj NDH – predstavlja jalovi, ostrašćeni i samoljubivi, bogohulni proces u kome se zlo tek samo „prikriva i preinačuje“, u kome se projektuje odsustvo elementarne ljudskosti, ali i izražava prezir ka tajni blagorodnog pokajanja, prezir ka „svetosti i svetlosti istine“ kao najvećoj hrišćanskoj svetinji i dužnosti: „Genocid nad Srpskim stanovništvom NDH smišljeno je pripreman, dugoročno sračunat kao `povesni` čin denacionalizacije, kao konačno istrebljenje Pravoslavlja `preko Drine`, ognjem, mačem i unijaćenjem. (...) Da li se zvanična Rimokatolična crkva ikada, javnim ili tajnim aktom, ogradila od terora pokatoličavanja? Da li je ikojim kanonskim činom poništila obrede i nasilja, priznala krivicu, tražila oproštaj i od mrtvih i od živih žrtava verskog pogroma? Odavanje pošte Mučenicima u Jasenovcu, shvatili smo, zato, kao priliku da se, pred licem istine o strahotama, otvore putevi razrešenja i razuma. Umesto toga, zaborav se preporučuje kao jedini lek za `mir mrtvima`, a zaboravlja se i slovo i priznanje i smisao pokajanja. Sme li se govoriti o zaboravljanju zla počinjenog nevinima koji su umoreni, ali ne i mrtvi za nas? Zna se Ko i na kakvom Sudu može oprostiti onima koji oslobode sebe greha pred Bogom, priznajući krivicu učinjenu ljudima. Samo sveta tajna pokajanja vodi očišćenju duša i savesti, a ne zaborav. Zato i opomena na genocid nije isto što i zlopamćenje, niti podsećanja znače podsticanje zle krvi. Reč je samo o upozorenju da prenebregavanja nedavnih zala mogu ohrabriti nova zla, koja nikad ne miruju. NJima zaboravi samo pogoduju. Ne čini li se, onda, da olake pridike o zaboravljanju zla, previđaju zlo zaboravljanja?“ (10, 331)

Do tog malo verovatnog, ali ipak mogućeg trenutka, treba pamtiti da je svaki humanistički ekumenizam u srpskoj istoriji bio tragičan po Srbe – i onaj anglikanski svetog vladike Nikolaja i patrijarha Gavrila, naših velikih jerarha koji su čitav rat proveli u nemačkom zatočenju do poslednjeg dana verujući u hrišćansko savezništvo sa Englezima, a koje će okončati Čerčilovom veleizdajom srpskog naroda na međunarodnoj ratnoj i poratnoj berzi – i onaj unijatski iz koga će se Dimitrije LJotić, skupa sa svojim vernicima i ispovednicima jedinstvene jugoslovenske hrišćanske religije, probuditi kao sluga i izmećar globalnom antihristu Hitleru. Takođe treba čitati i Avu Justina koji česti opominje, bez imalo preterivanja, da je vrhunac svih samoljubivih humanizama Raspeće Hristovo, a zatim po ovoj mističnoj jednačini i sasvim dovoljnom istorijskom iskustvu sračunati i predvideti: da nam postpavlovski humanistički ekumenizam, ako od njega na vreme ne odustanemo, može doneti jedino nova razočarenja, lične ili kolektivne tragedije, pa i kolaboracije sa nekim novim, privremenim ili konačnim antihristima. Jer Gospod dopušta velike civilizacijske drame, ratove i prevrate, između ostalog i da bi svi narcisoidni humanizmi pokazali svoje pravo lice, da bi spale sve umiljate i ljubazne humanoidne maske, ali i iščezle sve naše romantične zablude, iluzorne ljubavi, pogrešna i pogubna verovanja. Zato što se u tim apokaliptičnim zbivanjima kao na Golgoti čitavo čovečanstvo polarizuje i po svome srcu opredeljuje za večnu Svetlost ili večnu tamu, za božansku Istinu ili demonsku laž, za Carstvo nebesko ili Carstvo zemaljsko. Pravoslavna hrišćanska zajednica tada organski teži da ostane verna svom krotkom i stradajućem Prvojerarhu Hristu, Glavi i Načelu svoje crkvenosti, smerno prihvatajući svoj krst razbojnika ili pravednika – dok se oholi i nepokajani vatikanski crkveni kolektiv tada pričešćuje ustoličenom Nadčoveku, jer mu je idejno srodan, jer mu organski pripada. Ovoj snažnoj i masovnoj inerciji uspevaju da se odupru retki ali i veličanstveni izuzeci, hristoljubivi i čovekoljubivi biskupi i župnici, fratri i katolički vernici – koji u tim trenucima projavljuju svoje slavno i drevno hrišćansko poreklo – dok većinu obuzima i nosi ta hladna i okrutna, divljačka i paganska stihija, te doživljavaju svoj mračni preobražaj iz lažne i površne prosvećenosti, tobož svečovečanske tolerantnosti, ekumenizma i filatropije, u lukavi prozelitizam i životinjsku ksenofobiju, u bogoborni i čovekomrzački demonizam, kao svi oni već pobrojani Stepinčevi klirici, kao tuzlanski katiheta i fratar dr Drago D, oslikan u „Sjećanjima“ Meše Selimovića:

„Iz osnovne škole sam pošao u gimnaziju sa strahopoštovanjem, ali na samom upisu, uplašenog i gotovo paralisanog od nekog nespokojstva kojem nisam znao razlog, možda i zato što sam jedini od svojih dotadašnjih drugova pošao u gimnaziju, svi ostali su otišli na zanat ili u rudnik, umirio me katolički katiheta dr Drago D. Ne znam kako je zapazio moju zbunjenost, ali mi je priskočio u pomoć u pravom času: prijateljski se osmjehnuo onako mlad, lijep, uglađen, pristao u svom crnom svešteničkom odijelu s tvrdom bijelom kragnom, lako mi dodirnuo rame, rekao mi nešto ljubazno (riječi sam zaboravio istog trenutka, ali njegov prijateljski gest sam zapamtio zauvijek), i tako uspješno posredovao između moje osjetljive plahovitosti i svečane hladnoće gimnazijske aule, zagušene ogromnim mermernim stubovima. Osjetio sam dobru zaštitničku ruku, i sve je postalo lakše i običnije. ...

Obradovao sam se kad sam vidio da nam je razredni starješina i nastavnik srpskohrvatskog jezika moj poznanik s upisa, dr Drago D. Moja radost radi toga i unaprijed poklonjeno povjerenje, pokazali su se potpuno opravdani. Sve nas je osvojio već prvog časa, svakog je upitao kako se zove, šta si mu roditelji, koji predmet najviše voli, šta želi da postane u životu, sve tako, možda i nevažno, ali presudno za upoznavanje i zbližavanje, pogotovu što je svakome od nas umio da kaže lijepu riječ, da nas razvedri ili ohrabri. Svi smo bili oduševljeni. Ni docnije se nismo razočarali: uvijek je bio naš zastupnik, uvijek na našoj strani, čak i kad smo bili krivi, i to mu nismo zaboravljali, bez obzira što nas je nasamu grdio. Osjećali smo kako je dobar i širok čovjek: lako je biti na nečijoj strani kad je bez krivice, a mi smo bili puni krivica kao pas buha. Ako je bio prisiljen da nekoga kazni, činio je to sa žaljenjem, i uz objašnjenje koje je kaznu činilo lakšom. Ali je kazni bilo znatno manja nego krivica, jer je taj vrsni pedagog pametno nastojao da previdi mnoge nevažne prestupe, pa i važne, ako nisu imali težih posljedica. Tako nas je obavezivao zahvalnošću, koju nije tražio, ili je neke naše pobune činio bespredmentnim, jer su ostajale neprimjećene. Nikoga nisu naljutile, njegovom zaslugom: pravio se da mnogo šta ne primjećuje, i tako nije bilo razloga ni za ljutnju ni za kaznu. A obično su to prestupi bez težih posljedica, i samo sitničavi ljudi, a njih je dosta, daju im značaja. Ali nikada nije propustio da nas pohvali za dobar odgovor, za ocjenu `odličan`, zapisanu u katalog, kojoj je davao značaj razredne svečanosti, za dobro vladanje kao i za svaki postupak koji je mogao na ma koji način istaknuti. (Na neki tajastveni način on je saznavao kad bi se djeca pomirila u svađi, i javno bi pohvalio obojicu.) Počeli smo da se takmičimo ko će zaslužiti njegov osmijeh, pohvalu, gest priznanja s rukom koja bi pogladila kosu. Nesvjesno smo igrali po njegovoj muzici (bila je zaista ugodna), činili smo sve što je on želeo, misleći da to mi hoćemo, a sve bez grdnje i batina, bez prijetnje i bez ružne riječi, uz blag osmijeh i lijepu riječ, ili ozbiljno lice ako je nečim bio nezadovoljan. Taj mag koji je znao tajnu vladanja dječijim dušama, stvorio je od trideset-četrdeset đavola ako ne baš hor anđelčića a ono skupinu dosta pristojnih đaka. Učili smo, primajući sve kao dragocjeno otkriće koje nam je bilo tim draže što nas je navodio da sami do njega dođemo, slušali smo priče i parabole o grijehu i krivici, o ljubavi koja spasava, o Bogu koji sve prašta ako se iskreno pokajemo, o savjesti i moralnoj odgovornosti koje su uvijek žive u dobrom srcu. Docnije smo uvidjeli da on nije mnogo odstupao od svog popovskog poziva i govorio nam je kao da smo na času katoličke moralke, ali smo tada bili njime oduševljeni. Sjećam se, i danas ga vidim u mislima, kako stoji pred nama, teško objašnjiv razlog našeg stalnog oduševljenja, uvijek nasmiješen, sa blistavo čistim svešteničkim kolirom ispod crnog sakoa, nikad tužan ni mrzovoljan, nikad nervozan ni nestrpljiv, uvijek tu radi nas, nama na raspolaganju, neužurban, nema kud da žuri, jer mi smo tu, pred njim. S uživanjem izvodi svoj lagodni moralno-didaktički šou: kao da se sam igra, kao dasam uživa, priča obeznanjenim gimnazijskim prvačićima priču o čovjeku koji je bezbrižno griješio i, idući kroz život, sve grijehove bacao u torbu koju je nosio na leđima. Ali se desilo (u priči ništa nije teško ni nevjerovatno) da mu je odsječena glava, pa mu je dobra vila ponovo zalijepila, ali je bila brzopleta, pa je to učinila nespretno, nasadivši je krivo, naopako, pa je tako vidio koliko mu se grijehova nakupilo u torbi, i kad mu je vila namjestila glavu kako treba, popravio se i nije više griješio. (Sami smo došli do pouke: nikad ne treba skrivati grijehe od svoje savjesti, treba ih uvijek priznati i sebi i dragom Bogu.) Zbog našeg učešća u otkrivanju mudrosti, ili zbog njegova ugodna glasa kojim je pričao, ili zbog načina pričanja zbog kojeg je svako od nas smatrao da on to priča samo njemu, smatrali smo da su to najpametnije i najsadržajnije parabole na svijetu.

O religijama, svim, govorio je najljepše, sve religije su dobre i plemenite, Bog je uvijek ista suština i smisao svijeta. Predstava Gospoda Boga kao starca s bijelom bradom, govorio je slobodno, to je naivna folklorna materijalizacija nematerijalnog svebića i familijarno viđenje nečeg starinskog i prisnog, što se poštuje i voli. Poslanstvo Isusa Hrista, svejedno da li se naziva Isus Hrist, Isus Krist ili Isapejagamber, to je najljepši i najplemenitiji simbol koji je čovečanstvo stvorilo. Otkako mi je dr Drago D. ukazao na njegovu ljepotu, sve do danas – mada već odavno ateista – nisam otkrio ništa ljepše i sadržajnije: čovjek svojom patnjom iskupljuje grijehe drugih ljudi – to je grandiozna moralna i poetska slika najvećeg humaniteta, i ostala je neokrnjena bez obzira na sve devijacije hrišćanstva. Ni jednom rečju nije pokudio drugu religiju; važno je bilo da mi poštujemo religiju uopšte. I nikad nije govorio protiv ateizma, kao da nije htio da nas navodi na zavodljivu psihološku klizavicu otpora, ili je isključivao iz razgovora tu mogućnost: čemu razgovor o vatri, ako vatre nema? Ali mi smo morali da upoređujemo, i mada smo krili jedan pred drugim, a ne znajući mnogo o religijama, upoređivali smo njihove predstavnike, i vidjeli smo kako velika razlika postoji između katoličkog katihete i naših vjeroučitelja. A onda, avaj, i između vjera: njegova je izgledala plemenita, humana, vedra, rafinovana, svjetska, a naša je bila balkanska, primitivna, kisela i nezanimljiva. Učili smo ubitačno dosadne, direktno kretenske stvari, uglavnom iz mitske i hagiografske istorije islama. ...

Dr Drago D. mi je još dva puta u životu obratio pažnju na sebe, 1925. i 1941. U četvrtom razredu gimnazije pisao sam pismeni zadatak iz srpskohrvatskog jezika, sa slobodnom temom o slobodi volje. Upravo u to vrijeme sam čitao o Lamarkovoj teoriji evolucije, i temperamentno sam napao teističku ideju o svijetu kao primitivnu i nenaučnu. Kao potpuna neznalica, bio sam vrlo žestok i isključiv. Ako je Bog svemoguć – pisao sam – zašto ostavlja mogućnost da griješim? Ako to čini svjesno, onda je pakostan. Ako nije mogao drukčije, ako je učinio ustupak satani, onda nije svemoguć. Ako nam ostavlja slobodnu volju da se odlučujemo prema svome nahođenju, onda je Bog izvor zla, jer je imao mogućnost da zlo iskorijeni. U stvari, Boga nema, postoji samo Priroda i društvo sa svojim zakonima i svojim moralom koji određuju odnos dobra i zla. Ta uprošćena pozitivistička teza odjednom je postala slučaj, cijela stvar je iznesena na sjednici nastavničkog savijeta, kao težak prestup protiv školske i društvene discipline. Na nesreću, dva-tri dana ranije izazvao sam nezgodan incident u katoličkoj crkvi: na večernjoj službi ušao sam u crkvu s jednom djevojkom, učenicom, i dok se služba služila, pred punom crkvom, u sjaju svijeća i mnogih električnih sijalica, nas dvoje smo prilično bezbižno pričali i smijali se kod ulaznih vrata. Iznenada je pred nas stao, neprimijećen je prošao kroz masu, dr Drago D. u zlatno-bijeloj svešteničkoj stoli, i tiho rekao: `Molim vas, odmah izađite iz crkve! Ne ometajte službu Božiju!` Izašao sam postiđen, i dugo nakon toga sam se osjećao nelagodno, možda najviše zato što me nije izgrdio, a brinuo sam se i zbog moguće disciplinske kazne u školi, a pogotovu sam bio siguran da će mi taj glupi incident znatno otežati položaj kad se na sjednici nastavničkog zbora bude raspravljalo o pismenom zadatku za koji sam optužen. Desilo se, međutim, pravo čudo. Na sjednici savjeta muslimanski vjeroučitelj je uporno zahtijevao da budem kažnjen isključenjem iz škole; pravoslavni kateheta je prezrivo ćutao, jer nije bio u pitanju đak pravoslavne vjere, inače bi svakako bio za kaznu; ostali nastavnici su pristali na predloženu kaznu, da se ne zamjere hodži zbog jedne upaljene đačke glave. Tada se cijelom nastavničkom savjetu suprotstavio katolički kateheta, dr Drago. `Mislim da je kazna prestroga i da neće postići željenu svrhu – rekao je, braneći me. – Dječak je mlad, temperamentan, iskren, pošten. Ne krije ono što misli. Zar da kažnjavamo za iskrenost? Zar da od đaka stvaramo dvoličnjake koji će jedno misliti a drugo govoriti? Kaznom bismo postigli suprotan cilj, jer bismo ga zauvijek učvrstili u misli zbog koje bi stradao: ostao bi i u svojim i u tuđim očima mučenik pogođen preoštrom kaznom. A ako nam je stalo da u toj mladoj duši ne ostane traga razornih ideja koje je našao u knjigama, dajmo mu priliku da ih zaboravi: oprostimo mu i objasnimo mu u čemu je pogriješio!` Pokolebao ih je, i mada mi nije oprošteno, nisam ni isključen iz škole: kažnjen sam ukorom nastavničkog savjeta, posljednjom kaznom pred isključenje, zahvaljujući pametnoj odbrani dr Drage, koja bi mogla da posluži kao lekcija mnogim sudijama koji tako lako posežu za kaznama. A 1941, kad su ustaše organizovale NDH, između mnogih šokova doživeo sam jedan možda najneočekivaniji: čovjek koji mi je ostao u najljepšoj uspomeni, koga smo svi zapamtili kao pametnog i pravednog čovjeka, postao je ustaški logornik u Tuzli, i pod njegovom upravom je izvršeno deportovanje Srba i Jevreja u koncentracione logore. Tada sam pomislio, po shemi koja mi je od njega ostala, da je i on svoje grijehe počeo da baca u torbu iza leđa. Streljan je jednog tmurnog oktobarskog jutra kad su naše jedinice oslobodile Tuzlu 1944. godine – pročitao sam to u jednom štampanom partizanskom dnevniku o tim danima – Ta neslavna ratna završnica jednog života koji mi je do 1941. izgledao savršeno čist, potpuno me zbunila. Da li je on prikrivao svoje pravo lice, a u suštini je uvijek bio ono što je otvoreno pokazao početkom rata? Ili je postao ustaša tek 1941, što je teško povjerovati, jer je odmah postavljen za logornika, na jednu od najodgovornijih ustaških dužnosti (vrhovna izvršna vlast u gradu): to znači da je bio provjeren i mučno sam mislio kako je mogućno da je takav čovjek kakvog znam iz gimnazijskih dana, pristao na ubijanje nevinih ljudi? (Među ostalim njegovim žrtvama bio je i Danilo Salom, profesor matematike, divan čovjek i rijedak stručak: dr. Drago D. je na svoga bivšeg kolegu poslao mlade ustaše, bivše Salomove đake, koji su ga mučili u kući i na ulici.) Da li je njegovo ranije korektno ponašanje bilo samo privid i maska, i da li je to mogućno da se čovjek tako pretvara i skriva? Ili potpuna ideološka opredijeljenost podrazumeva pristajanje na sve konsekvence, pa i na zločin? Veoma sam mnogo mislio o dr. Dragi D., i preživio cijelu skalu raspoloženja, od bijesa u 1941. do čuđenja i nerazumevanja u toku rata, i napokon do žaljenja što su neka lepa sećanja samo maska za ružnu suštinu koja će se jednom otkriti. Utoliko mi je milije sjećanje na dobre ljude koji su ostali ono što su bili“. (45)

Željko Perović
O Časnom postu leta Gospodnjeg 2023.

(1) Vladika David Perović: Reagovanje na ,,peto i poslednje” pismo „arhijerejskog služitelja u Hristovoj Crkvi” umirovljenog episkopa Atanasija, upućeno NJegovoj Svetosti Patrijarhu srpskom g. Irineju i Svetom Arhijerejskom Sinodu, 16/3 septembar 2019. u Kruševcu, Eparhija kruševačka, eparhijakrusevacka.com, pristupljeno 29. marta 2023. (2) Vladika David Perović: O (ne)odstupanju od svojih zamisli – Jeres od strane eks-katedre, 1/19. januar l. G. 2023. u Kruševcu, Eparhija kruševačka, eparhijakrusevacka.com, pristupljeno 29. marta 2023. (3) Vladika David Perović: Povodom zbrzane paškvile: Vladika Atanasije (Jevtić): „U crkvi nema vlasti, nego Sabora, 2. 12. 2019. Eparhija kruševačka, eparhijakrusevacka.com, prist. 29. marta 2023. (4) Vladika David Perović: Tragikomične crtice iz drugog Pisma episkopa Atanasija Jevtića upućenog NJegovoj Svetosti Patrijarhu Srpskom Gospodinu Irineju, 1. avgust 2019, Eparhija kruševačka, eparhijakrusevacka.com, pristupljeno avg. 2019. (5) Kosara Gavrilović: Odgovor vladici Atanasiju, jul 2010, Nova srpska politička misao, nspm, pristupljeno 29. mart 2023. (6) D. P.: Središnje ekumensko molitveno slavlje Požeške biskupije u Slatini, Ekumena, ekumena.org, pristupljeno 29. marta 2023. („..Prigodnu riječ sudionicima slavlja zatim je uputio episkop Jovan. Najprije je biskupu Škvorčeviću, nazočnim svećenicima i vjernicima izrazio najdublju sućud povodom velikog gubitka za sve krišćane, smrti pape u miru Benedikta XVI. Ustvrdio je kako je preminuli papa bio veliki otac i pastir Crkve, čovjek velike ljubavi, teolog velikog uvida u tajne Božje i u ono što su sami temelji Crkve Kristove..“) (7) Demanti Episkopa slavonskog g. Jovana, SPC, spc.rs, pristupljeno 29. marta 2023. („A kako tumačite to što je papa Benedikt XVI rekao da je Stepinac u teškim vremenima postao branilac Jevreja, pravoslavnih i svih progonjenih?“ „Mislim da ćemo svi mi morati da dobrano odvagnemo svaku riječ, prošlu i buduću, u pogledu Stepinca. Ono oko čega ćemo se sigurno složiti to je da komunistički proces i komunistička optužba ne mogu da predstavljaju polazište za razgovor o Stepincu. Na tom procesu i uopšte pred komunistima on je pokazao hrabrost, i nesumnjivo je da je taj elemenat ispovjedništva presudan u procesu beatifikacije i kanonizacije. No, upravo odatle polaze i oni koji Stepincu prigovaraju da istu hrabrost nije pokazao i pred Pavelićem kada je trebalo osuditi i spriječiti ustaška zlodjela. No, ništa nije jednostavno: zamislite da su i Stepincu i Patrijarhu Pavlu ustaše ubile brata - Pavlov brat Dušan je poginuo u partizanima u Siraču 1942, a Stepinčevog brata Miju su odveli i ubili naredne, 1943. godine.“) (8) Jovan Ćulibrk: Broj žrtava Jasenovca u budućim enciklopedijama neće biti 600 ili 700 hiljada (2015.), Jadovno, jadovno.com, pristupljeno 29. marta 2023. (9) Grupa autora: Ustaški genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima u tzv. „Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“, Napredak, časopis za političku teoriju i praksu, tematski broj Vol III / No. 2, Beograd, 2022. (10) Vladika Atanasije Jevtić: Jasenovac posle Jasenovca, Hrišćanska misao / Univerzitetski obrazovni pravoslavni Bogoslovi / Hilandarski fond / Zadužbina „Nikolaj Velimirović i Justin Popović“, Beograd – Valjevo 1995. (11) N1 Pressing: vladika Jovan Ćulibrk (3. 3. 2021), youtube.com/@N1 infoTV, prist. 29. marta 2023. (12) Patrijarh srpski Pavle: Svedočim, samo; str. 7; Narodna i univerzitetska biblioteka „Ivo Andrić“, Priština 2010. (13) Vladika David Perović: Čija je zemlja, toga je i religija / Cuius regio, illius religio / Vraška računaljka, u Kruševcu 9. februar 2022, Eparhija kruševačka, eparhijakrusevacka.com, prist. 29. marta 2023. (14) Vladika Jovan: Naši „znalci“ znaju ime svakog zločinca u Jasenovcu, a ne znaju ime nijedne žrtve, Sputnik, sputnikportal.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (15) Željko Perović: Reč o uvođenju „3G regel“ propusnica u liturgijski život Crkve u Minhenu, Knjiga Znamenje, Pirot 27. decembar 2021, znamenje-pirot.blogspot.com. (16) Srđan Milošević: Da li je tačno da su Marks i Engels bili rasisti i zašto nije? Peščanik, pescanik.net, pristupljeno 17. februara 2021. (17) Jovan Bajford: Potiskivanje i poricanje antisemitizma; Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi, Ogledi br. 6; Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, Beograd 2005. (18) Prepodobni Justin Popović: Pravoslavna Crkva i ekumenizam, str. 151-165, Sabrana dela knj. 4, manastir Ćelije 2001. (19) Prepodobni Justin Popović: Tumačenje Prve poslanice sv. Jovana Bogoslova, gl. 5, stih. 8, str. 303, Sabrana dela knj. 11-12, manastir Ćelije, 2001. („Pretvorivši sebe u Crkvu, Gospod Hristos je dao svima ljudima sve potrebne sile pomoću kojih mogu, ako hoće, da sebe postepeno preobražavaju u savršena ljudska bića živeći Bogočovekom i u Bogočoveku, naročito u svetoj tajni Pričešća.“) (20) Željko Perović: Nikolaj i Svetosavlje na sudu lažne nauke i kulture 21. veka, Knjiga Znamenje / Pi pres, Pirot 2023. (na navedenim stranicama se nalaze precizni istorijski izvori i širi osvrti) (21) Grupa autora: Jasenovac i mi (priredio Vladimir Dimitrijević), Prometej, Novi Sad 2022. (22) Akademik LJubodrag Dimić u intervjuu za “Novosti“: Katolička crkva bila uz ustaše u genocidu (intervju Rade Dragović), Novosti, novosti.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (23) Žarko Vidović: Zavet i sloboda (pr. V. Dimitrijević), str. 172. Catena Mundi, Beograd 2022. (24) LJubodrag Dimić – Zapečaćena istina (intervju Nataše Jovanović), Pečat br. 612/2020, pecat.co.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (25) Vaso Kazimirović: NDH u svetlu nemačkih dokumenata i dnevnika Gleza Fon Hosternau 1941-1944, Nova knjiga / Narodna Knjiga, Beograd 1987. (26) Vasilije Đ. Krestić, Mira Radojević: Jasenovac, SANU, Beograd 2017. (27) Mira Radojević: Ubijanje istorije – Zlo Jasenovca i njegova duboka veza s vremenom u kome živimo, Pečat br. 687/2021, pecat.co.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (28) Jovan Janjić, Istorija u logoru, Fondacija za srpski narod i državu, Beograd 2023. (29) Lazar Lukajić: Fratri i ustaše kolju, Fond za istraživanje genocida, Beograd 2005. (30) Marko Aurelio Riveli: Nadbiskup genocida, Jasen, Nikšić 1999. (31) Lotar Rendulič: Gekaempft, gesiegt, geschlagen (1952), str 161, Wayback Machine, archive.org, pristupljeno 29. marta 2023. (32) Žan Izar: Jugoslavija 1939-1944. godine (prevod Radenko Ćurčić), str. 247, Čačak 2022. (33) Zemaljska komisija Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača: Zločini u logoru Jasenovac, Zagreb 1946, Projekat Rastko, rastko.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (34) Dr Marko S. Marković: Pola veka srpske Golgote, str. 70-86, Obraz, Beograd 1995. (35) Episkop Nikolaj: Đerdan od Merdžana, Sabrana dela, knj. 11, str. 704, Glas Crkve, Šabac 2013. (36) Prepodobni Justin Popović: Dogmatika pravoslavne Crkve I, str. 231-233; Sabrana dela knj. 17, Manastir Ćelije, Beograd 2003. (37) LJubodrag Dimić – Razgovor gluvih (drugi deo intervjua Nataše Jovanović), Pečat br. 613/2020, pecat.co.rs, pristupljeno 29. marta 2023. (38) Zvonimir Despot: Stepinčeva brata bliskog komunistima 1943. ubili su Nijemci (2015), Večernji list, vecernji.hr, pristupljeno 29. marta 2023. (39) Grupa autora: Kanonizacija Alojza Stepinca – izazovi i odgovori (priredili mr Ana Filimonova i dr Vladimir Dimitrijević, urednik Nikola Drobnjaković), Fond strateške kulture / Bernar, Beograd – Stari Banovci 2016. (40) Aleksandar Zdjelar: Delatnost zagrebačkog nadbiskupa Alojza Stepinca za vreme Drugog svetskog rata (1941-1945), str. 351, Vojno delo 6/2016, Institut za strategijska istraživanja Beograd 2016. (41) Pouke patrijarha Pavla (priredio Ž. P.), str. 195, Pi-pres, Pirot 2012. (42) Margarita Matijević: Stepinčev „dossier“ Svetoj Stolici (31. 05. 1943), Croatica Christiana periodica 40/1997, str. 107-139, Zagreb 1997. (43) Episkop Nikolaj Velimirović: Kasijana – Stoslov ljubavi, str. 85, Beseda, Novi Sad 2009. (44) Vladika Danilo Krstić – Svetlosnik Božje Lepote (priredio Matej Arsenijević): Tri sprata ispovesti, str. 310, Svetigora, Cetinje 2015. ( „`Razrešavam te tvojih grehova i prisajednjavam te Crkvi Pravoslavnoj`. To znači da je onaj koji se ispovedio na nivou tela i duše, bio prethodno samoisključen iz Crkve svojim telesnim i duševnim gresima“) (45) Meša Selimović: Sjećanja, str. 80-92, Sabrana dela, Sloboda, Beograd 1981; (46) Patrijarh srpski Pavle: Svima istom merom, str. 163, Sabrana dela, knjiga 3, Izdavački fond SPC, Beograd 2011; (47) Vasilije Krestić: Prećutani zločin, Pečat br. 760/2023, pecat.co.rs, pristupljeno 28. april 2023; i dr.

NEMAČKI VOJNICI OSTAJU NA KOSMETU: Moguća eskalacija

Izvor: znamenje-pirot.blogspot